TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Kopenhag Zirvesi öncesinde bir çok kesimden Türkiye’nin AB üyeliği ile ilgili olumlu ve olumsuz tepkiler gelmiştir. ABD, Yunanistan, İtalya, İngiltere gibi bir çok ülke Türkiye’ye olan desteğini iletmiştir. Onun dışında bazı ülkeler mesafeli bir duruş sergilemiştir. Diğer yandan Özellikle Almanya ve Fransa’daki muhafazakar partiler Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıkmış, AB Konvansiyonu Başkanı da Türkiye’nin üyeliğine konumu, demografik ve kültürel yapısıyla ‘Avrupalı olmadığı’ iddiası ile karşı çıkmıştır.

Annan Planı’nın açıklanmasının ardından belirli konularda görüş ayrılıkları ortaya çıkmış, AK Parti planın müzakere edilebilir olduğunu dile getirmiş, bu çerçevede Yunanistan, İngiltere ve İspanya ile görüşerek desteklerini almıştır ve plan iç politikada akademisyenler, medya ve halktan destek görmüştür. Rauf Denktaş ise planın göçmenler ve harita konularını eleştirerek AB ve yeni hükümetle görüş ayrılığını dile getirmiştir.

Zirve öncesinde AB Birliği içerisinde bazı ülkeler müzakere tarihi verilmesi gerektiğini bazıları ise verilmemesi gerektiğini önce sürmüştür. Müzakere tarihi verilmesi gerektiğini öne süren ülkeler arasında ise hangi tarihte olması gerektiğine yönelik itirazlar ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede İngiltere, Portekiz, İtalya ve Yunanistan, Türkiye’ye müzakere tarihi verilmesi gerektiğini en net söyleyen ülkeler olmuştur. İspanya, İrlanda, Lüksemburg, Finlandiya ve Belçika net bir tavır belirlememiş, Fransa, Almanya, İsveç, Danimarka, Hollanda ve Avusturya ise güçlü bir sinyal olduğunu ancak tarih verilmemesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir.

ABD’de gerçekleşen 11 Eylül saldırılarının ardından hükümet bir çok ülkeye ‘ya benimlesin ya da düşmanımsın’ mesajı vermiş ve dış politikada Müslüman teröristlerle mücadeleyi politikasının merkezine yerleştirmiştir. ABD, bu yeni politikası doğrultusunda Irak, İran ve Kuzey Kore’yi ‘Şeytan Üçgeni’ olarak nitelemiştir.

ABD, 11 Eylül saldırılarının ardından belirlemiş olduğu yeni politika çerçevesinde özellikle Ortadoğu’da bulunan ülkelere karşı müdahale sinyali vermekteydi. Bu çerçevede yakın partneri olan Türkiye’den destek istemekteydi. ABD, 20 Mart 2003’te kitle imha silahları ürettiği, kimyasal ve biyolojik silahlarla ABD ve müttefikleri için büyük tehdit oluşturduğu gerekçesiyle Irak’a müdahale etti. Bu doğrultuda özellikle Kuzey cephesi için Türkiye’den yardım istedi. AK Parti hükümeti uzunca bir tereddüdün ardından ABD’ye gerekli desteği sağlayabilmek adına bir tezkere hazırladı. Ancak Meclis’e sunulan tezkere salt çoğunlukla reddedilmiştir.

Annan planına yönelik referandumda Güney Kıbrıs’ın büyük çoğunluğu hayır derken, Kuzey Kıbrıs’ın büyük çoğunluğu evet demiştir. Bu süreçten sonra Türkiye üzerindeki ‘çözümden yana değil’ imajı ortadan kalmış, AB, Güney Kıbrıs’a yönelik ağır eleştiriler getirmiştir. Ancak Rum kesimine bir yaptırımda bulunmamış ve üyelik sürecini durdurmamıştır. Nihai aşamada G. Kıbrıs Rum yönetimi bütün Kıbrıs’ı temsilen Kıbrıs Cumhuriyeti adına 1 Mayıs 2004’te AB’ye üye olmuştur.

Türkiye-AB ilişkileri açısından tarihi bir kararın alındığı ve Türkiye’nin tam üyelik görüşmeleri tarihini (3 Ekim 2005) içeren Zirve 16-17 Aralık 2004 Brüksel Zirvesi’dir.

Türkiye’nin AB ile üyelik müzakerelerinin hangi usul ve esaslar çerçevesinde yürütüleceğini düzenleyen ‘Müzakere Çerçeve Belgesi’ 3 Ekim 2005 tarihinde kabul edilmiştir.

AB Komisyonu Türkiye’ye yönelik 2005 yılı ilerleme raporunu ve yeni Katılım Ortaklığı Belgesi’ni 9 Kasım 2005’te açıklamıştır.

Yakın dönem Türk siyasal hayatında 3 Kasım 2002 seçimleri son derece önemli bir yer tutmaktadır. Seçimlerden sadece 15 ay önce, 14 Ağustos 2001’de Recep Tayyip Erdoğan Başkanlığında kurulan Adalet ve Kalkınma Partisinin (AK Parti) % 34 oyla birinci parti oldu, daha da önemlisi tek başına iktidar olacak kadar milletvekilliği kazandı.

AB’nin tarihinde Lüksemburg ve Helsinki’den sonra bir başka “Türkiye Zirvesi” olarak da bilinen tarihi AB Kopenhag Zirvesi’ne Türkiye’nin üyelik müzakerelerine başlaması tartışmaları damgasını vurdu. Daha 1997’de Türkiye’yi AB geleceği içinde görmeyen, adaylar arasına bile almayan AB’nin, Aralık 1999’daki kararı sonrasında Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri için ortaya koyduğu performans son derece şaşırtıcıydı.

10-11 Aralık 1999’da yapılan Helsinki Zirvesi’nde ve KOB’ da Kıbrıs konusunda alınan kararlarda çözümü âdeta zorunlu kılan yeni bir dönemece girilmesi, diğeri ise BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın “Annan Planı” olarak bilinen çözüm planını sunmasıydı. Annan’ın planı ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY)’ nin AB üyeliği süreci arasında da yakın bir bağlantı vardı.

Zirve öncesinde AB’nin Türkiye’ye yönelik çelişkili politikalarına ilişkin ilk girişim Almanya ve Fransa tarafından gelmiştir. Bu iki devletin liderleri Schröder ve Chirac, Zirve öncesinde 4 Aralık 2002’de Berlin yakınlarındaki Storkow’ da bir araya gelerek Kopenhag’da Türkiye dahil her konuda ortak tavır belirlemek için “mini zirve” düzenlemişlerdir. Bu “mini zirve” den Türkiye ile ilgili çıkan karar Türkiye’nin bazı itirazlarına yol açsa da aslında müzakereler için açık sinyal veriyor ve süreci “geri dönülmesi imkânsız” bir hâle getiriyor ancak müzakerelere başlanılması için Almanya’nın önerdiği Aralık 2004 yerine Fransa’nın ısrarı ile ortaya Temmuz 2005 tarihi çıkıyordu.

Kopenhag Zirve sonuçları ışığında önümüzdeki dönemde yapılacak işler de şöyle belirmektedir:
- AB Komisyonu Türkiye için yeni bir Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) hazırlayacaktır. Bu belgedeki ifadelerin mümkün olduğunca açık olması Türkiye’nin beklentileri arasındadır.
- Türkiye, yeni KOB’ da öncelikleri de dikkate alarak Ulusal Programını (UP) yenileyecektir.
- Türkiye ile AB arasında müzakereler başlamadığı için tarama süreci de başlayamamış, “analitik inceleme”, “detaylı inceleme” gibi ifadelerle Türk ve AB mevzuatının karşılaştırılması yetersiz kalmıştır. Önümüzdeki dönemde mevzuatın incelenmesi süreci yoğunlaştırılacaktır.
- Gümrük Birliği’nin genişletilmesi ve derinleştirilmesi amacıyla görüşmeler yapılacaktır.

Bilindiği üzere 11 Eylül saldırılarından sonra ABD dış politikasında önemli değişiklikler gerçekleştirmiştir. Bu dış politika 11 Eylül’den sadece 9 gün sonra ilan edilmiş ve literatüre “Bush Doktrini” olarak geçmiştir. Bu politikaya göre ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi, ülkenin korunması için tehlikenin ortaya çıkmasını beklemeksizin erken davranarak, nükleer silah kullanımı ve rejim değişikliği sağlama da dahil olmak üzere her alanda “ön alıcı saldırı” (pre-emptive strike) ilkesi ile tanımlanmıştır.

Türk-Amerikan ilişkilerinde son derece önemli bir kırılmaya işaret eden Tezkerenin reddedilmesi olayı, ABD’de büyük bir şaşkınlık ve şokla karşılanmış, “neocon” sözcüleri uzunca bir süre Türkiye’yi ABD’ye söz verdiği halde sözünde durmamak, savaşın uzamasına ve daha çok insanın ölmesine neden olmak gibi pek çok gerekçe ile suçlayarak “cezalandırılacağına” dair sert ve hatta diplomatik nezaketi aşan açıklamalar yapmışlardı. ABD liderliğindeki koalisyon güçleri Irak güçlerine karşı kuzeyden cephe açamamalarının ABD askerî güçlerine pahalıya mal olduğunu iddia ediyor ve bunu Türkiye’ye bağlıyorlardı.

24 Nisan 2004’te yapılan referanduma Kıbrıs Rum halkının %88’i katıldı. Kıbrıs Rum kesiminin %24.17’si plana “evet” derken %75.83’ü planı reddetti. Kıbrıs Türk halkının ise %87’si oylamaya katıldı. Kıbrıs Türk halkının % 64.90 planı kabul ederken % 35.09’u reddetti. Referandumda Rum kesiminin tutumu AB tarafından eleştirilse ve hatta Rumların kendilerini aldattığına dair açıklamalar yapılsa da AB, Rum kesimine somut yaptırımlarda bulunmadı, üyelik sürecini durduramadı. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, bütün Kıbrıs’ı temsilen Kıbrıs Cumhuriyeti adına 1 Mayıs 2004’te AB’ye üye oldu.

Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanlarının 16-17 Aralık 2004 tarihli Zirve’de aldığı karar doğrultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg’ ta yapılan Hükûmetler arası Konferans (HAK) ile Türkiye resmen AB’ye katılım müzakerelerine başlamıştır. Böylece, Türkiye ile AB arasındaki inişli-çıkışlı ilişki, çok önemli bir dönüm noktasını aşarak yepyeni bir sürece girmiştir.

Türkiye’nin üyeliğine tam destek veren bir ülke de İtalya’ydı. 3 Kasım 2002 seçimlerinden 10 gün sonra İtalya’yı ziyaret eden R.T. Erdoğan ile o dönem İtalya’nın Başbakanı olan Berlusconi arasında son derece olumlu bir görüşme gerçekleşiyordu. Berlusconi’nin bu görüşmede Erdoğan’a hitaben sarf ettiği “Avrupa’daki en iyi dostunuzun evindesiniz. Kopenhag’da tarih almanıza çalışacağım. AB’de Türkiye’nin avukatlığını yaparım” sözleri Türkiye’nin uzun süredir özlemini duyduğu bir politik destekti (Erdoğan, 2006:260).

2002 yılındaki Kopenhag Zirvesi öncesi Türkiye’nin AB üyeliğiyle ilgili, AB üyesi ülkeler içinde Belçika, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti Türkiye konusunda mesafeli bir duruş sergilemişlerdir.