TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

2007’den sonraki Türk dış politikasının önemli olan bir özelliği, Türk dış politikasına yeni bir felsefenin hâkim olmasıdır. Burada Başbakan’ın Dış Politika Başdanışmanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu’nun özel bir yeri bulunmaktadır. 2001 yılında yazdığı “Stratejik Derinlik” kitabı ile Türkiye’nin nasıl bir dış politika izlemesi gerektiğini ayrıntıları ile ortaya koyan Davutoğlu’nun düşünceleri, AK Parti Hükümeti’nin ikinci dönemindeki politikalarının zeminini oluşturmuştur. 1 Mayıs 2009 tarihinde Dışişleri Bakanlığına atanan Davutoğlu Türk dış politikasına “stratejik derinlik” kavramının yanı sıra “çok boyutlu - çok kulvarlı dış politika”, “merkez ülke”, “vizyon odaklılık”, “komşularla sıfır sorun politikası”, “barış havzası”, “karşılıklı bağımlılık”, “proaktif dış politika” gibi pek çok yeni kavramı da kazandırmıştır.

2007-2011 arası Türk dış politikasının AB yoğunluklu politikalardan uzaklaşma ve Davutoğlu’nun “stratejik derinlik” politikası ile yeni ve misyoner bir politikaya dönüşmesi dış politikayı çeşitlendirmiş, bu çeşitlilik içinde “Arap Baharı” adı verilen gelişmeler, İsrail-Filistin sorunu, İran’da nükleer enerji tartışmaları, Ermenistan ile açılım denemeleri, ABD’de Obama liderliğinin getirdiği değişikliklerin etkileri başta olmak üzere pek çok faktör de özel yer tutmuştur.

2000-2001 yıllarında üyelik müzakereleri için başlatılan reform süreci, özellikle 2002’de AK Partinin iktidara gelmesiyle çok hızlı ilerlemiş ve kısa zamanda Kopenhag Kriterleri’nin yerine getirilmesi ve müzakerelere başlanması noktasına gelinmiştir. Bu etkileyici ve beklenmeyen gelişmeler üzerine Aralık 2004’teki AB Zirve’sinde Türkiye ile üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005’te başlanmasına karar verilmiştir.

BM Güvenlik Konseyi beş daimî üye olan Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, Çin ve Rusya ile on geçici üyeden oluşmaktadır. Birleşmiş Milletlerin en güçlü karar organı olan Güvenlik Konseyi’nin kararları tüm üye ülkeleri bağlayıcı niteliktedir. Dünya sorunlarına ilişkin kararların bu beş daimî üyenin kararlarına bırakılması başta Türkiye olmak üzere birçok devlet tarafında eleştirilmektedir.

23 Mart 2009 tarihinde yaşanan ve sembolik olarak anlam taşıyan bir gelişme, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Irak’ı ziyaretidir. Bu ziyaret ile 33 yıl sonra ilk defa bir Türk Cumhurbaşkanı Irak’ı ziyaret etmiştir.

Türkiye-İsrail ilişkilerinin gerginleşmesine etki eden en önemli gelişmelerden biri 2008 yılı sonu İsrail’in “Dökme Kurşun Harekâtı” adını verdiği Gazze operasyonudur. 27 Aralık günü İsrail’in Gazze’yi vurması sonucu içinde kamu kurumu, cami ve üniversitelerin de bulunduğu birçok yer ciddi hasar görmüş, operasyon sonunda çoğu sivil binlerce kişi hayatını kaybetmiştir.

2009 yılında yapılan ziyaretlerde eğitim alanında adımlar atılmış, Türkiye’de bir Türk-Rus üniversitesi ve kolejinin kurulması kararı alınmıştır. Bu ziyaretler kapsamında ilk kez Rus Ortodoks Kilisesi Patriği Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Doğru cevap E’dir.

AIGK/CICA üçüncü zirvesi 7-9 Haziran 2010 tarihlerinde İstanbul’da yapılmış ve Türkiye, 2012 yılında sona ermek üzere Kazakistan’dan Dönem Başkanlığı görevini almıştır.

Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın 1996 yılında oluşturdukları yapılanmaya 2001’de Özbekistan da katılmıştır.

Türkiye ile Afrika arasında 2000 yılında 742 milyon dolar olan ticaret hacmi 2008 yılında ise 5,7 milyar dolara ulaşmıştır.

2006 yılı sonunda AB ile ilişkiler donma noktasına gelmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında AB’ye yön veren en önemli iki ülke olan Almanya ve Fransa’da Türkiye’nin AB üyeliğine kategorik olarak karşı çı- kan siyasi liderlerin işbaşında olması büyük bir rol oynamıştır. GKRY’nin AB’ye tam üye olması ile zaten bu tür bir krizin geleceği beklenmekteydi. Buna ilaveten AB Anayasa taslağının reddedilmesi, mali kriz, Türkiye’nin Ankara Protokolü’nü uygulamaması ve diğer faktörler, 2007 sonrasında AB politikasının Türkiye’de değerini ve önemi yitirmesine neden olmuştur. Obama’nın başkanlığının ilişkilerin bozulmasında bir faktör olduğundan söz edemeyiz.

Stratejik Derinlik” gelmektedir. Stratejik derinlik ile vurgulanan, Türkiye’nin tarihsel ve coğrafi özelliği ile jeopolitik, jeokültürel ve jeoekonomik konumunun dünya siyaseti ve sisteminin dönüşümü açısından çok önemli bir derinliğe sahip olduğudur.

1 Mart 2003’te ABD’nin Irak müdahalesini Türkiye üzerinden de yapabilmesine imkân sağlayacak olan Hükûmet Tezkeresi TBMM’de reddedilmiş, “neo- con” (yeni-muhafazakâr) olarak bilinen bazı ABD’li yetkililer bu kararı çok ağır şekilde eleştirmiş, hatta Türkiye’yi tehdit etmiş, bu da ilişkilerde çok ciddi bir krize dönüşmüştür.

Yunanistan ile Türkiye ilişkileri, 1945 sonrasında genelde sorunlu ve çalkantılı olmuştur. ‹ki ülke arasındaki sorunlar genel hatlarıyla, Ege’deki kıta sahanlığı, kara suları, hava sahası, Uçuş Bildirim Bölgesi (FIR Hattı), Ege adalarının Yunanistan tarafından silahlandırılması, Ege’deki adacık ve kayalıkların belirsiz durumu, Batı Trakya’daki Türk azınlığı ve Kıbrıs konularında olmuştur. Hatay meselesi Türkiye ve Suriye arasında yaşanan bir sorundur.

Obama’nın 6 Nisan 2009 tarihinde TBMM’de yaptığı konuşma gerek ikili ilişkiler için, gerekse bölgenin istikrar ve barışı için yapılabilecekler noktasında büyük bir umut doğurmuş, konuşmasında Türkiye-ABD iş birliğini tanımlamak için kullandığı “Model Ortaklık” kavramı, iki ülke arasında başlayan yeni döneme dair önemli ipuçları vermiştir.

Türkiye ve Rusya ikili ilişkilerin dışında uluslararası sorunlarda da büyük orada yakın politika izlemişlerdir. İran’ın nükleer enerji programı karşısında Batı’nın verdiği tepkiye karşın sorunun diplomatik yolla çözülmesi noktasında, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesinde, Orta Doğu’da barışın sağlanması, Suriye-Lübnan sorunu, Afganistan ve Irak’ta güven ortamının tesisi gibi uluslararası konularda Rusya ve Türkiye yakın politikalara sahip olmuşlardır. Elbette ikili ilişkiler ve bazı küresel sorunlara karşı paralel bir politika izlense de iki ülkenin ayrı düştüğü konular da vardır. 2011 yılı ve sonrasında dünya gündemini en çok meşgul eden Arap Baharı bunlardan biridir. Rusya müttefiki Beşar Esed yönetimindeki Suriye konusunda ise tavrını çok net bir şekilde ortaya koymuş ve rejimin korunması için ilk andan itibaren elinden gelen çabayı göstermeye başlamıştır. Rusya’nın Suriye noktasında hedefi diplomatik çözümlerin aranması ve dış müdahalenin mümkün olduğunca engellenmesidir.

AB Müktesebatı, AB Hukuk sistemini ifade eder ve dört temel kaynağı vardır. Bunlar kurucu antlaşmalar, mevzuat, Adalet Divanı içtihadı ve uluslararası antlaşmalardır.

Almanya ile Türkiye ilişkileri diğer Avrupa ülke ilişkileri ile kıyaslanmayacak bir şekil arz etmektedir. Bunun en önemli sebebi de bu ülkede yarısından fazlası Alman vatandaşlığına geçmiş 3 milyon civarında Türkiye kökenlinin yaşıyor olmasıdır.

2007-2011 dönemi içinde Türkiye’nin benimsediği “komşularla sıfır sorun” ve “maksimum iş birliği” gibi prensiplerinin en etkin şekilde gerçekleştiği ülkelerin başında Rusya gelmektedir. Bu doğrultuda 2010 yılına gelindiğinde ilişkilerin daha da kurumsallaştığı görülmektedir. Bu kurumsallaşmaya, başbakanların başkanlığında oluşturulan Üst Düzey işbirliği Konseyi’nin kurulması, dışişleri bakanlarının başkanlığında oluşturulan Ortak Stratejik Planlama Grubu’nun kurulması ile yine bu dönemde başlatılmış olan iş ve bilim dünyasından temsilcilerin katıldığı Türk- Rus Toplumsal Forumu’nun oluşturulması örnek olarak gösterilebilir.

İslam ülkeleri ile ilişkileri noktasında Türkiye’nin büyük önem verdiği kurumların başında “İslam Konferansı Örgütü” (İKÖ) gelmektedir. Nüfuslarının çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu 56 ülkenin üyeliğinden oluşan örgüt, üye ülkeler arasında siyasi, ekonomik, kültürel, bilimsel, sosyal dayanışma ve iş birliğini amaçlamaktadır. Yeni Türk dış politikası için, İslam dünyası ile kurulacak ilişkilerde uluslararası ekonomi-politik etkinlik açısından İKÖ büyük bir önem taşımaktadır. Doğal kaynaklar, hızla artan pazar kapasitesi, ulaşım ve ticaret imkânları geniş olan ülkelerden oluşan örgüt, Türkiye’nin Asya ve Afrika derinliğinde ekonomik aktivitelere yönelebilmesi için önemli bir araç olarak görülmektedir.