TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Gündem 2000’de Türkiye ile ilgili olarak iç politikayı ilgilendiren bireysel özgürlükler ve ifade özgürlüğünün AB ortalamasının altında olduğu, sivil siyasette Milli Güvenlik Kurulu aracılığıyla askerlerin belirgin ağırlıklarının azaltılması ve Bakanlar Kurulunun ön planda olması gerekliliği, makroekonomik dengesizlik konularının önem teşkil ettiğinden bahsedilmektedir. Yunanistan ile ilgili olarak da Ege sorununun Uluslararası Adalet Divanı’nın da dahil olduğu uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde çözülmesi gerektiğini belirtmektedir.

Lüksemburg Zirve Bildirisi’nde Gündem 2000 Raporu’na kıyasla Türkiye lehine farklılaşan tek husus sadece aday ülkeler için hazırlanması öngörülen “İlerleme Raporu”nun Türkiye için de hazırlanmasının kararlaştırılmasıdır.

Yeni seçilen Başbakan Gerhard Schröder’e göre Türkiye’nin Müslüman bir ülke olduğu için Birlikten dışlanması asla kabul edilemezdi. Yeni Hükûmet’in Dışişleri Bakanı olan Joschka Fischer da “AB bir din birliği değil, değerler ve çıkarlar birliğidir” diyerek Türkiye’nin üyeliğinin sadece objektif kriterler ile değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyordu. Gerek seçim öncesi, gerek seçim sonrası dile getirilen söylemler beklenilen doğrultuda sonuç vermiş ve Almanya ile seçim sonrası yeni bir döneme giren Türkiye, Avrupa Birliği ile de yeni ve olumlu ilişkilerin geliştirildiği bir döneme girmiştir.

1996-1998 arasında Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde meydana gelen niteliksel değişme iki önemli gelişme ile gerçekleşti. Bunlardan ilki 13-14 Aralık 1997 tarihindeki AB Lüksemburg Zirvesi’nden sonra Türkiye’nin AB ile siyasi ilişkilerini kesme kararı almasıydı. Bu karar AB’nin Yunanistan açısından Türkiye ile problemleri çözme platformu vasfını yitirmesi sonucunu getirmiştir.

12 Aralık 1997 tarihinde yapılan Lüksemburg Zirvesi’nde GKRY’nin üyeliği resmî olarak açıklandığında, Türkiye ve KKTC’de büyük bir hayal kırıklığı ve öfke yaşanmıştır. Türkiye, AB ile özellikle Yunanistan ile ilişkileri etkileyecek “siyasi diyaloğu” kestiğini ilan etmiş; KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ise AB’nin bu kararı sonrasında müzakerelerin anlamsızlaştığını ifade ederek topluluklar arası görüşmelerden çekildiğini BM Genel Sekreterliğine iletmiştir.

1995 genel seçimleri sonucunda Necmettin Erbakan’ın Genel Başkanı olduğu Refah Partisi %21.38 oyla birinci parti konumuna yükselmiştir.

Erbakan’ın istifası sonrası Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel hükûmeti kurma görevini Anavatan Partisi Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vermiş ve Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisinden oluşan ANASOL- D Hükûmeti kurulmuştur.

Hükûmet’in İsrail karşıtı söylemsel tavrı, İsrail ile askerî iş birliği alanına neredeyse hiç yansımamıştır. Hatta tam tersine Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması, Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması, Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Çerçeve Anlaşması, Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşması gibi ekonomik ve askerî anlaşmalar Refah-Yol iktidarı döneminde gerçekleşmiştir. Turizm Giderleri Karşılama Anlaşması bu anlaşmalar arasında sayılamaz.

22 Ekim 1996 tarihindeki “Kalkınmada İşbirliği Konferansı”nı izleyen bir dizi hazırlık toplantısından sonra üye ülkeler arasında kalkınmaya yönelik iş birliğini geliştirmek, ekonomik ve sosyal ilişkileri zenginleştirmek amacıyla 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde yayımlanan “İstanbul Deklarasyonu” ile kurulmuştur.

Üyelerinin aynı zamanda İslam İşbirliği Örgütünün de üyesi olduğu D-8 ile ilgili olarak kamuoyunda “Türk hükûmetinin öncülüğünde G-8’e alternatif Müslüman bir yapılanma” şeklinde genel bir kabul oluşmuştur.

1949’da 12 üye ile kurulan, 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1982’de İspanya’yı üyeliğe alarak Soğuk Savaş döneminde 15 üyeye ulaşan NATO, Soğuk Savaş sonrasında hızla genişledi ve 2009’da 28 üyeye ulaştı.

Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirisi, AB ve Türkiye tarafından farklı şekillerde algılanmıştır. Bu algı farklılığındaki temel neden ise tarafların beklentilerinin farklı oluşu ile açıklanabilir. Türkiye diğer ülkeler ile birlikte aday statüsü alma beklentisi içindeyken hayal kırıklığına uğramış, genel olarak Türkiye’nin adaylığına olumlu yaklaşmayan AB ise aday statüsü vermemekle birlikte Türkiye’yi genişlemenin içine kısmen de olsa dahil etmiştir.

Jeopolitik anlamda iki önemli ülke olan Türkiye ve Yunanistan ile ilgili olarak bu önemlerinin soğuk savaş sonrası zayıflayacağı yönünde görüşler bulunmaktaydı. Ancak Körfez krizi ile birlikte Orta Asya ve Kafkaslar’daki gelişmeler bu iki ülkenin, özellikle Türkiye’nin jeopolitik önemini arttırmıştır. Kardak krizi ise sadece Türk Yunan ilişkilerinde gerginliğe yol açmakla kalmamış ayrıca Türkiye’nin AB ilişkilerini de olumsuz şekilde etkilemiştir. Papandreu’nun ölümü ile başbakan olan Kostas Simitis ise selefine göre Türk-Yunan ilişkilerinde daha yumuşak bir üslup izlemiştir.

Yunanistan, Madrid Deklarasyonu ile bu iddiasından vazgeçmiştir. Buna karşılık Türkiye de böyle bir durumda kuvvet kullanma tehdidini kaldırmıştır.

Necmettin Erbakan, 1996’da başbakan olduğu koalisyon hükümetinde ilk yurtdışı gezisini İran’a yapması, ardından Mısır-Libya-Nijerya gezileri ile İslam ülkeleri ile daha yakın ilişkiler kurmaya yönelik bir politika izlemiştir. Diğer seçeneklerde verilen liderler ise daha Batı yanlısı politikalar izlemişlerdir.

1996’da işbaşına gelen Erbakan Hükümeti (Refah-Yol) İslam ülkeleri ile yakın ilişkilere dayalı politikalar izlemiştir. Bu anlamda Necmettin Erbakan’ın BM’nin İran’ı kınama kararına olumsuz bir oy vermesi ile ABD ile olan ilişkilerde de negatif yönde gelişmeler yaşanmıştır.

15 Haziran 1997’de kurulan D-8’e üye ülkeler şöyledir: Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye.

D-8 organizasyonu içerisinde üye ülkeler çeşitli sektörlerdeki işbirliğini koordine etmek üzere bir işbölümü yapmışlardır. Buna göre Türkiye sanayi ve çevre; Bangladeş kırsal kalkınma; Endonezya yoksullukla mücadele ve insan kaynakları; Malezya finans, bankacılık ve özelleştirme; Mısır ticaret; Nijerya enerji; Pakistan tarım ve balıkçılık sektörlerinde koordinasyon sağlamaktadır.

Gündem 2000, Orta ve Doğu Avrupa (ODA) ülkelerinden birçok ülke ile ilgili değerlendirmeler yaparken bu ülkelerden Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile üyelik görüşmelerinin hemen başlatılmasını tavsiye etmiştir.

Gündem 2000 raporu, 13-14 Aralık 1997’de düzenlenen Lüksemburg Zirvesi ile AB’nin resmi politikasına dönüşmüştür.