TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Kuruluşundan bu yana, “yurtta barış, dünyada barış” ilkesi ve “muasır medeniyet seviyesine ulaşmak” hedefi ile şekillenen Türk dış politikasının, bütün dönemlerde bu felsefeyi koruduğu söylenebilir.

Coğrafya gibi dış politikayı belirleyen en önemli özelliklerden birisi de kimliktir. Türkiye hem “Batılı” hem “Doğulu”, hem “Avrupalı” hem “Asyalı”, hem “Balkanlı” hem “Orta Doğulu”, hem “Müslüman”, hem “laik” kimliklerle birlikte anılmaktadır.

Soğuk Savaş sonrasında AB politikasının en önemli ve karmaşık döneminin 1997- 1999 yılları olduğu söylenebilir.

3 Ekim 2005’te üyelik müzakerelerine başlanıncaya kadar geçen süre ise Türkiye tarihinin görmediği yoğunluk ve kapsamda büyük bir dönüşüm ve reform dönemi olmuştur.

Realist dış politika, bir ülkenin dış politikasını devletlerin yegâne aktörler olduğuna inandığı uluslararası sistemde, uluslararası çıkarlarını maksimum kılacak rasyonel davranışlarla güç elde etme mücadelesine göre belirlemesidir.

Liberal dış politika, bir ülkenin dış politikasını, uluslararası sistemde devletlerden başka aktörlerin de var olduğuna inanarak, ortak değer ve prensipler etrafında barışa dayalı bir düzenin oluşturulabileceği düşüncesiyle güç elde etmekten ziyade barışın korunması yönünde belirlemesidir.

Komşularla sıfır sorun anlayışı altı temel unsur üzerine inşa edilmiştir: “a-Herkes için eşit güvenlik, b-Ekonomik entegrasyon, c-Farklı kültürlerin saygı içinde bir arada yaşaması, d-En yüksek düzeyde siyasi işbirliği oluşturma, e-En yüksek düzeyde bölgesel bilinç, f-İstikrar ve gelişme ile güvenlik işbirliği ilişkisinin iyi şekilde kurulması”

Orta Doğu’da 2010’dan itibaren yaşanan, Tunus ile başlayıp Mısır, Libya, Suriye, Bahreyn, Cezayir, Ürdün, Yemen, Moritanya, Suudi Arabistan, Umman, Irak, Lübnan ve Fas’ta devam eden, adına “Arap Baharı” denen gelişmeler çerçevesinde Türkiye’nin model olma konusu sıklıkla gündeme gelmiştir.

Eksen kaymasını, bir ülkenin var olan ittifak ilişkilerinden ve temel yönelimlerinden ayrılarak farklı politikalar izlemesi ve ittifak ilişkileri içine girmesi olarak tanımlayabiliriz.

Türkiye’nin Osmanlı mirasçısı olduğu kabulü, bahsi geçen havzadaki varlığı ile birlikte “tarihsel miras” kavramını doğurmuştur. Kaldı ki vurgulanmaya ve empoze edilmeye çalışılan, Türkiye’nin jeopolitik nüfuz alanı ve buradaki etkisi ile stratejik bir derinliğe sahip olmasını temellendiren de aslında bu miras ve “tarihsel derinlik” olarak görülmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin tanınma belgesi olarak kabul edebileceğimiz Lozan Anlaşması’nın statüsü, Türk dış politikası açısından her zaman belirleyici faktörler- den biri olmuştur. “Lozan Statükosu” olarak da bilinen bu faktör, Türkiye’nin toprak bütünlüğünü ve dahası başka topraklarla ilgilenmeme prensibini belirleyen temel durumdur.

1945-1964 dönemi Soğuk Savaş’ın başladığı ve en hararetli sürecini yaşadığı dönemdir. Bu dönemde uluslararası sistem ideolojik bir kutuplaşmaya gitmiş, dünya Doğu ve Batı Blokları olarak ikiye ayrılmış ve Türkiye, Batı Bloku içinde yer almıştır. Bu dönemde Türk dış politikası blok siyasetine uygun bir şekilde yürütülmüş, hatta blok siyaseti içinde kalmak bazı dönemler ülkenin varlık nedeni ve sonucu olarak görülmüştür. Bu politika 1960 askerî darbesi ve yaşanan uluslararası olaylar sonucunda bir nebze de olsa değişmiş ve Türkiye reel politikaya daha yakın, ideolojik kaygılardan biraz daha arınmış ve çıkarlarını daha çok temel alan politika arayışlarına girişmiştir. Dönemin belki de en önemli özelliği Türkiye’nin iki bloklu sistem içinde en riskli bölgede yer almasıdır. SSCB’nin önünde Batı dünyasının güvenliği bakımından son derece önemli bir rol üstlenen Türkiye, zaman zaman blok siyasetine etki eden değil, sadece etkilenen bir ülke olarak da dış politikasını belirlemek durumunda kalmıştır.

Soğuk Savaş sonrası, uluslararası ortamda, karşılıklı bağımlılığın artması, ulus devletleri, AB (Avrupa Birliği), NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması Örgütü), APEC (Asya-Pasifik Ekonomik İş- birliği Örgütü), BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) örneklerinde olduğu gibi bölgesel entegrasyonlara yöneltmiş ancak bu dönem, aynı zamanda bölgesel olmak- la birlikte dünya barışını tehdit potansiyeline sahip etnik çatışmaların sıklıkla yaşanmaya başladığı bir dönem olmuştur.

Soğuk Savaş sonrası dönemde BM’nin müdahalede bulunduğu uluslararası çatışmalar üç iken etnik çatışma sayısının kırk yedi olması bunu net biçimde ortaya koymaktadır. Bu gelişmeler de Türkiye’nin AB politikasına yönelmesinde etkili olmuştur.

Türkiye’nin üyelik görüşmelerine başlamasını uygun bulmayan Komisyon görüşünün en önemli gerekçelerinden birisi, 1981’de Yunanistan, 1986’da ise İspanya ve Portekiz ile genişleyen AT’nin bunu henüz hazmedemediği, AT’nin şimdiki asıl önceliğinin genişleme değil “derinleşme” olduğudur.

31 Aralık 1995’te gerçekleşen Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği anlaşması 1993-1996 dönemi Türk dış politikasının en önemli gündem maddelerinin başında gelmektedir.

A,B,C ve E şıkları 1993-1996 yılları arası Türkiye’nin dış politikasını yansıtırken, D şıkkında verilen Lüksemburg Zirvesi 1997-1999 dönemi dış politika döneminde olmuştur.

Aralık 1997’de Lüksemburg’da yapılan AB Konseyi Zirvesi’ne yansımıştır. Hem rapor hem de kararlarda Türkiye’nin açık bir biçimde genişleme sürecinin dışında tutulduğu ortaya çıkmıştır.

Bir ülkenin dış politikasını devletlerin yegane aktörler olduğuna inandığı uluslararası sistemde, uluslararası çıkarlarını maksimum kılacak rasyonel davranışlarla güç elde etme mücadelesine göre belirlemesine Realist Dış Politika denir.

Türkiye’nin krizlerin çözümünde özellikle dikkat ettiği ve Davutoğlu’nun da bu noktada sıklıkla dile getirdiği unsur ise “yumuşak güç” (soft power) kavramıdır. Türk dış politikasının, bölgesindeki sorunların şiddetten ve askerî çözümlerden arındırılmış bir şekilde çözümlenmesi için çaba harcaması yukarıda ifade edilen politikanın temel unsurlarındandır.