Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Düşünce Akımları

Tarık Zafer Tunaya

Osmanlı-Rus Savaşı’nın kötüye gitmesi, bazı milletvekillerinin Meclis-i Mebusan’da savaşın seyri hakkında eleştirilerde bulunması ve hükümeti yenilgiden sorumlu tutması

Sultan II. Abdülhamid

Ünlü Jön Türk liderlerinden Ali Suavi tarafından gerçekleştirilmiştir.

V. Murat’ı tekrar tahta çıkartıp, meşruti rejimi yeniden inşa etmekti.

Tıbbiye-i Şahâne de (Askerî Tıbbiye) İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Ab-dullah Cevdet ve Mehmed Reşit adında dört öğrenci, 3 Haziran 1889’da İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni kurmuşlardır.

Cemiyet’in amacı 1876 Kanûn-ı Esasi’sine (Anayasasına) işlerlik kazandırmak, Meclis-i Mebusan’ın tekrar açılmasını sağlamaktı.

Ahmed Rıza’nın Meşveret gazetesi Cemiyet’in yayın organı oldu. Türkçe Meşveret’in mottosunda “Ve şâvirhum fi’l-emr” dir.

Cemiyet’in adalet, eşitlik ve özgürlük uğruna mücadele etmek, insan haklarını çiğneyen, Osmanlıların ilerlemesine ve gelişmesine engel olan ve ülkeyi yabancıların ellerine bırakan hükümetin hareket şeklini değiştirmek için kurulduğu açıklanmıştır.

Aynı metinde Cemiyet’in görevinin de mevcut hükümetin yerine insan haklarını koruyan ve toplumun ilerlemesini sağlayacak meşruti rejimin yeni-den kurulması ve eğitimin modernleştirilmesi olarak belirtilmiştir

4-9 Şubat 1902

Kongre sırasında iki mücadele yöntemi ortaya atıldı. Birincisi ünlü Arnavut milliyetçisi İsmail Kemal Bey tarafından savunulan sadece yayın ve pro-paganda ile mücadelenin yetmeyeceği, yapılacak bir inkılâp için askerî güçlerden de istifade edilmesidir. İkincisi ise, Ermeni delegeler tarafından ortaya atılan “ecnebi, hür demokrat hükümetlerin” müdahalesinin istenmesidir.

Tartışmanın taraflarından biri liberal ve âdem-i merkeziyetçi fikirleriyle bilinen Prens Sabahaddin’dir. Diğeri de pozitivist ve merkeziyetçi Ahmed Rıza grubudur.

Terâkki gazetesi.

Rus-Japon Savaşı ve Çarlık Rusya’sındaki 1905 Devrimi girişimi.

Fransız Devrimi’nin milliyetçilik ilkesinin Osmanlı Devleti üzerinde yarattığı ağır tahribatı önlemek ve gittikçe artan ayrılıkçı hareketleri etkisiz hale getirmek üzere ortaya atılmıştı.

Napolyon Bonapart’ın birlikleriyle 1799’da Mısır’a çıkması ve Fransız Devrimi’nin özellikle insanlar arasında var olması gereken eşitlik ve demokrasi ilkelerini ileri süren ve Mısır halkını Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmaya çağıran bir bildiri yayımlaması.

Millet sistemi.

Osmanlıcılık

Müslüman ve Müslüman olmayanların eşitliğini sağlamak ve çeşitli alanlarda bu niyeti pratiğe dökmek Tanzimat’ın en önemli hedefiydi.

Namık Kemal

Farklı dinsel ve etnik unsurların yan yana, ama birbirinden ayrı yaşaması yerine unsurların tamamının bir araya geldiği bir halk anlayışı vardır.

28 Ocak 1869 tarihli Tabiiyet-i Osmaniye Kanunu’nun 1. Maddesinde.

Tanzimat döneminde yapılan reformların temel hedefi din ve mezhep farkı olmaksızın herkesin Osmanlı milleti şemsiyesi altında toplanmasıdır.

Bunlar, Dr. Abdullah Cevdet ve Prens Sabahaddin’di.

Umûm Osmanlı Vatandaşlarına Beyannâme

1908 Devrimi’nden önce ülke-nin kurtarılmasına ilişkin ideolojik arayışta Yusuf Akçura ve onunla özdeşleşen “Üç Tarz-ı Siyaset” bir makaldir.

1. Bir Osmanlı milleti meydana getirmek,
2. Osmanlı Devleti şemsiyesi altında İslam birliği meydana getirmek,
3. Irk esasına dayalı Türk milliyetçiliği meydana getirmek.

Ahrar Partisi

Hürriyet ve İtilâf Partisi

Süleyman Nazif

İslam dünyasında İslamcılık; “techid, ıslah, ihya ve İttihad-ı İslam” gibi sözcüklerle de ifade edilmektedir.

İslamcılık düşüncesini savunan yayın organları arasında Sırat-ı Müstakîm dergisinin yanı sıra Sebilü’r Reşad, Beyanü’l Hak, Volkan, İttihad-ı İslam, Livâü’l İslam, Hikmet, Tasavvuf, Teârüf-i Müslimin gibi dergiler vardı.

İskilipli Mehmed Atıf

İslamcılar, Kanun-ı Esâsi’nin ülkeyi yönetenleri keyfi idareye yönelmekten, zulüm yapmaktan, istibdatçı rejim kurmaktan alıkoyacağına inanmaktadırlar.

Osmanlı Devleti’nde Türkçülük düşüncesinin ortaya çıkmasını 1860’lı yıllara, yani diğer bir ifadeyle Birinci Jön Türk Hareketi devresine dayanır.

• Joseph de Guignes, Histoire Générale des Huns, des Turcs, des Mongoles et Autres Tartares Occidentaux, (Hunların, Türk-lerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarihi), Paris, 1756-1758. Bu eser İslâmiyet’ten önce Türklerin Orta Asya’da oynadıkları role ilişkindir.
• Arthur Lumley Davids, Grammar of the Turkish Language (Türk Dili Grameri), Londra, 1832. Davids’in bu kitabı, Türkçenin yayımlanan ilk sistematik eseri olmakla birlikte Türklerin uygarlıkta oynadığı rolü de vurgulamaktadır. Ayrıca birçok Türk aydınına da ilham kaynağı olmuştur.
• Léon Cahun, Introduction’a I’histoire de I’asie, Les Turcs et Les Mongoles (Asya Tarihine Giriş, Türkler ve Moğollar), Paris, 1896. Söz konusu kitapta, Avrupa’ya medeniyeti getiren ırkın Turan ırkı olduğu ileri sürülmüştür (Sarınay, 1994: 49-50).

Wilhelm Thomsen

İsmail Gaspıralı’nın 1883’te çıkarmaya başladığı Tercüman gazetesi, Türkler arasında kültürel Türkçülüğün sesi oldu.

Ahmed Ağaoğlu

Yusuf Akçura’dır.

Ahmet Vefik Paşa

Mustafa Celaleddin Paşa’nın 1869’da yayınladığı ‘Les Turcs Anciens et Modernes (Eski ve Modern Türkler) adlı kitabdır.

Süleyman Hüsnü Paşa’nın “Tarih-i Âlem” adlı eseridir.

18 Aralık 1908

Abdullah Cevdet