TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

B

E

B

A

Abdullah Öcalan’ın yakalanması sırasında yaşanan krizler, AB ile ve özel olarak Yunanistan, İtalya ve Almanya ile ilişkileri iyice gererek bir çıkmazın içine sokmuştur. İlişkilerdeki çıkmazın bir süre devam etmesinin ardından hem Türkiye, hem de AB ve AB üyesi ülkeler bu durumu aşmanın kendi yararlarına olduğunu fark etmiş ve bu yönde adımlar atmaya çalışmışlardır. Bu dönemde Türkiye için en önemli iki gelişme Almanya’daki iktidar değişikliği ve Abdullah Öcalan’ın Kenya’da Yunan Büyükelçiliği’nden çıkışında ele geçirilmiş olmasıdır.

Türkiye’nin Yunanistan ile yaşadığı sorunlardan 1995 sonu 1996 başında yaşanan Kardak Krizi, iki ülkeyi neredeyse savaşın eşiğine getirmiştir. Ege Denizi’ndeki sorunlar, Abdullah Öcalan’ın yakalanması sırasında gerilen ilişkiler, 1996-1999 yılları arasında Yunanistan ile olan ilişkileri kopma noktasına getirmiş ve son olayda Türkiye, Yunanistan’ın teröre destek veren ülkeler arasında yer alması gerektiği doğrultusunda açıklamalar yapmıştır.

Ülkelerin dış politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında politik karar vericilerin rolü zaman zaman çok önemli etkiler yaratabilmektedir. Bu durum özellikle kriz dönemlerinde özel bir önem taşımaktadır. Dönemin Dışişleri Bakanı İsmail Cem, göreve geldikten bir süre sonra Yunanlı meslektaşı ile çeşitli toplantılarla bir araya geldiğini, muhatabının Türkiye’ye yönelik düşüncelerini bildiğini ve eğilimlerini de bir süre tarttıktan sonra bir barış girişimi başlatmaya karar verdiğini belirtmektedir.

Ocak 1993’te işbaşına gelen ve 1996’daki seçimleri de kazanarak Soğuk Savaş sonrası döneme damgasını vuran Clinton yönetimi, ABD’nin öncelikle ekonomik sorunlarını gidermesi gerektiği düşüncesinden yola çıkarak özellikle ilk döneminde içe kapalı bir politika ile ekonomisini düzeltmeye çalışmıştır.

Helsinki Zirvesi’nden hemen önce AB Dışişleri Bakanları’nın Türkiye’nin adaylığı hakkında olumlu görüş bildirmelerinin akabinde 10 Aralık 1999 tarihinde Başkan Clinton Ecevit’e mektup göndererek “Bu, Türkiye, AB ve ABD için kalıcı yararlar getirecek tarihî bir adımdır. Öteden beri Türkiye’nin geleceğinin Avrupa’da olduğuna inanmışımdır. Türkiye’nin 21’inci yüzyılın biçimlendirilmesinde hayati bir rol oynayacağını, AB’nin, bu kararıyla kabul etmiş olmasından memnuniyet duyuyorum” beyanında bulunmuş ve Zirve’de verilecek kararların da bu doğrultuda olmasını desteklediğini diplomatik ve dolaylı yoldan tekrar etmiştir.

AB Konseyi Başkanı sıfatıyla Finlandiya Başbakanı Paavo Lipponen, Türkiye’ye ilave bir garanti anlamındaki mektubunu Ecevit’e göndermiştir. Lipponen’in gönderdiği bu mektuba göre; Türkiye diğer adaylardan farklı şartlara tabi değildir. Kopenhag Kriterleri’ne fazladan bir ilave yoktur. Metnin 4 ’üncü ve 5 ’inci maddelerine 12. maddede atıf yapılması siyasi diyalogla ilgilidir. Karar metninde zikredilen 2004 tarihi sorunların Lahey Adalet Divanında çözülmesi konusunda kesin bir tarih değildir ancak bu tarihten sonra AB Konseyi konuyu görüşmeye başlayacaktır. Kıbrıs konusunda siyasi çözüm AB’nin hedefidir. Kıbrıs’ın tam üyelik katılımında bütün etkenler değerlendirilecektir.

Siyasi Diyalog ve Siyasi Kriterler’in dışında KOB’da kısa ve orta vadeli olarak ayrılmak üzere “Ekonomik Kriterler”, “iç Pazar”, “Vergilendirme”, “Balıkçılık”, “Ulaştırma”, “istatistikler”, “istihdam ve Sosyal Politika”, “Enerji”, “Telekomünikasyon”, “Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Eşgüdümü”, “Kültür ve Görsel-işitsel Politikası”, “Çevre”, “Adalet ve içişleri”, “Gümrük”, “idari ve Adli Kapasitenin Güçlendirilmesi”, Ekonomik ve Parasal Birlik” konuları da ayrıntılandırılarak ele alınmıştır. Mali yardımların düzenlendiği “Programlama” başlığı altında ise Türkiye’ye verilecek bazı mali destekler öngörülmüştür.

24 Mart 2001 tarih ve 24352 (Mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programı” adı altında yayınlanmıştır. Resmîleşen (Ulusal Program) UP; “Giriş”, “Siyasi Kriterler”, “Ekonomik Kriterler”, “Üyelik Yükümlülüklerinin Üstlenebilme Kapasitesi”, “Müktesebatın Uygulanmasına Yönelik idari Kapasite” ve “Reformların Mali Açıdan Global Değerlendirilmesi” olmak üzere altı ana başlıktan oluşmaktadır.

11 Eylül 2001’de ABD’nin New York, Washington ve Pennsylvania kentlerine El Kaide tarafından düzenlenen terörist saldırılar, güvenlik kaygılarının ön plana çıktığı yeni bir dünya yaratmıştır.

1999 Helsinki Zirvesi’nden önce Türkiye ile Yunanistan ilişkileri özellikle başta Kardan Krizi, daha sonra Abdullah Öcalan’ın yakalanmasının ardından, Türkiye’nin Yunanistan’ı terör devleti olarak lanse etmeye başlaması ve Kıbrıs konusunda yaşanan olumsuz gelişmeler nedeniyle gergin bir şekilde ilerlemekteydi. Ancak 1999 yılında önce Türkiye’de, ardından Yunanistan’da yaşanan iki büyük deprem sonrasında ilişkiler görece yumuşamış ve iki ülke arasındaki yakınlaşma için ideal bir ortam sağlanmıştır. Deprem, iki ülke arasında toplumsal düzeyde diyalog zemini oluşturmuştur.

90’ların sonunda ilişkilerdeki yumuşama sürecinde özellikle Kosova Dostları toplantısında Kıbrıs, görüşme konularından birisi olmamış ve Kıbrıs konusunda AB’nin görüşlerinin iki ülkenin tarafından benimsenmesi ve buna yönelik politikaların geliştirilmesi gibi bir süreç yaşanmamıştır. Diğer dört madde Kosova Dostları toplantısından çıkan mutabakat konularını oluşturmuştur.

Türkiye ve Yunanistan’da arka arkaya yaşanan depremler genel olarak bakıldığında Türkiye’nin, Yunanistan ve AB dış politikasında yumuşamaya yol açmış ve birçok alanda olumlu adımlar atılmıştır. Deprem sonrasında GKYR Cumhurbaşkanı Glafköf Klerides de Süleyman Demirel’e gönderdiği mektupta başsağlığı dileklerini ve her zaman yardıma hazır olduklarını dile getirmiştir. Ancak Türkiye’yi ziyaret etmemiş ve Türkiye’nin AB üyeliğiyle ilgili bir söylemde bulunmamıştır.

ABD, Türkiye’yi dönemsel olarak AB’ye girme konusunda desteklemekteydi. Bu anlamda belirli çıkarlar sağlamak ve var olan çıkarlarını korumak açısından Türkiye gibi müttefik bir ülke ABD açısından kritik öneme sahipti. ABD, Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyerek Avrupa’nın homojen ve yekpare yapıdan sıyrılıp heterojen bir yapıya kavuşmasını istiyordu. Dolayısıyla ABD’nin homojen yapının korunmasından ziyade homojen yapının bozulması gibi bir hedefi söz konusu idi.

Türkiye’nin diplomatik girişimleri her ne kadar uzun yıllar boyunca devam etse de resmi olarak aday ülke statüsüne kabul edilmesi Helsinki Zirvesi’nde olmuştur. Zirve sonucunda iki taraf da belirli ölçülerde tatmin sağlayan bir uzlaşıya varmıştır. Zirve’de Türkiye’nin adaylığı AB Komisyonu tarafından oy birliği ile kabul edilmiştir.

Üç ülke arasındaki Boru hattı projesine yönelik anlaşma ABD Başkanı Clinton’un şahitliğinde AGİT Zirvesi’nde imzalanmıştır.

Helsinki Zirvesi’nde çatışan çıkarlar, Zirve öncesinde ve sonrasında yaşanan yoğun diplomatik girişimler sonucu zorlukla da olsa aşılmış ve Türkiye, Zirve sonucu açıklanan Binyıl Bildirgesi’nde aday ülke olarak açıklanmıştır.