TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Batıcılar, İstanbul’da yayımlanan Mehtap adlı derginin (kapatılınca Şebtab) etrafında toplanmışlardır ancak İctihad, Batıcılık düşüncesinin en önemli yayım organı olmuştur.

Tam Batıcıların temsilcilerinden biri, Kılıçzâde Hakkı’dır.

İştirak dergisi sol düşünceye sahip aydınların toplandığı önemli bir platform olmuştur.

Osmanlının birlik ve beraberliğini bozacak muhalif hareketlerin önünü keserek uzunca bir süre huzurlu bir dönemin yaşanmasını sağlamıştır.

Vanî Mehmed Efendi

Fransız İhtilali’nin başladığı sırada tahta çıkan III. Selim, Rusya, Avusturya
ve Prusya’ya elçiler göndererek ve kendisine geniş çaplı reform önerileri sunan yirmi küsur danışmanına raporlar sipariş ederek hazırlıklarını genişletir. Barış yeniden sağlandıktan sonra politikalarını uygulamaya koyar. Birinci öncelik mevcut askerî birlikleri yenilemek, teknik hizmetlerin düzeyini yükseltmek ve Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen anlamına gelen bu ifade zamanla Selim’in bütün programlarının adı olacaktır.) adıyla bilinen Avrupa tipi bir ordu kurmaktır. Doğru cevap E'dir.

III.Selim döneminde, Batılı devletlerin Osmanlı devletine yönelik politikalarını daha yakından izlemek ve onlara karşı izlenecek politikayı belirlemek üzere
Paris, Londra, Berlin ve Viyana gibi önemli Avrupa başkentlerinde daimi elçilikler açılır. İlk daimî elçilik 1793’te Londra’da hizmete girer. İlk daimî büyükelçi olan Yusuf Agâh Efendi, “Havadisname-i İngiltere” adlı sefâretnâmeyi kaleme alır. Doğru cevap B'dir.

III. Selim Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen anlamına gelen bu ifade zamanla Selim’in bütün programlarının adı olacaktır.) adıyla bilinen Avrupa tipi bir ordu kurmuştur Bu ordunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere İrad-ı Cedit hazinesi de kurulur. 1795’te Mühendishane-i Berri-i Hümayun (Kara Mühendis Okulu) açılır.  Aynı zamanda III. Selim döneminde Batı dillerinde yazılmış önemli eserler Türkçeye çevrilerek Batı düşüncesinin ülkeye girişine hız verilir. Ancak yeniliklere karşı güçler Kabakçı Mustafa önderliğinde bir araya gelip isyan ederek III. Selim’i tahttan indireceklerdir. III. Selim’in yerine padişah olan IV. Mustafa uzun süre bu makamda kalamamıştır. Alemdar Mustafa Paşa’nın darbesiyle tahta çıkan II. Mahmud (1808-1839) III. Selim’in yolundan ilerler. Öncelikle yine orduyu ele alarak Sekban-ı Cedit adında bir ocak kurar. Ancak bu da öncekinin akıbetine uğrayarak Yeniçerilerin ayaklanmasıyla son bulur. Alemdar da bu ayaklanma
sırasında öldürülür. Bunun üzerine, ıslahatlar gerçekleştirebilmek için Yeniçeri Ocağı’nın bertaraf edilmesi gerektiğini anlayan II. Mahmud bu yönde
çalışarak 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırır.Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak adlandırılan bu olayın ardından onun yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni ve modern bir ordu kurar. Doğru cevap E'dir.

II.Mahmud döneminde Uluslararası ilişkilerle birlikte tercümanların
dış politikadaki etkinliğinin de artması üzerine 1821’de dil ve diplomasi bilen Müslümanlar yetiştirmek amacıyla Tercüme Odası kurulur. Yabancı uzmanların yardımıyla Mekteb-i Harbiye (1834) ve Tıbbiye (1827) gibi yeni askerî
okullar açılır. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile eski Mehterhane de ortadan kalkmıştır ve yerini 1834’te açılan Mızıka-i Hümayun Mektebi
alır. İlköğretim zorunlu hale getirilir. Medrese dışındaki tüm okullar Nafia Nezareti’ne bağlanır. Ülkede ilk kez nüfus sayımı gerçekleştirilir. 1831’de
Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmî gazete yayımlanır. Doğru cevap d'dir.

II.Mahmud döneminde ülkede ilk kez nüfus sayımı gerçekleştirilir. 1831’de
Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmî gazete yayımlanır. Posta sistemi kurulur.  Yurtdışına çıkışlara pasaport uygulaması getirilir. Sağlık meselelerine de el atılarak ilk defa karantina usulü uygulanır. Kıyafette yenilik yapılarak fes ve pantolon giyilmeye başlanır. II. Mahmud Avrupa hükümdarları gibi doğum
günlerini kutlamaya devlet dairelerine resimlerini astırmaya, elçiliklerde davetlere gitmeye başlar. Kıyafet değiştirmeden şehir içi hatta yurt içi inceleme
gezileri gerçekleştirir. Doğru cevap E'dir.

II. Mahmud döneminde hükümet teşkilatında değişiklikler yapılmıştır. Nezaretler (bakanlıklar) kurulmuş, merkezî otoriteyi güçlendirmek adına ayanların etkinliği kırılmış, ve kanunlar hazırlamaları amacıyla kurullar oluşturulmuştur. Sadrazamın gücü zayıflatılarak padişahın gücü ve otoritesi daha da kuvvetlendirilmiştir. Ülkede yapılacak
yenilikleri belirlemek ve uygulamak amacıyla meclisler kurulmuştur.  Yurtdışına çıkışlara pasaport uygulaması getirilmesi hükümet teşkilatı bünyesindeki değişiklikler aerasında yer almaz. Doğru cevap B'dir.

Kırım Savaşı sonrasında Avrupa’nın hâkim güçleri nezdinde konumunu güçlendirmeye çalışan Osmanlı Devleti, gayrimüslimlere tanınan hakları teyit edip vurgulayan yeni bir resmî belge yayımladı. 1856 tarihli Islahat Fermanı ile :

Gayrimüslimlere devlet görevine girme, askerlik yapma ve askerî okullara girme gibi konularda Müslümanlarla aynı hakların tanınması; vergi konusunda eşitlik
sağlanarak, iltizam yöntemi ve cizye vergisinin kaldırılması; tüm dinî gruplara din ve ibadet özgürlüğü sağlanması, gayrimüslimlerin ibadethane, okul,mezarlık gibi yapıları tamir etmelerine ve yenilerini inşa etmelerine izin verilmesi; halka açık ve adil yargılama sağlanması, işkence ve kötü muamelenin yasaklanarak cezalar ve hapishane şartlarının iyileştirilmesi; gayrimüslimlerin eyalet meclislerine seçilebilmesi ve kendi işlerini görebilmeleri için cemaat meclisleri oluşturabilmesi yönündeki kararlar fermanda ön plana çıkan kararlardan bazıları oldu. Doğru cevap A'dır.

İlk resmî gazete, II. Mahmud’un (Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın
Vekayi-i Mısriyye’sini takiben) 1831’de yayımlattırdığı Takvim-i Vekayi idi. Bunu Tanzimat dönemi içinde 1840’ta yayına başlayan ve William Churchill’in imtiyaz sahibi olduğu Ceride-i Havadis adlı ilk özel gazete izledi. Ancak Osmanlı gazeteciliğinin esas atılımı 1860’larda oldu. Türkler tarafından çıkarılan ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval de 1860’ta Şinasi’nin başyazarlığında yayın
hayatına girdi. 1862’de bu gazeteden ayrılan Şinasi Tasvir-i Efkar’ı çıkarmaya başladı. Doğru cevap A'dır.

İlk Türk dergisi ise, 1850’de yayınlanmaya başlayan Vekayi-i Tıbbiye’dir. Meslek
dergisi özelliğinde olan bu dergiden başka Temmuz 1862’de Münif Paşa tarafından ilk Osmanlı bilim dergisi, Mecmua-i Fünun yayımlanmaya başladı. Doğru cevap E'dir.

Tanzimat döneminde pek çok okul faaliyete geçer. Mekteplerin ıslahı ve bu mekteplerde görev alacak muallimlerin yetiştirilmesi meselesi bağlamında 1848 tarihinde açılan Dârü’l-Muallimin, Osmanlı Devleti’nde yeni tarzda ve medrese dışında öğretmen yetiştiren ilk eğitim müessesesi olmuştur. Dârü’l-Mualliminin ilk müdürü ve nizâmnâmesini hazırlayan kişi devrin tanınmış devlet ve fikir adamı olan Ahmed Cevdet Paşa’dır. Kadın öğretmen yetiştiren ilk okul olan Dârü’l-Muallimat ise 26 Nisan 1870 tarihinde açılmıştır. Paris’e gönderilen askerî okul öğrencilerinin bir çatı altında öğrenim görmeleri ve disiplinli
bir şekilde eğitilmeleri hedefiyle 1857’de Paris’te Mekteb-i Osmani, 1859 tarihinde ise kaymakamlık ve müdürlük gibi mülki kadrolarda istihdam
edilecek memurların yetiştirilmesi için Mekteb-i Mülkiye kurulur.

Bunun yanı sıra Darülfünun gibi yüksek düzey okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla 1868’de Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) açılır. Doğru cevap D'dir.

Padişahın rejimine ilk örgütlü muhalefet hareketleri de bu okullarda çıktı. Tıbbiye-i Şahâne de (Askerî Tıbbiye) İbrahim Temo, İshak Sükûtî, Abdullah Cevdet ve Mehmed Reşit adında dört öğrenci, 3 Haziran 1889’da İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni kurmuşlardır. Cemiyet’in amacı 1876 Kanûn-ı Esasi’sine (Anayasasına) işlerlik kazandırmak, Meclis-i Mebusan’ın tekrar açılmasını sağlamaktı (Hanioğlu, 1985: 173-175). Doğru cevap B'dir.

Dr. Nazım, Paris’te yaşayan ve sonraki yıllarda pozitivizmin en önemli temsilcilerinden biri olacak olan Ahmed Rıza ile temasa geçti ve bu ünlü pozitivisti Cemiyet’e katılmaya ikna etti. Ahmed Rıza’nın katılma sırasında öne sürdüğü koşul, Cemiyet’in isminin Osmanlı İttihad ve Terâkki Cemiyet’i olarak
değiştirilmesidir. İsim değişikliğinde pozitivist etkileri görmek mümkündür. Ahmed Rıza’nın Meşveret gazetesi Cemiyet’in yayın organı oldu. Doğru cevap C' dir.

Birinci Jön Türk Kongresi’nden sonra iki ana akım ortaya çıktı. Tartışmanın taraflarından biri liberal ve âdem-i merkeziyetçi fikirleriyle bilinen Prens Sabahaddin’dir. Diğeri de pozitivist ve merkeziyetçi Ahmed Rıza grubudur (Tunaya, 1984: 21). Prens Sabahaddin Bey ve grubu, Teşebbüs-i Şahsi
ve Âdem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurdu ve yayın organı olarak da Terâkki gazetesini çıkardı. Ahmed Rıza grubu ise, Terakki ve İttihad Cemiyeti (Osmanlı İttihad ve Terâkki Cemiyeti’nin değişikliğe uğramış hali) çatısı altında çalışmalarını sürdürdü. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı İttihad ve Terâkki Cemiyeti adıyla politik mücadele sürdürüldü. Bu yapıya Mustafa Kemal (Atatürk)’in Şam’da bulunduğu sıralarda kuruluşuna önderlik yaptığı Vatan ve Hürriyet Cemiyeti de katıldı. Doğru cevap E'dir.

II. Abdülhamid, Meclis-i Mebusan’ı 13 Şubat 1878’de feshettikten sonra kurduğu mutlakiyet rejiminde İslamcılık düşüncesine meyletti. Doğru cevap B'dir.