TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

2002 sonrası Türk dış politikasında bir değişimin olduğu yadsınamaz. Ancak
bu değişim bir yandan uluslararası konjonktürün diğer yandan da Türkiye’nin dönüşümüyle ilgilidir. Bal’a göre (2010: 49-51) bu dönüşüm temel hatlarıyla şöyledir:
Öncelikle, 1990’lı yıllar uluslararası sistemin henüz değiştiği ve bu kapsamda büyük bocalamaların yaşandığı dönemdir. Dolayısıyla yeni sistemin nasıl olacağı, bu
sistemde Türkiye’nin nerede yer alacağı ve Türk dış politikasının hangi parametreler çerçevesinde şekil bulacağı henüz belirlenmemiştir. 2000’li yıllarla birlikte bu
durum daha da netlik kazanmış ve AK Partinin tek başına iktidarıyla Türkiye’nin
gerek uluslararası konumu gerekse amaçları noktasında bir karara varılmıştır. Türk dış politikasının ‘yüzünü Batı’ya dönme’ ilkesinin yorumu da değişmiştir. Bu kapsamda Batıcılık anlayışı sadece Batı bağlamında anlamını yitirmiş, Türkiye genel olarak AB’ye evet diyen ancak dünyayı Batı’dan ibaret görmeyen bir konuma evrilmiştir. Türk dış politika aktörlerinin zihnindeki Rusya algısı Soğuk Savaş’ın bitiminden bu yana değişmiştir. Rusya artık Türkiye açısından çekinilecek bölgesel bir aktör olmaktan ziyade iş birliği yapılacak bir ülkedir. Dolayısıyla  bu durum hem Türkiye’nin Batı’yla ilişkilerinde hem de bölgesel etkisinde önemli bir faktör hâline gelmiştir.

1965-1980 arası dönem, aslında yalnızca Türkiye açısından değil tüm uluslararası sistemde blok siyasetinin yumuşadığı bir dönem olmuştur. Bu durum blok siyasetini tamamen ortadan kaldırmamıştır ancak bloklar içinde yer alan ülkeler dış politikalarında daha çok otonomi kazanmışlardır. Bu durum Türkiye’ye en çok Orta Doğu politikasında yansımış ve Türk dış politikasının bu bölgeye yönelik girişimleri Batı / İsrail ve Filistin / Arap ekseninde seyretmiştir. Türkiye’nin bu dönemde Kıbrıs politikalarına da özel önem verdiği görülmektedir.

1945-1964 dönemi Soğuk Savaş’ın başladığı ve en hararetli sürecini yaşadığı dönemdir. Bu dönemde uluslararası sistem ideolojik bir kutuplaşmaya gitmiş, dünya Doğu ve Batı Blokları olarak ikiye ayrılmış ve Türkiye, Batı Bloku içinde yer almıştır.

Zaten aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere Türkiye’nin yer aldığı anketlerde de AB vatandaşları tarafından üyeliği en az desteklenen ülkelerin başında Türkiye yer almaktadır. Bu destek % 31,7 civarındadır.

AK Partinin Kasım 2002’de tek başına iktidara gelmesi ve TBMM’de sadece AK Parti ve CHP’nin kalması, Türk dış politikasının genel yapısı, işleyişi ve ilkeleri bakımından önemli bir değişim dönemini de beraberinde getirmiştir.

AK Partinin dış politika felsefesini değerlendirmek bakımından Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu’nun özel bir yeri bulunmaktadır. Önce Başbakan ve Cumhurbaşkanı’nın Dış Politika Başdanışmanlığını yapan ardından da Dışişleri Bakanı olan Davutoğlu, 2001’de çıkan “Stratejik Derinlik” kitabında ortaya koyduğu vizyonu Türk dış politikasına da yansıtmaya çalışmıştır.

1996’ya kadar AB politikasını ön plana çıkaran Türkiye, Erbakan liderliğindeki Refah Partisinin iktidara gelmesi sonrasında Kardak Krizi ile AB politikalarından kısmen uzaklaşmış ve İslam ülkelerini keşfetme ve onlarla iş birliği yapmaya yönelmişti. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Dışişleri Bakanı Davutoğlu, Ocak 2011 başında Türkiye’nin yaklaşık 180 büyükelçisinin bir araya geldiği Büyükelçiler Konferansı’nda Türkiye’nin “vizyoner diplomasi”sinin temellerini ortaya koyarken aslında iddialı da olsa barışçı ve egemenlik haklarına saygılı bir dış politikayı önemsediğini ortaya koymaktadır. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

1981-1990 dönemi Soğuk Savaş’ın yeniden alevlendiği ve sonlanmaya doğru evrildiği süreçtir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

1945-1964 dönemi Soğuk Savaş’ın başladığı ve en hararetli sürecini yaşadığı dönemdir. SSCB’nin önünde Batı dünyasının güvenliği bakımından son derece önemli bir rol üstlenen Türkiye, zaman zaman blok siyasetine etki eden değil, sadece etkilenen bir ülke olarak da dış politikasını belirlemek durumunda kalmıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1965-1980 arası dönem, aslında yalnızca Türkiye açısından değil tüm uluslararası sistemde blok siyasetinin yumuşadığı bir dönem olmuştur. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

1923-1945 arası dönem iki dünya savaşı arasında kalmış, dünyada bozulmuş bir güç dengesi modelinin hakim olduğu dönemdir. Bu dönemde ülkeler bir yandan kısa dönemli, çıkara dayalı ittifaklar içine girerken diğer yandan uzun sürecek bazı birlikteliklerin başlangıçları da yaşanmıştır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

1990-1993 arasındaki dönem aynı zamanda Türk dış politikasına yön veren Cumhurbaşkanı T. Özal’ın etkili olduğu dönem anlamına gelmektedir. Türkiye’nin yeni dış politika kimliği bakımından da bu dönemde ön plana çıkan kavramın “Türklük” olduğu söylenebilir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Davutoğlu’nun dışişleri bakanlığına gelmesi Türkiye açısından kısa, orta ve uzun vadeli hedef ve prensiplerin kabul edilmesi ve hayata geçirilmesini sağlamıştır. Bu prensipler şu şekilde özetlenebilir:

Ülke içerisinde güvenlik ve demokrasi arasında bir denge kurularak bölge- sinde aktif rol oynayan bir Türkiye.

Komşularla sıfır sorun politikasını hayata geçirmek.

Balkanlar, Orta Doğu, Ka aslar ve Orta Asya gibi bölgelerdeki ülkelerle

etkili ilişkiler geliştirmek.

AB, ABD ve Rusya gibi küresel aktörler arasında bir denge politikası izleye-

rek uyum içinde bir dış politika yürütmek.

Uluslararası örgütlerin etkin kullanılmasına yönelik bir diplomasi stratejisi

benimsemek.

1993 sonrasında Eski SSCB elitlerinin egemen olduğu yeni Türk Cumhuriyetlerinde Türkiye’nin “ağabey” ya da kimlik politikası zaman zaman endişe ve dirençle de karşılaşmıştır. ABD’nin de geçen zaman içinde Rusya’nın bu bölge üzerindeki gücünü kabullenmesi, Türkiye’nin dış politikasındaki Türk Dünyası vurgusunun çekiciliğini yitirmesine neden olmuştur. “Önce Rusya” (Russia First) olarak adlandırılan ABD’nin yeni bölge politikasında Türkiye yine de önemli bir rol üstlenmekle birlikte, Rusya’nın kendi arka bahçesindeki egemenlik hakları tanınmış olduğu için, etki alanı daralmıştır. ABD’nin Orta Asya ve Kafkaslar’da Rusya ile iş birliğini öncelikleri arasına alması Türkiye’nin dış politika araçlarının yeterince güçlü olmamasından dolayı zora girmiştir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1990-1993 arasında her iki tarafın da birbiriyle ilgisi sınırlı, mesafeli kalmışken 1993 sonrasında Türkiye aniden AB’nin önemli konu başlıklarından birisi hâline gelmiştir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

AB Komisyonu’nun kamuoyu araştırmaları ile AB vatandaşlarının görüşlerine başvurduğu Eurobarometre çalışmalarında “Aşağıdaki ülkelerden hangisinin gelecekte AB’ye üye olmasını ya da olmamasını istersiniz?” sorusunda seçeneklerin sıralandığı ülkeler arasında örneğin 1994, 1997, 1998’de yapılan anketlerde Türkiye yer bile almamıştı. Türkiye’nin yer aldığı anketlerde de AB vatandaşları tarafından üyeliği en az desteklenen ülkelerin başında Türkiye yer almaktadır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Türk dış politikasında 2002, özellikle de 2007 sonrasında en çok öne çıkan kavramların başında “Stratejik Derinlik” gelmektedir.

Türkiye’nin bu noktada kullanabileceği üç önemli jeopolitik etki alanı vardır ve buralarda etkin-aktif rol üstlenmelidir.

Türk dış politikasının “yurtta barış dünyada barış” ilkesinin geliştirilmiş ve genişletilmiş bu yaklaşım AK Parti dönemi dış politikasının en önemli ilkelerinden birisi hâline gelmiştir. Komşularla sıfır sorun anlayışı altı temel unsur üzerine inşa edilmiştir: “a-Herkes için eşit güvenlik, b-Ekonomik entegrasyon, c-Farklı kültürlerin saygı içinde bir arada yaşaması, d-En yüksek düzeyde siyasi işbirliği oluşturma, e-En yüksek düzeyde bölgesel bilinç, f-İstikrar ve gelişme ile güvenlik işbirliği ilişkisinin iyi şekilde kurulması”