TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Stratejik Derinlik içinde yer alan ve Türk dış politikasında önem kazanan önemli bir diğer kavram da “Merkez Ülke” kavramıdır. Bu kavram, uluslararası sistem içinde Türkiye’nin hareket kabiliyetini ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu kavrama göre Türkiye, Batı ile Doğu arasında materyal ve kültürel olarak sadece bir köprü, bir “aktarım nesnesi” değil; sahip olduğu jeokültürel, jeoekonomik ve jeopolitik derinlikle uluslararası sistemde yapıcı ve düzen kurucu bir ülke olmalıdır. Yanıt A'dır.

Barack Hussein Obama: 2009 yılında ABD’nin 44. Başkanı olarak göreve başlayan Obama, 2012 seçimlerinde yeniden seçilmiştir. ABD’nin ilk siyahî başkanı olarak tarihe geçmiştir. Türk dış politikasında ABD ile ilişkiler bütün dönemlerde son derece büyük bir önem taşımıştır. Zaman zaman yaşanan krizler dışında ilişkilerin genelde olumlu seyrettiği söylenebilir. AK Parti’nin iktidara geldiği 2002’de ABD ile nasıl bir ilişki kurulacağı konusunda çeşitli senaryolar gündeme gelmişti. Daha da önemlisi 1 Mart 2003’te ABD’nin Irak müdahalesini Türkiye üzerinden de yapabilmesine imkân sağlayacak olan Hükûmet Tezkeresi TBMM’de reddedilmiş, “neo-con” (yenimuhafazakâr) olarak bilinen bazı ABD’li yetkililer bu kararı çok ağır şekilde eleştirmiş, hatta Türkiye’yi tehdit etmiş, bu da ilişkilerde çok ciddi bir krize dönüşmüştü. Ancak daha sonraki yıllarda Türkiye ve ABD, ilişkilerin yeniden geliştirilmesi için önemli gayret sarf etmiştir. Bu çerçevede bakıldığında 2007-2011 döneminin ABD ile ilişkilerin olumlu seyrettiği bir dönem olduğu söylenebilir. Özellikle Demokrat Partili Barack Hussein Obama’nın 4 Kasım 2008’de ABD Başkanı seçilmesiyle, 1 Mart Tezkeresi’nin yarattığı olumsuz ortamdan hızla uzaklaşılmış ve ilişkiler daha da gelişmiştir. Bu çerçevede, Obama yönetimindeki ABD dış politikası öncelikleri Türkiye bakımından daha az sorun üretmiş, bu da ilişkilerin olumlu seyrine daha uygun bir zemin hazırlamıştır. Yanıt D'dir.

1 Mayıs 2009’da Türk Dışişleri Bakanı olarak atanan Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, çeşitli platformlarda, ortaya konan “Model Ortaklık” anlayışının ABD ile ilişkilerde Türkiye tarafından memnuniyetle kabul edildiğini belirtmiştir. Türkiye açısından Model Ortaklık şu noktalarda önemlidir: PKK terörüne karşı ortak mücadele imkânını artmıştır. Ayrıca, Kıbrıs sorununa kalıcı ve adil bir çözüm bulma ve enerji alanında iş birliği yapma umudu ortaya çıkmıştır. Irak, İran, Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan ile ilgili somut sorunların çözümünde ilerleme sağlanacağı ve Orta Doğu, Kafkaslar, Orta Asya ile Balkanlar’da istikrar ve barışın inşasında kurulacak ilişkilere katkı sağlanacağı inancı artmıştır. Bu inançla, model ortaklık temelinde, ikili ilişkilerde yoğun ve üst düzey karşılıklı diplomatik temaslar başlamıştır. Bu temaslar, öncelikle iki ülke arasındaki askerî, siyasi, ekonomik, mali ve benzeri konularda yakınlaşmayı arttırmak amacına dönük olmuştur. Türkiye, teröre karşı mücadelesinde; güvenlik konularında, mali-ekonomik sorunlarının çözümünde, Ermeni sorunu, Kıbrıs sorunu, AB üyeliği gibi dış politika sorunlarının çözülmesinde ABD’den destek isterken; ABD de Irak, İran, Afganistan gibi ülkelerle sorunlarının çözümünde ve Arap-İsrail barış süreci gibi konularda Türkiye’den destek istemiştir. Yanıt E'dir.

Türkiye’nin 1959’da Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) yaptığı ortaklık başvurusu sonrasında 1963’te imzalanan Ankara Anlaşması ve 1970 tarihli Katma Protokol, 1999’a kadar Türkiye ile AET arasındaki ilişkilerin zeminini oluşturmuş, Aralık 1999’da Türkiye’nin AB üye adayı olarak tanımlanmasının ardından ilişkilerde niteliksel bir değişim yaşanmıştır. Yanıt D'dir.

2008 yılı sonu dünyada yaşanan küresel ekonomik kriz, üyelik sürecini etkileyen bir diğer sebep olarak sayılabilir. AB üyesi birçok ülke bu krizden etkilenmiştir. Bunların başında Yunanistan, İspanya, İrlanda, İtalya ve Portekiz gelmektedir. Bu ülkeler arasında da en kötü durumda olan ülke Yunanistan’dır. 2011 yılının sonuna gelindiğinde Yunanistan iflasın eşiğine gelmiş, ülkenin EURO-ZONE bölgesinden çıkarılması tartışılmıştır. Başta Almanya olmak üzere üye ülkeler Yunanistan ve krizdeki diğer ülkeleri krizden kurtarmak için yoğun çaba harcamaktadır. Bu durum Türkiye’nin AB üyelik sürecinin yavaşlamasına da sebep olmuştur. Yanıt B'dir.

Müzakerelerde yaşanan sorunların başında Kıbrıs sorunu gelmektedir. Aralık 2009’da Brüksel’de yapılan AB dışişleri bakanları toplantısı sonrasında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) Dışişleri Bakanı GKRY’nin altı müzakere başlığına “benchmark” (açılış kriterleri) getirdiğini duyurmuştur. Bunlar, “İşçilerin serbest dolaşımı”, “enerji”, “yargı ve temel haklar”, “adalet, özgürlük ve güvenlik”, “eğitim ve kültür”, ve “dış, güvenlik ve savunma politikası”dır. GKRY ile ilgili yaşanan en önemli mevcut sorun Türkiye ile AB arasında 31 Aralık 1995 itibarıyla ile oluşturulmuş Gümrük Birliği’nin GKRY’yi de kapsayacak şekilde genişletilmesi hususudur. Türkiye bunu ancak koşullu olarak gerçekleştirebileceğini, aksi hâlde bunun tek taraflı bir taviz olacağını, hatta GKRY’nin bu vesile ile tanınmasına, dolayısıyla da Türkiye’nin adada işgalci duruma düşmesine neden olacağı gerekçeleri ile protokolü uygulamaktan kaçınmaktadır. Türkiye’nin bu tutumunu gerekçe gösteren AB de 2006’da Türkiye ile 8 müzakere başlığını askıya almış, ayrıca Türkiye’ye bu konuda 2009 yılına kadar süre vererek GKRY ile sorunlarını çözüp limanlarını GKRY’ye açmakla yükümlendirilmişti. Aralık 2009 Zirvesi’nde özellikle dönem başkanı İsveç’in çabalarıyla, Türkiye’ye AB müzakere sürecinde bu konuda herhangi bir ek yaptırım getirilmemesi kararı alınmış olsa da bu konuda Türkiye’ye yönelik baskı devam etmektedir. Hatta Türkiye’nin üyeliğine karşı olan bazı AB liderleri, bu gerekçeyle Türkiye ile müzakerelerin bütünüyle durdurulması gerektiğini iddia etmektedirler. Yanıt D'dir.

2007-2011 dönemi içinde Türkiye’nin benimsediği “komşularla sıfır sorun” ve “maksimum iş birliği” gibi prensiplerinin en etkin şekilde gerçekleştiği ülkelerin başında Rusya gelmektedir. Bu doğrultuda 2010 yılına gelindiğinde ilişkilerin daha da kurumsallaştığı görülmektedir. Bu kurumsallaşmaya, başbakanların başkanlığında oluşturulan Üst Düzey İşbirliği Konseyi’nin kurulması, dışişleri bakanlarının başkanlığında oluşturulan Ortak Stratejik Planlama Grubu’nun kurulması ile yine bu dönemde başlatılmış olan iş ve bilim dünyasından temsilcilerin katıldığı Türk- Rus Toplumsal Forumu’nun oluşturulması örnek olarak gösterilebilir. Yanıt A'dır.

Türkiye ve Rusya ikili ilişkilerin dışında uluslararası sorunlarda da büyük orada yakın politika izlemişlerdir. İran’ın nükleer enerji programı karşısında Batı’nın verdiği tepkiye karşın sorunun diplomatik yolla çözülmesi noktasında, TürkiyeErmenistan ilişkilerinin normalleşmesinde, Orta Doğu’da barışın sağlanması, Suriye-Lübnan sorunu, Afganistan ve Irak’ta güven ortamının tesisi gibi uluslararası konularda Rusya ve Türkiye yakın politikalara sahip olmuşlardır. Ayrıca Rusya, Türkiye’nin AB üyeliğini, Türkiye de Rusya’nın İslam Konferansı Örgütü’ne gözlemci statüsünde katılımını desteklemiştir. İki ülke de Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün daha etkin hâle getirilmesi için çaba harcamaktadır. Elbette ikili ilişkiler ve bazı süresel sorunlara karşı paralel bir politika izlense de iki ülkenin ayrı düştüğü konular da vardır. 2011 yılı ve sonrasında dünya gündemini en çok meşgul eden Arap Baharı bunlardan biridir. Rusya bölgedeki isyanların ve iktidar değişimlerinin Orta Doğu’yu istikrarsızlaştıracağını iddia etmektedir. Ayrıca, NATO ve ABD’nin olaylara müdahil olması Rusya’yı çok rahatsız etmiştir. Yanıt C'dir.

2007-2011 dönemi için İran ile ilişkilerde en somut ortaya çıkan ilerleme ticari ilişkilerde olmuş ve iki ülke arasındaki ticaret hacmi çok büyük bir artış göstermiştir. Türkiye ile İran arasındaki dış ticaret hacmi 2008 yılında 10,2 milyar dolara çıkmıştır. Bu oran, on yıl önceki seviyenin 17 katıdır. İkili ilişkilerden ziyade yaşanan küresel kriz yüzünden ise 2009 yılında ulaşılan dış ticaret hacminin toplamı 5,4 milyar dolarda kalmıştır. Yanıt E'dir.