TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

D-8 Örgütü, gelişmekte olan sekiz ülke olan Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye’den oluşmaktadır.

Refah­Yol Hükûmeti’nin iktidardan çekilmek zorunda kalmasının ardından hükû­ meti kurma görevini üstlenen Anavatan Partisi Genel Başkanı M. Yılmaz, DSP ve DYP’den ayrılanların toplandığı Demokratik Türkiye Partisi (DTP) ve DSP ile 30 Haziran 1997’de 55. T.C. Hükûmetini kurmuştur.

Lüksemburg Grubu:

Üyelik müzakereleri Aralık 1997’deki Lüksemburg Zirvesi’nde kararlaştırılan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs, Macaristan, Polonya ve Slovenya’nın kastedildiği altı ülkeye verilen isim.

AB Komisyonu, Lüksemburg ve Kardif Zirvelerinde belirtildiği gibi 4 Kasım 1998 tarihinde Türkiye için ilk “İlerleme Raporu”nu açıklamıştır.

Türkiye’nin kendisine yönelen teröre destek ver­mekle suçladığı Suriye ile uzlaşması 1998 “Adana Mutabakatı”na kadar mümkün olamadı.

Mesut Yılmaz’a yöneltilen sorular karşısında Helmut Kohl’ün seçimleri kaybetmesiy­le ilgili yaptığı “Helmut Kohl 16 yıldır Almanya için büyük işler yaptı, Türkiye için aynı şeyleri yaptığını söyleyemem” ve “En azından Schröder’in ön yargıları yok”şeklindeki açıklamaları Türkiye tarafında da ilişkilerin olumlu yönde değişmesi konusundaki arzuları belirtmektedir.

İslam ülkeleri ile daha yakın ilişkiler kurma politikası doğrultusunda Başbakan Erbakan’ın ilk yurt dışı seyahatini İran’a yaparak ABD’nin açık muhalefetine rağmen bir dizi ekonomik ve siyasi iş birliği anlaşmaları imzalaması, 2 Ekim’de başlayıp 8 Ekim’de sona eren Mısır-Libya ve Nijerya gezisi yapmasıyla başlayan dış politika tercihi iç ve dış politikada büyük tartışmalara neden olmuştur. Dış politika tercihine yönelik bu tepkiler zamanla daha da hararetlenmiş ve devamında “28 Şubat Süreci” denilen sürecin başlamasına neden olmuştur. Sürece adını veren 28 Şubat’ta yapılan MGK toplantısında “irtica”nın da devlete terör kadar zararlı olduğu ve hükûmetten laikliğin tesisi için yasaların uygulanması talep edilmiştir. Devam eden süreçte ise Refah Partisine kapatma davası açılmış ve hükûmetin kurulmasından 11 ay sonra, 18 Haziran 1997’de Erbakan görevinden istifa etmek zorunda kalmıştır. Erbakan’ın istifası sonrası Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel hükûmeti kurma görevini Anavatan Partisi Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vermiş ve Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisinden oluşan ANASOL- D Hükûmeti kurulmuştur.

Başbakan N. Erbakan İslam ülkeleriyle iş birliği çerçevesinde birtakım kurumsal girişimlerde de bulunmuştur. Gelişmekte olan sekiz ülkenin iş birliğini öngören D-8 örgütü ise bu çabanın en önemli çıktısı olmuştur. D-8, 22 Ekim 1996 tarihindeki “Kalkınmada İşbirliği Konferansı”nı izleyen bir dizi hazırlık toplantısından sonra üye ülkeler arasında kalkınmaya yönelik iş birliğini geliştirmek, ekonomik ve sosyal ilişkileri zenginleştirmek amacıyla 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde yayımlanan “İstanbul Deklarasyonu” ile kurulmuştur. Örgüt, gelişmekte olan sekiz ülke olan Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye’den oluşmaktadır. Üyelerinin aynı zamanda İslam İşbirliği Örgütünün de üyesi olduğu D-8 ile ilgili olarak kamuoyunda “Türk hükûmetinin öncülüğünde G-8’e alternatif Müslüman bir yapılanma” şeklinde genel bir kabul de oluşmuştur.

D-8’in bayrağında yer alan altı adet yıldız D-8’in temel ilkelerini sembolize etmektedir. Bu yıldızların anlamları şunlardır: Savaş değil, barış; çatışma değil diyalog; çifte standart değil, adalet; üstünlük değil, eşitlik; sömürü değil, adil düzen; baskı ve tahakküm değil, insan hakları, hürriyet ve demokrasi.

Genel Sekreterlik, toplantılara sekretarya hizmeti sunan ve ülkeler arası iletişimi sağlayan organdır. D-8’in Malezya’da yapılan 6. toplantısında D-8 daimi Sekretaryasının İstanbul’da olmasına karar verilmiştir ve Genel Sekreterlik hâlen çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir.

İş birliğinin temel olarak sektörel bazda örgütlendiği kuruluşta Türkiye sanayi, sağlık ve çevre; Bangladeş kırsal kalkınma; Endonezya yoksullukla mücadele ve insan kaynakları; İran bilim ve teknoloji; Malezya finans, bankacılık ve özelleştirme; Mısır ticaret; Nijerya enerji ve Pakistan tarım ve balıkçılık alanındaki iş birliği çalışmalarını koordine etmektedir.

ABD liderliğindeki NATO, bu talebi Rusya Federasyonu’ndan gelen bazı itirazlara rağmen memnuniyetle kabul etti ve bu ülkelerin NATO’ya dahil edilmesi için derhâl çalışmalara başlandı. 1949’da 12 üye ile kurulan, 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1982’de İspanya’yı üyeliğe alarak Soğuk Savaş döneminde 15 üyeye ulaşan NATO, Soğuk Savaş sonrasında hızla genişledi ve 2009’da 28 üyeye ulaştı. Bir taraf­tan genişleme politikası dinamik biçimde devam eden, bu çerçevede Rusya’nın itirazlarına rağmen 2008’de Ukrayna ve Gürcistan’ın da üye olacağını açıklayan NATO’nun yürüttüğü “Barış İçin Ortaklık Programı” çerçevesinde NATO üyesi olmayan ülkelerle de yakın bir iş birliği zemini yaratılmıştır. Bu arada Kıbrıs Cumhuriyeti adına NATO’ya üye olmak için başvuruda bulunan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ni Türkiye, Makedonya’nın üyelik talebini ise Yunanistan veto etmiştir.

Lüksemburg Zirvesi AB’nin genişlemesi açısından en önemli zirvelerden birisidir. Gündem 2000 Raporu’nun neredeyse değiştirilmeden kabul edildiği Zirve Bildirisi’nde 10 ODA ülkesi ve Kıbrıs ile üyelik hazırlıkları ve görüşmelerinin başlaması ve bu aday ülkelerin tümü için ortak bir çerçeve oluşturulması karara bağlanmıştır. Aday ülkeler ayrıca ‘hazır olma’ ölçütüne göre iki gruba ayrılmış, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs, Macaristan, Polonya ve Slovenya (Lüksemburg Grubu) ile müzakerelerin üç ay sonra başlamasına ve bunun için de ikili hükûmetler arası konferanslar düzenlenmesine karar verilmiştir. Diğer beş aday ülke olan Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovakya (Helsinki Grubu) ile de eş zamanlı hazırlık sürecine başlanmasına hız verilmesine karar verilmiştir.

Türkiye’nin önce Gündem 2000’de genişleme sürecinde yer bulamaması, ardından da Lüksemburg’da ortaya çıkan kararın temel nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Soğuk Savaş sonrası ortamda Avrupa’da yeni bir “kimlik rönesansı” yaşanmış, ideolojik tercihlerin böldüğü Avrupa siyasi, sosyal ve kültürel anlamda bir birlik olma heyecanını yoğun olarak yaşamıştır. Bu çerçevede daha önce özellikle jeostratejik gereklerle dikkate alınan Türkiye’ye yönelik ilgi ortadan kalkmış hatta Türkiye’nin AB’nin sosyal-kültürel bütünlüğüne uymadığı muhafazakâr politikacılarla sıkça dile getirilir olmuştur.

2. Başta H.Kohl olmak üzere AB’nin büyük ölçüde muhafazakâr, Hristiyan Demokrat liderlerce yönetiliyor olması, yukarıda ifade edilen AB tahayyülünü Türkiye’siz gerçekleştirme çabalarını geliştirmiştir. Lüksemburg Zirvesi’nden hemen önce aralarında H. Kohl’ün de olduğu Avrupa’daki Hristiyan Demokratları liderlerinin “Türkiye kültürel-dini özellikleri itibarıyla AB’nin içinde yer almamalı” şeklindeki açıklamaları ve bu yöndeki çabaları kısmen sonuç vermiştir.

3. Yunanistan faktörü: Yunanistan’ın Kıbrıs üyeliği konusundaki “şantaj” stratejisi etkili olmuş ve AB üyeleri büyük genişlemeyi riske atmaktan çekinmişlerdir.

4. Türkiye kendisini birliğe taşıyacak, hamilik yapacak herhangi bir AB üyesine sahip olamamıştır. Hemen her aday ülkenin, onu AB’ye hevesle taşıyan bir AB üye ülkesi varken Türkiye bu konuda desteksiz kalmıştır. Türkiye’ye gelen en önemli destek İngiltere ve İspanya’dan gelmiş ancak bunlar yeterli olmamıştır. ABD desteği ise tam tersine tepki yaratmıştır. Özellikle Almanya’dan beklenen destek sonuçsuz kalınca ortaya çıkan hayal kırıklığı ve tepkiler, aslında tam da bu eksiklikten kaynaklanmıştır. M. Ali Birand’ın “Türkiye Almanya’sını Kaybetti” başlıklı yazısı tam da bu ihtiyacı ve hissiyatı dile getirmektedir.

5. Bir başka önemli unsur da Türkiye’nin Soğuk Savaş’ın bitiminin hemen ardından geçen ilk üç yılda ABD ve bölge (Orta Asya, Kaf­kaslar ve Orta Doğu) politikalarına daha öncelik vermesidir. “Yeni Dünya Düzeni”nin Türkiye’nin önünde açtığı yeni fırsatlar, AB konsantrasyonunu bir süre için ciddi oranda azaltmış hatta pek çok Türk politikacı, rahatsız edici ve sürekli Yunanistan etkisinde kalan AB yerine ABD ile çok yakın stratejik partnerlikle desteklenen bir “bölgesel güç” politikasını daha da önemsediklerini sıklıkla ifade etmişlerdir. Bu açıklamalardaki ABD ile yakın iş birliği vurgusu da AB içinde ayrıca tepkiler doğurmuştur.

Türkiye’nin başlattığı Güneydoğu Anadolu Projesi’nin (GAP) bölgedeki su kaynakları üzerinde kontrol sağlama potansiyeli, Suriye’yi özel olarak rahatsız etti. Bu durum, Suriye’nin PKK ile iş birliğindeki en önemli motivasyon unsurlarından birisi olarak kabul edilmektedir.

Türkiye tarafından uygulanan askerî tehdit ile gizli diplomasi karışımı bir baskı yoluyla Suriye ile Adana Mutabakatı’nın imzalandığı süreç sonrasında, PKK lideri Abdullah Öcalan Rusya’ya kaçmıştır. Başbakan Mesut Yılmaz’ın demeçlerine göre 1 haf­ta Rusya’da bir banliyöde kalan Öcalan, Rusya ile girişilen diplomasi sonucunda burada da barınamamış ve 12 Kasım’da Roma’ya gönderilmiştir. Roma’ya gönderilen Öcalan havaalanında 13 Kasım’da İtalya tarafından gözaltına alınmıştır. Türkiye’nin Öcalan’ın geri verilmesi talebine istinaden İtalyan Hükûmeti tarafından 20 Kasım’da yapılan açıklamada bu istek reddedilmiş ve Roma’da kalmak koşulu ile Öcalan serbest bırakılmıştır. Öcalan’ın Türkiye’ye değil de Almanya’ya verilmek istendiği belirtilmiş, bunun nedeni olarak da Türkiye’de idam cezasının ve işkencenin varlığı gösterilmiştir.

Türkiye’nin AB ile Gümrük Birliği’ni gerçekleştirme kararı alındıktan hemen sonra, ortaya çıkan Kardak Krizi, Türkiye’nin sadece Yunanistan ile değil, adaylık statüsü beklediği AB ile ilişkilerini de uzun bir süre olumsuz etkilemiştir. Buna göre doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Soğuk Savaş sonrası iyice belirginleşen iki ülke arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye yönelik diğer devletler tarafından da desteklenen pek çok girişim yapılmıştır. Bu anlaşmazlıkları uluslararası bir platformda çözmeye yönelik girişimlerden birisi de 1997 Temmuz ayında Madrid’de yapılan NATO Zirvesi sırasında iki ülke arasında varılan altı maddelik mutabakat olmuştur. Buna göre doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Varılan altı maddelik mutabakat şu konulardan oluşur: Barış, güvenlik ve iyi komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesinin devamı konusunda karşılıklı taahhüt; karşı tarafın egemenlik haklarına saygı; uluslararası hukuk ilke ve anlaşmalarına saygı; taraf­ların güvenlikleri ve millî egemenlikleri açısından büyük bir öneme haiz Ege’deki meşru, hayati çıkar ve endişelerine karşılıklı saygı; yanlış anlamalardan kaynaklanan ihtilaf­lardan kaçınılması ve tek taraf­lı eylemlerden sakınılması taahhüdü ve anlaşmazlıkların, ortak rızaya dayanarak ve kuvvet kullanımı veya kuvvet tehdidi olmadan barışçıl yollardan çözülmesi taahhüdü mutabakatın ana hatlarını oluşturmaktaydı.
Bu mutabakat ile Yunanistan, 1997 Madrid Deklarasyonu ile Ege’deki karasularını 12 mile çıkarma iddiasından vazgeçiyor, buna karşılık Türkiye de böyle bir durumda kuvvet kullanma tehdidini kaldırıyordu.

Bu bilgilere göre, D seçeneğinde verilen ifade, mutabakatın içeriğine terstir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yunanistan ve GKRY arasında 1993 yılında imzalanan Ortak Savunma Doktrini çerçevesinde 1996-97 yıllarında Kıbrıs’ta, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi
arasında hayata geçirilmeye çalışılan iki önemli projeden söz etmek mümkündür.
Bunlardan ilki, adada Yunan hava kuvvetlerinin kullanacağı bir hava üssü kurmak, diğeri ise Rusya’dan satın alınarak adada konuşlandırılması planlanan S-300
füze sistemleridir. Buna göre doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.