TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 114’te II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE REFORM ana konu başlığında ki açıklamalarda “Osman Hamdi Bey’in önderliğinde Osmanlı arkeolojisi doğmuş, bu alanda da 1884’te çıkarılan Âsâr-ı Âtika Nizâmnâmesi ile kurumsallaşma süreci başlamıştır..” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 116’da  II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE REFORM ana konu başlığında “Beşir Fuat’ın 1885 tarihli Victor Hugo adlı çalışması, 19. yüzyıl Osmanlı edebiyatında ilk defa natüralizmi işleyen temel kaynaktır.” Şeklinde açıklanmıştır.

Kabakçı Mustafa ayaklanmasıyla tahttan indirilen III. Selim’in yerine padişah olan IV. Mustafa
uzun süre bu makamda kalamamıştır. Alemdar Mustafa Paşa’nın darbesiyle tahta çıkan II. Mahmud (1808-1839) III. Selim’in yolundan ilerler. Öncelikle yine orduyu ele alarak Sekban-ı Cedit adında bir ocak kurar.

II. Mahmud döneminde 19. Yüzyılda Reformlar ve Düşüncenin Gelişimi öncekinin akıbetine uğrayarak Yeniçerilerin ayaklanmasıyla son bulur. Alemdar da bu ayaklanma sırasında öldürülür. Bunun üzerine, ıslahatlar gerçekleştirebilmek için Yeniçeri Ocağı’nın bertaraf edilmesi gerektiğini anlayan II. Mahmud bu yönde çalışarak 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırır. Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak adlandırılan bu olayın ardından onun yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni ve modern bir ordu kurar. Ardından yeniliklere hız verir. Avrupa’ya ilk kez öğrenci gönderilmesi bu dönemde gerçekleşir. Yabancı uzmanların yardımıyla Mekteb-i Harbiye
(1834) ve Tıbbiye (1827) gibi yeni askerî okullar açılır. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
ile eski Mehterhane de ortadan kalkmıştır ve yerini 1834’te açılan Mızıka-i Hümayun Mektebi
alır. İlköğretim zorunlu hale getirilir. Medrese dışındaki tüm okullar Nafia Nezareti’ne bağlanır. Ülkede ilk kez nüfus sayımı gerçekleştirilir. 1831’de Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmî gazete yayımlanır. Posta sistemi kurulur. Yurtdışına çıkışlara pasaport uygulaması getirilir. Sağlık meselelerine de el atılarak ilk defa karantina usulü uygulanır. Kıyafette yenilik yapılarak fes ve pantolon giyilmeye başlanır.

Resmî alanda o ana dek gerçekleşen en yoğun ve kapsamlı batılılaşma hamlesinin başlangıcı olan Tanzimat, Osmanlı toplumsal ve kültürel hayatında da kalıcı ve derin değişimlere neden olmuştur. Bu sürecin merkezinde kendi içinde farklılıklar gösteren Osmanlı bürokrat seçkinleri, diğer tarafında ise türlü beklenti ve talepleriyle Avrupa güçleri, yerel (muhafazakâr) muhalefet ve çeşitli Müslüman gayrimüslim güç odakları yer almıştır. Mimarı Mustafa Reşit Paşa olan Tanzimat Fermanı, dili ve yapısı bakımından geleneksel Osmanlı yönetim anlayışı ile seçkin bürokrasinin yeni devlet ve toplum fikirleri arasında ustaca mekik dokuyan bir metindir. Fermanın giriş kısmında geride kalmış parlak bir ihtişam ve refah çağına gönderme yapılır ve şeriata uygun bazı pratik kanuni düzenlemelerle bu ideal düzenin yeniden canlandırılabileceği belirtilir.

Yeni Osmanlılar hareketinin önderlerinden, fikir adamı. Çocukluk ve gençliğinde Afyon, İstanbul, Kars ve Sofya’da okudu, özel derslerle Arapça ve Farsça öğrendi. İlk şiirinden sonra Namık takma ismini kullanmaya başladı. 1857’de Tercüme Odası’nda çalışmaya başladı. Fransızca öğrendi ve başkentin seçkin edebiyat çevrelerine girdi. 1862’de Şinasi’nin çıkardığı Tasvir-i Efkarda yayımlanan, anayasal yönetime geçilmesi yolundaki yazılarıyla Yeni Osmanlılar hareketinin düşünsel temellerini attı. Hükümetin baskısı sonucunda 1867’de Batı Avrupa’ya kaçıp mücadelesine oradan devam etti, 1870’te yurda döndü. Yazıları yüzünden 1873’te Kıbrıs’a
sürüldü. 1876’da İstanbul’a dönüp Kanun-ı Esasi’nin hazırlanıp kabul edilmesinde önemli
rol oynadı. 1877’de Midhat Paşa’nın tutuklanmasıyla Namık Kemal de Midilli’ye sürüldü,
ömrünün geri kalanını Midilli, Rodos ve Sakız adalarında çeşitli memurluklarda bulunarak
geçirdi. Siyasi mücadelesinin yanı sıra tiyatro, roman, eleştiri, şiir, tarihi biyografi ve tarih
alanında verdiği onlarca eserle gelecek kuşaklar üzerinde etkili oldu.

Hüseyin Avni Paşa, Midhat Paşa ve Süleyman Paşa’nın düzenledikleri bir saray darbesiyle 30 Mayıs
1876’da Sultan Abdülaziz tahttan indirilip yerine Yeni Osmanlılar Hareketine yakınlığıyla tanınan
V. Murat padişah ilan edilmişti. Ancak birkaç gün sonra Abdülaziz’in Feriye Sarayı’nda ölü bulunması, Haziran ayı ortasında da birkaç kabine üyesinin Midhat Paşa’nın konağında toplantı hâlindeyken suikaste kurban gitmeleri gibi olayların etkisiyle yeni Sultan’ın ruh sağlığı ciddi bir şekilde bozuldu. Bunun üzerine saray darbesinin arkasındaki en önemli amaç olan anayasa ilanını gerçekleştirmek için yeni bir yol bulundu. Akli dengesinin yerinde olmadığına dair şeyhülislamdan alınan fetva sonrasında V. Murat tahttan indirildi ve anayasa ilan etmeyi kabul eden Veliaht Abdülhamid, 31 Ağustos 1876’da Sultan II. Abdülhamid olarak tahta çıktı.

Kasım 1876 başında, aralarında Yeni Osmanlıların önemli isimlerinden Namık Kemal ve Ziya
Paşa’nın yanı sıra Cevdet Paşa gibi muhafazakâr kişilerin de bulunduğu 28 üyeden oluşan komisyon, bir anayasa taslağı hazırlamak için çalışmaya başladı. Hazırlanan iki taslağı, yetkilerinin daha geniş tutulmasında ısrar eden sultan reddetti. Anayasayı Tersane Konferansı’nın açılışına yetiştirme telaşında olan Midhat Paşa, yakın çevresinin karşı çıkmasına rağmen, 113. maddesi padişaha istediği kişileri sürgüne gönderme yetkisi veren üçüncü bir anayasa taslağını sultana sundu. Bu son metin, bazı küçük değişikliklerle, 23 Aralık’ta Kanun-ı Esasi olarak ilan edildi.

1876-1909 arasında rüştiye, idadi, öğretmen okulları ve ibtidailerin sayısı dikkat çekici ölçüde arttırılmıştır. Bunların yanı sıra, ders müfredatlarında ciddi değişiklikler yapılmış, okulların
maddi olanakları iyileştirilmiş, modern eğitim araç ve gereçleri satın alınmıştır. Kız okullarının sayısı hızla artarken, Türk eğitiminin en büyük adımlarından biri atılmış; sağır, dilsiz ve görme engellilerin toplumsal hayata dâhil olmalarını sağlama amacıyla 30 Eylül 1889’da Sağır ve Dilsiz Mektebi açılmış, okula 1891’de de körler sınıfı ilave edilmiştir. Bütün bunlar için gereken mali kaynağı sağlamak amacıyla 1884’te Maarif hisse-i iânesi adıyla yeni bir vergi konmuştur. Ayrıca Müslümanların eğitim ve öğretimleri için özel okullar da açılmıştır.

Osmanlı materyalizminin kurucusu ise Beşir Fuad’dır. Yazı hayatı 1883’ten intihar ettiği 1887’ye kadar süren oldukça kısa bir dönemi kapsar. Beşir Fuad’ı insan gerçeğini incelemeye yönelten, Divan geleneğinin soyut insanı yerine Tanzimat edebiyatının getirdiği somut insan anlayışı, varlığın gerçek niteliklerini kapsamakta mıdır; yoksa toplum içinden seçilmiş bu örnek tip, sanatın çarpıttığı düşsel bir imge midir? sorusudur. Bu soruyla birlikte Beşer adlı eserinde insan varlığına bedenin maddi işlevleri açısından eğilen Beşir Fuad, Tanzimat aydınının gerçekle örtüşmeyen insan tasarımına karşı çıkmıştır. İnsan gerçeğinin ancak bilim aracılığıyla kavranabileceğini ve bu bilimin de fizyoloji olduğunu savunmaktadır. Herbert Spencer’ın bilimsel disiplinler arasında yaptığı sıralamada fizyolojiyi en başa, sanatı ise en sona yerleştirmesini de görüşünü destekleyen kanıt olarak sunar.

Osmanlı ıslahat hareketlerinin özellikle Tanzimat döneminde hız kazanmasıyla birlikte, Batı fikirleri
de Osmanlı aydınları üzerindeki etkisini arttırmıştır. Devletin bütünlüğünü koruma isteği ise,
resmî ideoloji Osmanlıcılıktan başlayıp İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülüğe uzanacak ölçüde çeşitli fikir akımlarının ön plana çıkmasında etkili olmuştur.

1883’ten itibaren Bahçesaray’da Kırım Türkçesiyle yayımlanarak Osmanlı entelektüelleri tarafından okunan Tercüman gazetesinin oynadığı role değinmek gerekir. Kültürel Türkçülük hareketindeki önemli bir aşama da Süleyman Hüsnü Paşa’nın Târîh-i Âlem adlı kitabının 1876’da yayımlanmasıdır. Joseph de Guignes’ten etkilenen Süleyman Paşa, değişik Türk kavimlerinin tarihini ayrıntılı biçimde ele alarak Osmanlı tarih yazımında genel kabul gören tarih metodolojisinin oldukça dışına çıkıyordu.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 195’de ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ ana konu başlığında ki açıklamalarda “Dr. Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu Hükümetleri, İkinci Dünya Savaşı sırasında ekonomik sorunlara çözüm bulmak amacıyla Millî Korunma Kanunu, Varlık Vergisi Kanunu, Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu’nu çıkarmışlardır. Bu düzenlemeler günümüzde de çok tartışılmaktadır.” açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 196’da ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ ana konu başlığında ki açıklamalarda “Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuad Köprülü ve Adnan Menderes tarafından 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubu’na verilen Dörtlü Takrir, Demokrat Parti’nin kuruluşunda önemli bir yer tutmaktadır. Bu takrirde siyasi liberalleşme talep edilmiş, “yurttaşların siyasi hak ve hürriyetlerini Anayasa’nın gerektirdiği genişlikte kullanabilmeleri” istenmiştir.” açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneğidir. Sayfa 197’de ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ ana konu başlığında ki 1960-70 Dönemi açıklamalarında “Türkiye İşçi Partisi 1965 seçimlerinde 15 milletvekili ile parlamentoya girmeyi başarmıştır. Bu parti emekçi sınıflar için bir çekim merkezi hâline gelmiştir.” açıklanmıştır.

Doğru cevap B seçeneğidir. Sayfa 198’de ÇOK PARTİLİ YAŞAMA GEÇİŞ ana konu başlığında ki 1960-70 Dönemi açıklamalarında “Sanayide istihdam edilen kitlelerin hâlâ kır ile bağlantıları sürüyor ve bu durum siyasi bilinçlerini etkiliyordu. Yine de 1960’lar sendikalaşmanın ve grevlerin hızla arttığı yıllar oldu. Öte yandan, ülke ekonomisi hâlâ küçük üreticilere dayanıyor, kentlerde sanayinin gelişmesi de farklı biçimlerde bu eğilimi körüklüyordu.” açıklanmıştır.

Doğru cevap B seçeneğidir. Sayfa 200’de 1960’DAN SONRA TÜRKİYE’DE SOL-SOSYALİST DÜŞÜNCE ana konu başlığında ki açıklamalarda “27 Mayıs’tan sonra sosyalist solda üç ana akım belirdi. Bunlardan birincisi Türkiye İşçi Partisi, ikincisi Yön Devrim Hareketi ve üçüncüsü de Millî Demokratik Devrim akımıydı.” şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 200’de 1960’DAN SONRA TÜRKİYE’DE SOL-SOSYALİST DÜŞÜNCE  ana konu başlığında ki açıklamalarda  “27 Mayıs sonrası yapılan ilk seçimlerin ardından 20 Aralık 1961’de çıkarılmaya başlayan Yön, Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk, Mümtaz Soysal,  Cemal Eyüboğlu vb.  radikal sol aydınlar öncülüğünde eski Türkiye Komünist Parti  (TKP)’lilerden, sosyal demokratlara, sosyalistlerden Kemalistlere solun çeşitli eğilimlerini içine alıyordu. Başlangıçta sosyal demokrat eğilimlere hitap eden Yön için daha sonraları ordu içindeki radikal saydıkları kesimleri etkileme çabası öne çıkmıştır “ Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 200’de 1960’DAN SONRA TÜRKİYE’DE SOL-SOSYALİST DÜŞÜNCE ana konu başlığında ki açıklamalarda  “Yön Dergisinin ilk sayısında yayınlanan bildiriyi 1042 kişi imzaladı. Yön Bildirisini aralarında bakanlar, senatörler, milletvekilleri, Kurucu Meclis üyeleri, yargı organlarının çeşitli mensupları, subaylar, gazeteciler, sanatçı ve edebiyatçılar, sendikacılar, din adamları, memurlar, işçiler, köylüler ve toplumun diğer kesimleri imzaladı.” şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 201’de 1960’DAN SONRA TÜRKİYE’DE SOL-SOSYALİST DÜŞÜNCE ana başlığın Yöncülerin Siyasi Fikirleri alt konu başlığındaki açıklamalarda “Doğan Avcıoğlu, Türkiye siyasal düşünce tarihinde Kemalizm ile sosyalizmi birleştirmeye yönelik kuramsal çabanın önde gelen ismidir. 1950’lerin ikinci yarısından itibaren Demokrat Parti iktidarına karşı yürütülen muhalefet hareketi içinde yer aldı. Bu dönemde haftalık Akis ve Kim dergileri ile CHP’nin yayın organı niteliğindeki Ulus gazetesinde yazılar yazdı. Kuruluşunda aktif olarak yer aldığı ve müdür yardımcılığını yaptığı CHP Araştırma Bürosu’nda iktisadi ve toplumsal konular üzerine çalışmalar yaptı. 27 Mayıs sonrasında İsmet İnönü kontenjanından Kurucu Meclis’e girdi. “ şeklinde açıklanmıştır.