TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Hiç kuşkusuz 1908 Devrimi’nden önce ülkenin kurtarılmasına ilişkin ideolojik arayışta Yusuf Akçura ve onunla özdeşleşen “Üç Tarz-ı Siyaset” başlıklı makale özel bir yere sahiptir. Enver Ziya Karal’a göre bu makale tez niteliğindedir.
 “Üç Tarz-ı Siyaset” adlı makale, üç düşünce akımı üzerinde durmaktadır.
Yusuf Akçura’nın ele aldığı ana konular veya düşünce akımları şunlardı:
1. Bir Osmanlı milleti meydana getirmek,
2. Osmanlı Devleti şemsiyesi altında İslam
birliği meydana getirmek,
3. Irk esasına dayalı Türk milliyetçiliği meydana getirmek.

Doğru cevap E'dir.

II. Meşrutiyet döneminin en etkili siyasal partilerinden biri olan Hürriyet ve İtilâf Partisi, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskıcı, merkeziyetçi ve Türkçü eğilimlerine karşı kurulmuştu. Parti’nin siyasi programına Osmanlıcılık ideolojisi egemendir. Partinin esas amacının meşruti düzenin bütün kurum ve kuruluşlarına işlerlik kazandırmak ve anasır-ı muhtelife-i Osmaniye arasında (her unsurun sahip olduğu sosyal, kültürel vb. özellikler saklı olmak üzere) gerçek bir siyasi birlik oluşturmak olduğu açıklandı. Doğru cevap A'dır.

1860’larda Osmanlı Devleti’nin başkentinde İslam’ın ideolojileştirilmesi yönünde etkili adımlar atılmaya başlandı. Namık Kemal’in çıkardığı Hürriyet gazetesinde ve başka bazı gazetelerde “İttihad-ı İslam” başlıklı yazılar yayımlandı ve
Müslüman toplumların geri kalmasının nedenleri üzerinde duruldu. Ayrıca bu yazılarda Müslüman toplumların bir araya gelmesi ve ilerlemesi (terâkki) konusu da işlendi. Namık Kemal’in yazılarında İslam’ın ideolojileştirilmesinin derin izleri
görülmektedir. “Usûl-u Meşveret Hakkında Mektuplar” başlıklı yazılarında tasavvur ettiği toplumun yönetim anlayışını açıkladı. Namık Kemal, İslam ülkeleri arasında en güçlü devletin Osmanlı Devleti olduğunu tespit ederek, Müslümanların halife etrafında toplanması gerektiğini öne sürdü. Doğru cevap B'dir.

Türk Derneği, başlangıçta Ağustos 1908’den beri yayınlanmakta olan Sırat-ı Müstakîm’i yayın organı olarak kullandı, ardından da 1911’de kendi adıyla
(Türk Derneği Dergisi) adlı bir dergi yayınladı. II. Meşrutiyet’in ilk Türkçü örgütü olan Türk Derneği, üyeleri arasında çeşitli fikir ayrılıklarının olmasından dolayı başarılı olamadı. Ancak Türkçülük düşüncesi ivme kazanmaya devam etti. Nitekim Selânik’te, Ali Canip, Ömer Seyfettin, Kazım Nami(Duru) ve Ziya Gökalp gibi dönemin tanınan dil ve edebiyatçıları tarafından Genç Kalemler Dergisi çıkarıldı. Dergide “yeni lisan” konusu ele alındı. Doğru cevap B'dir.

Bu dönemin Türkçülük düşüncesinin yaygınlaştırılmasında ve çok boyutlu hâle
getirilmesinde Türk Yurdu Cemiyeti’nin ve Türk Ocağı’nın payı büyüktür. Türk Yurdu Cemiyeti, 31 Ağustos 1911’de Mehmet Emin (Yurdakul), Ahmed Hikmet (Müftüoğlu), Ahmed Ağaoğlu, Hüseyinzâde Ali, Âkil Muhtar (Özden) ve Yusuf
Akçura tarafından kuruldu. Doğru cevap A'dır.

Birgivî Mehmet Efendi’nin etkilendiği İbni Teymiyye Mektebi’nin önemli bir etkisi vardır. İbni Teymiyye Mektebi, Osmanlı dinî düşüncesine hâkim olan Fahr-i Râzî Mektebi’ne karşı bir tepki hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Mektep adını 1328 yılında hapiste ölmüş olan İbni Teymiyye’den alır. İbni Teymiyye özellikle Osmanlı taşra uleması ve cami vaizleri arasında taraftar bulmuştur.

İmparatorluğu askerî bir imparatorluktan bürokratik bir devlete dönüştürmek isteyen kâtip sınıfını üç kuşak ve çağ üzerinden okumak mümkündür.“Sefirler ve Reîsülküttâplar Çağı”: Yirmisekiz Çelebi Mehmed ile başlayan bu çağ içinde Ahmet Resmi, Ebubekir Ratıp Efendi, Reîsülküttâp Atıf Efendi, Mahmut Raif Efendi, Sadık Rıfat Paşa ve Mustafa Reşit Paşa yer alır.

Hezarfen Hüseyin Çelebi, Avrupalıların tanıdığı bir dünya tarihçisidir. Hüseyin Çelebi Latince ve Yunanca biliyordu ve yazdığı “Tarih-i Düvel-i Rumiyye” isimli tarih kitabı bizde Eski Yunan ve Roma’dan bahseden ilk tarih kitabı olarak biliniyordu. İlk defa Yunan ve Roma tarihiyle Kâtip Çelebi, “İrşad-ül Hayaran Fi’t- Tarihi’l-Yunan ve’r Rum ve’n Nasara” adındaki eserinde meşgul olmuştur.

17. yüzyıl ortasında merkezî otoriteyi yeniden kurmuş olan Köprülü vezirlerinin zamanından beri uygulanagelen geleneksel reform teşebbüsleri ile 19. yüzyıl Tanzimat reformları arasında yahut kısa ve özlü bir tespitle “eski ile yeni arasında” yer alan isim III. Selim’dir.

Sosyal yapıyı aileden (oguş) başlayarak, urug-boy, bodun şeklinde birbirinin içine geçen halkalar şeklinde belirtmek mümkündür. Bozkırdaki Türk topluluklarını her zaman dinamik ve ayakta tutan bu sosyal sistem, en başta insanların birbirine olan
ihtiyaçları (savunma, barınma, yiyecek elde etme) sonucunda doğmuştur. Aile toplumun en küçük birimidir, aileler biraz büyüdüğünde uruglar ortaya çıkmaktadır. Küçük kabile dediğimiz sosyal sistem, göçebe hayatı 20. yüzyıla kadar sürdüren topluluklar arasında hâlâ yaşamaktadır. Uruglar, yani küçük kabileler birleştiğinde ise boylar meydana gelmektedir. Herhangi bir devlet (il) kurulduğunda boyların birleşmesi,
yani halk tabakasına dönüşmesi bodun olarak adlandırılmaktadır. Esasen tarihî kaynakların ışığında bu sosyal sistem halkaları içinde boy birimi ön plana çıkmaktadır. Boyların toplumsal özellik olarak taşıdığı sosyal dayanışma ve dinamizm, bireyleri arasında birlikte hareket etme arzusunu getirmiş; çok uzun mesafeleri yılmadan çetin mücadelelerle aşmalarını sağlamıştır. Bir başka ifade ile Avrasya Türk tarihi aslında
açıklamaya çalıştığımız bu sosyal sistem içinde boyların tarihidir, denebilir.

Göktürk tarihinin başlangıcında devletin kuruluşunu anlatan Çince tarihî kaynakta (Chou Shu 50. bölüm), lider Bumın’ın, o sırada tâbi olduğu Juan-juanları (Moğolları) bozguna uğrattıktan sonra, devlet karşılığı olan il ile hükümdarlık unvanı kağanı birlikte aldığını kaydetmektedir. İl Kağan, devletin hükümdarı demektir. Başka bir ifade ile artık bağımsız hâle gelinmiş, yani il (devlet) seviyesine yükselmiştir. 552 yılında gerçekleşen bu olaydan sonra ortada bir Türk devleti söz konusudur. Göktürk kağanlığı, bu tarihte Türk adını taşıyan ilk devlettir. Nitekim Çin, Tibet, Soğd, İran Sasani), Bizans, Arap kaynaklarında Türk Devleti adıyla anılmıştır. Hatta Bizans kaynaklarında (Menandros kroniği, 582 yılı) Orta Asya’ya Türkiye denilecektir.