TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

Yusuf Has Hacip tarafından 1069’da yazılan Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmud tarafın- dan 1074’te kaleme alınan Divanü Lügati’t- Türk, Türk düşünce tarihinin hem İslam ön- cesine hem sonrasına siyasi ve sosyal açıdan ışık tutmaktadır.

Bir Türk’ün başarılı bir kağan olabilmesi için Tanrı tarafından verilmiş üç özelliği kendinde toplaması gerekiyordu: yarlığ, kut ve ülüg (kısmet). Doğru seçenek A'dır.

Bu iki büyük âlimden Ebu Hanife, Kûfe’de doğmuştu. Gerek hayatı, gerekse eserleriyle haklı bir şöhrete kavuşmuş ve özellikle el-Fıkhü’l-Ekber adlı
eserinde dile getirdiği yöntem ve yaklaşımlar kendi adıyla anılan bir fıkıh ekolüne öncülük etmişti.

Osmanlı İttihad ve Terâkki Cemiyeti başta olmak üzere çeşitli muhalif grupların baskısı sonucu, “istibdatçı” olarak nitelendirilen II. Abdülhamid rejimine 23 Temmuz 1908’de son verildi ve Meşrutiyet ikinci kez ilan edildi.

II. Abdülhamid’in yönetim anlayışına iki darbe girişimiyle karşılık verildi. İlki, ünlü Jön Türk liderlerinden Ali Suavi’nin 20 Mayıs 1878’de giriştiği Çırağan Sarayı baskınıdır. İkincisi ise Cleanthi Sca- lieri ve Aziz Bey Komitesi’nin Temmuz 1878 girişimidir.

Tıbbiye-i Şahâne de (Askerî Tıbbiye) İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Abdullah Cevdet ve Mehmed Reşit adında dört öğrenci, 3 Haziran 1889’da İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni kurmuşlardır.

Bülent Tanör’e göre, Meşrutiyet’in ikinci kez ilân edilmesi, “Türk ve Türk olmayan unsurların demokratik ve liberal bir anlaşma zemini içinde giriştikleri ilk ve son hareketti”.

Fransa’nın devrimden sonra Avusturya'yı diz çöktürerek Avrupa’nın yükselen gücü olmasına ve dolaylı olarak Osmanlı'da Osmanlıcılık görüşünün güç kazanmasına neden olan anlaşma 17 Ekim 1797 tarihli Campo Formio Antlaşması'dır.

Kanun-i Esasi 1876 yılında yürürlüğe konulmuştur.

Fransız ordusunun parlak generali olan Napolyon Bonapart’ın birlikleriyle 1799’da Mısır’a çıkması ve bir bildiri yayımlaması Osmanlı Devletini doğuda köşeye sıkıştırdı.

II. Abdülhamid, Meclis-i Mebusan’ı 13 Şubat 1878’de feshettikten sonra kurduğu mutlakiyet rejiminde İslamcılık düşüncesine meyletti.

Prens Sabahaddin liberalizm ile Osmanlıcılığı sentezlemeye çalıştı. 1901 tarihli “Umûm Osmanlı Vatandaşlarına Beyannâme” başlıklı bildirisinde ülkede bulunan bütün etnik unsurların özgürlük isteyen temsilcilerinin mensup bulundukları topluluk adına Padişah’a karşı güç birliğine gitmeleri çağrısında bulunmuştu.

Yusuf Akçura’nın “Osmanlı Türkleri içinde ilk Türkçü” diye takdim ettiği Ahmet Vefik Paşa, 1863- 1864’te Çağataycadan Osmanlı Türkçesine Ebûl Gazi Bahadır Han’ın “Eşâl-ı Şecere-i Türkî”sini tercüme etti.

1631 senesinde doğan meşhur tarihçi ve düşünür Müneccimbaşı Ahmed Dede klasik dönemin son, arayış döneminin ilk ismi olarak dikkat çeker. Kendisi, Osmanlı ilim zihniyetinde merkezî konumda bulunan kelâmî tabiat felsefesiyle bu felsefenin rakibi durumunda bulunan ve eleştirel sebeplerle dikkate alınan İbn Sînâcı doğa felsefesini bir kenara bırakarak, sayı kavramı eksenli (adedî) Pisagorcu teoloji, kozmoloji ve dolayısıyla tabiat felsefesine yöneldi. Osmanlı ilim zihniyetinin temel bilgi formu olan önerme ve önermenin dış dünya ile ilişkisini ve nisbetin varlıkça yerini tartışan Müneccimbaşı Ahmed Dede mensup olduğu geleneksel bilgi anlayışının temellerini sorguladı.

Herhangi bir devletleri ortaya çıkmadı ama boylar halinde yaşadılar ve Doğu Avrupa tarihinde çok etkili oldular.