TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Demokrasi inancı

Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu Hükümetleri, İkinci Dünya Savaşı sırasında ekonomik sorunlara çözüm bulmak amacıyla Millî Korunma Kanunu, Varlık Vergisi Kanunu, Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu’nu çıkarmışlardır. Bu düzenlemeler günümüzde de çok tartışılmaktadır.

Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuad Köprülü ve Adnan Menderes tarafından 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubu’na verilen Dörtlü Takrir, Demokrat Parti’nin kuruluşunda önemli bir yer tutmaktadır. Bu takrirde siyasi liberalleşme talep edilmiş, "yurttaşların siyasi hak ve hürriyetlerini Anayasa’nın gerektirdiği genişlikte kullanabilmeleri" istenmiştir.

Kapatılan Demokrat Parti'nin mirasını devralan Adalet Partisi (AP) 1965’te iktidara gelmiştir.

Kapatılan Demokrat Parti'nin (DP) mirasını devralan Adalet Partisi (AP) 1965’te iktidara geldi. AP geçmiş dönemde DP’nin tersine iktidar bloğuna ordu ve sanayi çevrelerini de dahil etti. Öte yandan, 60’lı yıllarda izlenen ithal ikameci sanayileşme politikaları yoluyla hızla genişleyen bir iç pazar ve bu arzı emebilecek bir ücret artışının gerçekleşmesi kentli sınıfların düzene umutla bakmalarını sağlıyordu. Bu dönemde montaj sanayisinde üretilen dayanıklı tüketim malları ve özellikle beyaz ev eşyası, gündelik yaşamın bir parçası olmaya başladı. Bu dönemde toplumsal, ekonomik ve kültürel alanların uyumlu bir bütün oluşturdukları görülmektedir. Ekonomi büyük ölçüde devlet müdahalesini içeren biçimde bir sanayileşme politikası üzerine temellendirilmiştir. Sağ ve sol eğilimli birçok parti kurulmuş, ilk kez bir sosyalist parti Meclis’e girmiş, ideolojik eksenli yayınların sayısı hızla artmıştı.

1980 ile 2002 arasında Türkiye ekonomisinin genel eğilimleri şu şekilde özetlenebilir:

27 Mayıs 1960 Darbesin'den sonra sosyalist solda üç ana akım belirdi. Bunlardan birincisi Türkiye İşçi Partisi, ikincisi Yön Devrim Hareketi ve üçüncüsü de Millî Demokratik Devrim akımıydı.

Doğan Avcıoğlu, Türkiye siyasal düşünce tarihinde Kemalizm ile sosyalizmi birleştirmeye yönelik kuramsal çabanın önde gelen ismidir. 1950’lerin ikinci yarısından itibaren Demokrat Parti iktidarına karşı yürütülen muhalefet hareketi içinde yer almış; 27 Mayıs sonrasında İsmet İnönü kontenjanından Kurucu Meclis’e girmiştir. Bir yandan 1961 Anayasası’nın ortaya çıkardığı siyasi iklimin elverişli koşullarında Cemal Reşit Eyüboğlu, Mümtaz Soysal, İlhami Soysal ve İlhan Selçuk ile birlikte Yön dergisini çıkarmıştır. İlk sayısı 20 Aralık 1961’de yayımlanan Yön’ün çıkış bildirgesi geniş yankılar uyandırdı. Avcıoğlu’nun başyazarı olduğu Yön, yayın hayatında kaldığı beş buçuk yıllık dönem boyunca Türkiye’nin bütün temel sorunlarını tartışmaya açtığı gibi, Türkiye’nin belli, başlı tabularının yıkılmasında cesur ve öncü bir rol oynadı.

Mihri Belli, Türkiye sosyalist hareketinin belirgin simalarından birisi; solda 1960’lara kadar damgasını vuran aşamacı devrim fikrinin Doğuculuk, millicilik, cuntacılık ve koyu bir Kemalizm ile kaynaştırılması ile ortaya çıkan Millî Demokratik Devrim çizgisinin kuramcısıdır.

Necip Fazıl Kısakürek, Türk basını, siyaseti ve düşünce tarihinde, sağcı yaklaşımları teşkil eden çeşitli siyasal ve ideolojik bütünlükler arasındaki önemli "geçiş figürü"dür. İslamcılık ile milliyetçilik, milliyetçilik ile muhafazakârlık, muhafazakârlık ile İslamcılık; deyim yerindeyse onun aracılığıyla birbirleriyle konuşup anlaşırlar. Türk sağındaki en önemli ideolojik ve siyasal konumları teşkil eden bu üç yaklaşım da ya Kısakürek’in eserlerinde dile gelen düşüncelerle söze başlarlar ya da onlarla lafı bağlamaya özen gösterirler. Bu açıdan Kısakürek’in siyasi görüşleri, bu üç konum arasındaki "yumuşak" geçişlere imkan tanıyan iletişim kanallarını, "dil"i ve "gramer"i temin ve temsil eder.

1960 yılına kadar olan zaman dilimi ayrıca milliyetçi yayınlar için de oldukça bereketli geçmiştir. Zira Hareket, Özleyiş, Altınışık, Millî Birlik, Kürşad, Serdengeçti, Kızılelma, Düven gibi Türkçü yayınlar bu dönemde yayın hayatlarına başlamışlardır.

Bu yeni durum karşısında bazı âlimler İslam düşüncesine girmeye başlayan yabancı kültürlerle, özellikle Yunan felsefesiyle ilgilenmeye başladılar. Mutezile olarak adlandırılan bu ekolün temsilcileri, aslında İslam dininin savunucusu olarak ortaya atılmışlardı. Zira onlar, bu dinin gerektiği gibi savunulmasının, ancak hasımlarının kullandıkları metot ve silahları kullanmakla kabil olabileceğine inanıyorlardı. Bu yüzden yabancı kültürlere ve özellikle Yunan felsefesine karşı büyük bir ilgi göstermişlerdi.

Osmanlı İttihad ve Terâkki Cemiyeti başta olmak üzere çeşitli muhalif grupların baskısı sonucu, “istibdatçı” olarak nitelendirilen II. Abdülhamid rejimine 23 Temmuz 1908’de son verildi ve Meşrutiyet ikinci kez ilan edildi. Doğru cevap B’dir.

İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Abdullah Cevdet ve Mehmed Reşit adında dört öğrenci, 3 Haziran 1889’da İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni kurmuşlardır. Doğru cevap E’dir.

Avrupalılarca “prens” olarak nitelendirilecek Sabahaddin Bey’in çabasıyla, uzun süreden beri bir araya gelemeyen muhalif gruplar, 4-9 Şubat 1902’de bir araya gelerek Birinci Jön Türk Kongresi düzenlemiştir. Doğru cevap D’dir.

1902 deki Birinci Jön Türk Kongresi’nden sonra iki ana akım ortaya çıktı. Tartışmanın taraflarından biri liberal ve âdem-i merkeziyetçi fikirleriyle bilinen Prens Sabahaddin’dir. Diğeri de pozitivist ve merkeziyetçi Ahmed Rıza grubudur. Doğru cevap A’dır.

Sultan II. Abdülhamid rejimine muhalif olan Jön Türkler, 27-29 Aralık 1907’de Paris’te bir araya gelerek ikinci kongreyi topladılar. Görüş ayrılıkları giderilemedi ancak Sultan II. Abdülhamid’in tahtan inmeye zorlanması, mutlakiyetçi rejimin değiştirilmesi ve meşruti rejimin tekrar kurulması gibi kararlar alındı. Bunun yapılması için de ordu içinde propagandaya ağırlık verilmesi, halkın vergi ödememesi gibi yöntemlerle sivil itaatsizliğe çağrılması, silahlı direniş yapılması ve grevler tertip edilmesi biçiminde eylem planları üzerinde duruldu. Diğer bir ifadeyle genel ayaklanma ortamı hazırlanacaktı. Doğru cevap C’dir.

Müslüman ve Müslüman olmayanların eşitliğini sağlamak ve çeşitli alanlarda bu niyeti pratiğe dökmek Tanzimat’ın en önemli hedefiydi. Bunu tamamlayan diğer bir belge de 18 Şubat 1856 tarihli Islahat Fermanı’ydı. Doğru cevap B’dir.

19 Mart 1877’de Meclis-i Umumî açılmıştır. Doğru cevap D’dir.

II. Abdülhamid, Meclis-i Mebusan’ı 13 Şubat 1878’de feshetmiştir. Doğru cevap E'dir.