TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Bozkır örgütlenme biçiminde aileden başlayarak, urug (küçük kabile), boy (bod, büyük kabile), bodun (halk, millet), nihayet en yüksek si- yasal yapı “il”e ulaşılıyordu. Doğru seçenek A'dır.

Doğu Avrupa’da ise Hunlardan sonra Avarlar uzun sayılabilecek bir kağanlık kurdular (558-805). Ogurlar ile Hunların karışımından doğan Bulgar- lar, Peçenekler, Uzlar, Hazarlar, nihayet Kumanlar (Kıpçaklar) siyasi olarak varlıklarını sürdürdüler. Bunların içinde Peçenekler çok ilginç bir örnektir. Üst düzeyde bir siyasi kuruluş oluşturamadan 860- 1090 yılları arasında var olabildiler. Boy sistemi- nin Eski Türk tarihinde oynadığı rolü göstermesi bakımından çok önemlidir. Herhangi bir devletleri ortaya çıkmadı; ama boylar halinde yaşadılar ve Doğu Avrupa tarihinde çok etkili oldular. Hazarlar ise hanedanın din değiştirip Museviliğe geçmesine rağmen Türk kültürü özelliklerini korudular. Bazı alanlarda yerleşikliğe dahi adapte olarak şehir kültürünü geliştirdiler. Doğru seçenek B'dir.

Bozkırların tarih sahnesine çıkardığı ilk büyük devlet mo- deli Asya Hun İmparatorluğudur. Aynı coğrafyada kurulup kendi modelini Kuzey Çin’e taşıyan Tabgaçlar, orada önce kendi kültürleriyle yaşadılarsa da bir süre sonra asimile olarak Çinlileştiler. Doğru seçenek B'dir.

Genel bir bakışla eski bozkır Türk kültüründe dikkate alınması gereken iki önemli karakteristik özellik ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi Türk göçleridir. Bununla kastedilen normal bir yay- lak kışlak hayatı değil, çeşitli nedenlerle yaşadıkları bölgeyi kitleler hâlinde terk ederek çok uzun mesa- feler kat etmek suretiyle bir başka alana gitmeleri- dir. Bu yüzden her yıl sürdürülen mevsime göre yer değiştirme ile karıştırılmamalıdır. Kitleler hâlinde başka alanlara kayma, çok önemli tarihî sonuçlar doğurmuştur. Büyük göçlerin siyasi ve ekonomik olmak üzere iki temel sebebi vardır. Ekonomik se- bep denince özellikle nüfusun artması nedeniyle otlakların yetersiz kalması, kuraklık veya ağır kış şartları yüzünden çıkan kıtlık ve benzeri etkenler gösterilebilir. Türklerin özellikle Çin, Hsien-pi, Moğol gibi kavimlerin baskısıyla yerlerini terk edip başka sahalara gitmeleri ise göçlerin siyasi sebebini oluşturur.İkinci karakteristik özellik eski Türk toplumunun sosyal yapısıdır. Bu sosyal yapıyı aileden (oguş) başlayarak, urug-boy, bodun şeklinde birbirinin içine geçen halkalar şeklinde belirtmek mümkündür. Doğru seçenek B'dir.

Aile toplumun en küçük birimi- dir, aileler biraz büyüdüğünde uruglar ortaya çıkmaktadır. Küçük kabile dediğimiz sosyal sistem, göçebe hayatı 20. yüzyıla kadar sürdüren topluluklar arasında hâlâ yaşamaktadır. Uruglar, yani küçük kabileler birleştiğinde ise boylar meydana gelmektedir. Doğru seçenek A'dır.

Bir devletin (yani il’in) bağımsız olabilme- si için bazı şartlara sahip olması gerekmek- tedir. Bunlar siyasi istiklal, ülke, halk ve kanundur. Doğru seçenek D'dir.

Göktürklerde hükümdarlık, yani, devlet başkanlığı kağanlık ile temsil edilmektedir. Devlet baş- kanı da kağan unvanını taşıyordu. Doğru seçenek E'dir.

Kaynaklardan anlaşıldığına göre otağ, örgin (taht), tuğ (kurt başlı sancak), davul (sorguç-köbürge) ve yay hükümdarlık sembolleri idi. Doğru seçenek C'dir.

Osmanlı düşüncesinde ilmi performansın azalmasının belki de en önemli sebeplerinden biri, Osmanlıların Selçuklulardan miras olarak aldıkları bilginin siyasallaşması meselesidir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun merkeziyetçi yapısı, mesleğinde parlayan ve başarı gösteren ulemaya cazip bürokratik mevkiler sunuyordu. Yüksek mevkilere gelebilmek için ulema kendi içinde müthiş bir rekabete giriyor bu da onların ilmi performansını olumsuz yönde etkiliyordu.

Türklerin İslamiyetle ilk karşılaşma ve tanışma süreci, Emevîlerin Maveraünnehir ve Türkistan’a yani Türk ülkelerine girmeleriyle başladı. Ubeydullâh bin
Ziyâd’ın 673 senesindeki ilk akınından Emevîlerin yıkılışına (750) kadar devam eden bu süreç, Kuteybe bin Müslim’in bazı icraatı ve Ömer bin Abdülaziz’in
sadece üç yıl süren (717-720) hilafeti dönemi haricinde “kötü bir tanışma” evresi niteliğindeydi.

Böylece Hz. Ömer devrinde Sâsânî Devleti’nin ortadan kaldırdığı 7. yüzyılın ortalarından itibaren başlayan, 9. ve 10. yüzyıla kadar devam eden Türklerin İslamiyeti kabul süreci, sona yaklaşmıştı. Bu süreçte o dönemin şartları içerisinde İslam ülkeleriyle Türk illeri arasında iletişim ve etkileşim imkânlarının doğmasında önemli bir rol icra eden tüccarlar ile âlim ve sufilerin de büyük rolü olmuştu. Ortaya çıkan cami, zaviye, ribat vb yapılarda yürütülen tebliğ faaliyetleri son derece etkili idi.

Neticede felsefe ile dini uzlaştırmaya çalışan teolojik sistemlerin ilki olarak nitelendirilebilecek olan Mutezile ekolü ortaya çıkmış oldu.

Oğuzların İslamiyeti kabulüyle en yüksek seviyeye ulaştı. 10. yy’ın ikinci yarısında İslamiyeti kabul etmeye başlayan Oğuzlar tarafından kurulan Selçuklu Devleti, sadece Türk-İslam tarihinin değil, İslami dönem Türk düşüncesinin de en
önemli temsilcisi konumuna yükseldiler.

Bu filozoflardan Farabî tıp, musiki, matematik ve felsefede ün yapmış, İslam felsefesini metot, terminoloji ve problemler açısından temellendirmiştir. Hatta Meşşaî okulunun ilk temsilcisi sayabileceğimiz el-Kindî, Aristo’nun bazı eserlerini
açıklamıştı. Fakat Aristo ve Eflatun felsefelerini mezceden ve onların görüşlerini yerine göre Yeni Eflatuncu metodla ilk açıklayan Farabî olmuştu.

Meşşaî okulunun diğer önemli temsilcisi olan İbn Sina da felsefe, mantık, kimya, matematik ve tıp alanında derinleşmiş, özellikle tıp alanında büyük şöhret kazanmıştı. Onun el-Kanun fi’t-Tıb adlı eseri 17. yüzyıla kadar Batı üniversitelerinde kaynak eser olarak kullanıldı. Düşünce sistemini büyük ölçüde Farabî’nin görüşleri üzerinde şekillendiren İbn Sina, felsefî düşüncenin gelişimi konusunda da önemli etkiler bıraktı.