TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

19 Şubat 2001 tarihinde düzenlenen Millî Güvenlik Kurulu Toplantısında yaşa­nan tartışma, Türkiye’nin en büyük mali krizlerinden birine yol açmıştır.

Türkiye, 1997 Lüksemburg Zirvesi’ndeki tarihî genişleme listesinde yer almak için yoğun çaba sarf etmiş, ancak sonuç ciddi bir hayal kırıklığı olmuştur.

Türkiye’nin Yunanistan ile yaşadığı sorunlardan 1995 sonu 1996 başında yaşanan Kardak Krizi, iki ülkeyi neredeyse savaşın eşiğine getirmiştir.

İsmail Cem, 24 Mayıs 1999 tarihinde Yunanlı meslektaşına bir mektup göndererek iki ülke arasında terörle mücadele anlaşması yapılmasını önermiştir.

Türk Savunma Bakanlığı Nisan 2000’de Kıbrıs ve Ege gibi konularda görüşlerin yer aldığı Beyaz Kitap-2000’i yayınlamış ve bu yayın Atina’da tepkilere yol açmıştır.

Lüksemburg Zirvesi’nden sonra gerçekleşen Kardif Zirvesi’nde Türkiye, “üyelik adayı” olarak tanımlanmış ancak adaylığı yine resmî olarak açıklanmamıştır.

Türkiye 1996 Lizbon Zirvesi’nde bir sonraki AGİT Zirvesi’ne ev sahipliği yapmak için aday olmuş ve 2-3 Aralık 1998’de Oslo’da yapılan Bakanlar Konseyi kararı uyarınca ilgili Zirve’nin 16-18 Kasım 1999 tarihinde İstanbul’da yapılması kararlaştırılmıştır.

Türkiye’nin adaylığına demokrasi ve insan hakları açıkları nedeni ile kararlı bir biçimde karşı çıkan İsveç ve Danimarka da Türkiye için artık “engel olmayacaklarını” açıklamıştır.

Dışişleri Bakanı İsmail Cem de Zirve öncesi son temaslar için “kritik” görülen Almanya (26 Ekim 1999), İsveç (25 Kasım 1999), Danimarka (26 Kasım 1999) ve AB Komisyonu (Brüksel, 27 Kasım 1999) ile resmî görüşmeler yapmıştır.

Cevabınız yanlış ise lütfen “Katılım Ortaklığı Belgesi (KOB) (8 Mart 2001)” konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Yeni katılacak üyelerle birlikte Birliği’n işleyişini düzenlemek için Amsterdam Anlaşması 2 Ekim 1997 tarihinde imzalanmıştır.

ABD’nin Türkiye’nin AB adaylığını desteklemesinin nedenleri ise kısaca şu şekilde özetlenebilir:

(1) AB’ye tam üyelik Türkiye’nin Batı ile bağlantısını kesinleştirecekti. ABD Türkiye’de radikal İslamcı bir rejimin kurulmasını ya da Türkiye’nin Avrupa’dan daha da uzaklaşmasını istemiyordu. Böyle bir gelişme Orta Doğu’daki bütün dengeleri altüst edeceği gibi Orta Asya ve Kafkasya’yla Batı arasındaki bağlantı da kesilecek ve enerji hatlarının geleceği ve ABD’nin buradaki etkinliği tehlikeye düşecekti. (2) Türkiye daha önce de değinildiği gibi, ABD’yle uzun süredir çok yakın bağlara sahipti ve bu 1990’larda daha da yoğunlaşmıştı. ABD, kendisine bu kadar yakın bir müttefikinin AB içinde yer almasını desteklemeyi çıkarlarına uygun görüyordu. ABD, Türkiye’nin de tam üye olmasıyla İngiltere’den sonra kendisiyle yakın ilişkileri olan bir ülkenin daha AB’de bulunmasını sağlayabilecek ve bu bütünleşme hareketiyle bağlarını artırabilecekti. (3) ABD 1990’larda Avrupa-Atlantik Topluluğu kavramı çerçevesinde, Avrasya’yı kendisine bağlamak istiyordu. Türkiye coğrafi olarak bu geniş alanın bağlantı noktasında yer alıyordu. (4) Türkiye’nin üyeliği gerçekleşirse AB’nin homojen yapısı kaybolacak, alanı ve kapsamı genişleyecek, böylece yekpare bir blok olma özelliğinden uzaklaşacaktı. (5) AB, bu dönemde kendi güvenlik yapılanmasına gidiyordu ve Türkiye’nin tam üyeliği onun, Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği (AGSK) içinde de yer almasını sağlayacaktı. ABD, özellikle savunma alanında iş birliği yaptığı Türkiye’nin Batı Avrupa Birliği (BAB) içinde bulunmasını istiyordu. Böylece BAB ya da onun yerine geçecek bir Avrupa savunma yapılanması ile NATO arasındaki bağlantı daha sıkı olabilecekti. Doğru yanıt D'dir.

Türkiye için dış politika alanındaki en büyük gelişmelerden biri, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın yüzyılın son zirvesindeki ev sahipliğini üstlenmiş olmasıdır. Türkiye 1996 Lizbon Zirvesi’nde bir sonraki AGİT Zirvesi’ne ev sahipliği yapmak için aday olmuş ve 2-3 Aralık 1998’de Oslo’da yapılan Bakanlar Konseyi kararı uyarınca ilgili Zirve’nin 16-18 Kasım 1999 tarihinde İstanbul’da yapılması kararlaştırılmıştır. Ana gündem konusunu insan haklarının oluşturduğu AGİT İstanbul Zirvesi, 54 Devlet ve Hükûmet Başkanı’nın katılımıyla belirlenen tarihlerde İstanbul’da büyük bir başarıyla gerçekleştirilmiştir. ABD Başkanı Clinton’un da bizzat katıldığı toplantıda Clinton’ın Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyen ve Türkiye’nin bölgedeki önemini belirten sözlerinin yanında Bakü-Ceyhan boru hattı ile Hazar geçişli Türkmen doğal gaz projelerinin imzalanması da Zirve’de bulunan ülkelere Türkiye’nin önemini hatırlatması bakımından kayda değer bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Hazar petrollerinin Avrupa ve Amerika’ya taşınması için Azerbaycan’ın başkenti Bakü’den Türkiye’nin Akdeniz kıyısında bulunan Ceyhan şehrine uzanan bir petrol hattı döşenmesini düzenleyen Bakü-Ceyhan boru hattı projesini düzenleyen anlaşma Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan arasında ABD Başkanı Clinton’un da şahit olarak dahil olmasıyla Hükûmetlerarası Anlaşma olarak 18.11.1999’da imzalanmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Türkiye’ye adaylık statüsü verilmesi öngörülen karar metni Türkiye’yi çelişki içinde bırakmıştı. Zira Türkiye’nin de onay vermesi beklenilen taslak karar metninde Türkiye’yi ciddi biçimde rahatsız edecek hususlar da yer almaktaydı. Türkiye tarafından rahatsız edici hususların düzeltilmesi talebi Helsinki’ye bildirmiştir. Helsinki’ye bildirilen ve Türkiye’yi rahatsız eden hususlar 4.paragraf­ta yer alan Ege sorunları
ile 9. ve 12. paragaf­ta yer alan Kıbrıs ile ilgili hükümlerdi. Doğru yanıt D'dir.

Aralık 1999 tarihi itibarıyla aday ülke statüsünü kazanan Türkiye, bu tarihten itibaren AB’nin genişleme stratejisine resmen dahil olmuştur. Bu çerçevede -diğer aday ülkeler için de gerçekleştiği gibi- AB Komisyonu’nun hazırlanan ve AB Bakanlar Konseyi tarafından kabul edilen, Türkiye’nin yapması gerekenleri belirten yol haritası KOB ve Türkiye’nin KOB’da belirlenen hususları nasıl ve hangi takvim içinde gerçekleştireceğine dair belge olan Ulusal Program (UP), adaylığın ilk adımını oluşturmuştur. Kasım 2000 tarihinde Komisyon tarafından açıklanan belge, Türkiye ve Yunanistan’ın itirazları çerçevesinde değişikliklerle 4 Aralık 2000 tarihinde Genel İşler Konseyi’nde kabul edilmiş ve AB Bakanlar Konseyi’nin 8 Mart 2001 tarihli toplantısında resmîleşmiştir. Tek taraf­lı bir irade beyanı olan ve hukuksal olarak sadece AB’yi bağlayan bu belge, Türkiye tarafından hazırlanacak Ulusal Program’a temel teşkil etmesi ve muhatabının Türkiye olması bakımından da fiilen Türkiye’yi bağlamaktaydı. Doğru yanıt C'dir.

A, B, C ve D seçenekleri, 2001 Katılım Ortaklığı Belgesinde Genişletilmiş Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler başlığı altındaki orta vadeli öncelikler arasında yer almaktadır. E seçeneğindeki ifade, ilgili başlık altındaki kısa vadeli önceliklerden biridir. Doğru yanıt E'dir.

Türkiye’nin her türlü teröre karşı savaşta ABD’nin yanında yer alması avantajlar ve fırsatlar yaratsa da ciddi riskleri de beraberinde getirmiştir. Bu risklerden birisi 15-20 Kasım 2003’te El-Kaide’nin İstanbul’da
gerçekleştirdiği eylemlerle ortaya çıkmıştır. El-Kaide ABD’nin (İngiltere, İspanya, Türkiye gibi) müttefiklerine de saldırmaktadır. Ancak Türkiye için daha da hassas olan konu, Türkiye’nin komşusu olduğu ülkelere karşı ABD tarafından girişilecek her türlü müdahalenin yaratacağı olumsuz siyasi ve ekonomik kayıplardır. Bu durumu Irak savaşında yaşayan ve kötü tecrübeleri olan Türkiye’de ciddi tedirginlikler de oluşmuştur. Türkiye’nin ABD yanlısı bir politika izlemesi komşu ülkelerle ilişkilerin kötüleşmesi sonucu PKK’nın eylemlerine yol açabileceği gibi, ABD’nin desteklenmemesi de tekrar şekillenen Orta Doğu’da Türkiye’nin çıkarlarının aksine oluşumlara yol açabilecek ve bu şekillenmede Türkiye’nin söz hakkının olmamasına yol açabilecekti. Türkiye’nin Orta Doğu politikasında bulunduğu bu ikilem zaman zaman Türkiye’nin ABD yanında yer almakla beraber, bu desteğin devamlılığının olamamasının da nedenlerini oluşturmaktaydı. Doğruyanıt B'dir.

Türkiye tarafından yapılan tüm girişimler, uyarılar ve değerlendirmeler AB tarafında daha fazla ilgi görmeye başlamıştır. Bunda kuşkusuz Almanya’nın ve Yunanistan’ın olumlu tavrı büyük rol oynamıştır. AB’nin Türkiye’yi özellikle de demokrasi ve insan hakları alanlarında çok sert eleştiren ve sıklıkla Türkiye’yi mahkum eden kararlar alan AB Parlamentosu’nda bile bu dönemde ortaya çıkan Türkiye’ye destek veren olumlu bir hava dikkat çekmektedir. Zirve’ye yaklaşılırken AB Parlamentosu’nun yanında başta Almanya olmak üzere Fransa, İngiltere, Belçika ve AB Komisyonu’nun da Türkiye’nin adaylığı konusunda olumlu tavır ortaya koydukları belli olmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Türkiye, AB adaylığı karşısında kendisinden talep edilen hususların çok ağır koşullar olduğunu, ileride Yunanistan ve GKRY’nin ciddi sorunlar yaratabileceğini, bunlar konusunda garantiler verilmezse, adaylığı da kabul etmeyebileceğini bilidirince, AB Konseyi Başkanı sıfatıyla Finlandiya Başbakanı Paavo Lipponen, Türkiye’ye ilave bir garanti anlamındaki mektubunu Ecevit’e göndermiştir. Lipponen’in gönderdiği bu mektuba göre; (1) Türkiye diğer adaylardan farklı şartlara tabi değildir. Kopenhag Kriterleri’ne fazladan bir ilave yoktur. (2) Metnin 4 ’üncü ve 5 ’inci maddelerine 12. maddede atıf yapılması siyasi diyalogla ilgilidir. (3) Karar metninde zikredilen 2004 tarihi sorunların Lahey Adalet Divanında çözülmesi konusunda kesin bir tarih değildir ancak bu tarihten sonra AB Konseyi konuyu görüşmeye başlayacaktır. (4) Kıbrıs konusunda siyasi çözüm AB’nin hedefidir. Kıbrıs’ın tam üyelik katılımında bütün etkenler değerlendirilecektir. Doğru yanıt D'dir.

Amsterdam Anlaşması’nın 1997’de imzalanmasından itibaren ilgili kurumsal ve idari yapının oluşturulması için devam eden Hükûmetler arası Konferans, 7-8 Aralık 2000 tarihindeki Nice Zirvesi’nde Nice Anlaşması’nın imzalanmasıyla sonuçlanmıştır. Bu anlaşma ile Avrupa Birliği’nin 15 üyeden 27 üyeye genişlemesi sonrasında karar alma mekanizalarının tıkanmamasını sağlamak için gerekli yapısal reformlar düzenlenmiştir. Bu anlaşmanın ekinde “AB’nin Genişlemesi Hakkında Bildiri” adında 2010 yılına kadar AB’nin kurumsal yapısının alacağı şekil üzerine bir projeksiyona yer verilmiştir. Bu projeksiyonda AB organlarının 27 üye için sayıları öngörülmüş ve Türkiye, aday olmasına rağmen 2010’a kadar genişleme projeksiyonu içinde sayılmamıştır. Türkiye’nin projeksiyonda yer almamasından kaynaklanan hoşnutsuzluğunu belirtmesinin ardından AB, Türkiye’nin henüz katılım müzakerelerine başlamadığı için söz konusu projeksiyon kapsamına girmediğini, oysa diğer tüm adaylarla müzakerelerin devam ettiğini vurgulamıştır. Doğru yanıt C'dir.