TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından 1990’lı yıllarda Türkiye’nin tekrar jeopolitik, jeokültürel ve jeostratejik önem kazanmasında Çin’in önemli bir üretim üssüne dönüşmesi nedeniyle AB’nin ucuz üretim alternatifi arayışının etkisi olduğu söylenemez.

Yasaklanan unsurlar arasında Türkiye genelinde uygulanan bir takım geleneksel unsurların bulunması.

ABD’de Musevi lobisinin Türkiye aleyhtarı tutum alması.

NATO’nun Afrika ve Ortadoğu gibi yerlerdeki sorunlarda etkin ve askeri güç kullanması.

Maastricht Antlaşması.

Stratejik ortaklık.

Yugoslavya Sosyalist Cumhuriyeti'nden ilk ayrılan devlet Slovenya'dır.

1990lı yıllarda, Türkiye ile sorunsuz ilişkiler sahip olmasına rağmen ekonomik alanda önceliği Yunanistan ve İtalya'ya veren Balkan ülkesi Arnavutluk'tur.

Bağımsız Devletler Topluluğu oluşumunu başlatan ülke Rusya'dır.

İleri savunma stratejisinin terk edilişi.

Refahyol Hükümeti

ABD'nin Irak'a yönelik Çöl Fırtınası operasyonunda Türkiye'nin bizzat yer alması. Stratejik ortaklık 1995 yılındadır. (bknz.sf 61)

Soğuk Savaş’ın sona ermesi ardından 1991
yılında ilişkilerin “Geliştirilmiş Ortaklık”
çerçevesinde geliştirilmesi öngörülmüştür.
Bu ilişkilerin daha da gelişmesini ve derinleşmesini isteyen Türkiye ve Türkiye’nin bölgesel anlamda önemli bir değere sahip olduğu
ve bu değerin süreç içinde artması dolayısıyla
ABD, ilişkileri daha da geliştirmiş ve 1995 yılından itibaren bu ilişkiler yeni bir boyut kazanmış, Türkiye-ABD ilişkileri “stratejik ortaklık” seviyesine çıkarılmıştır. 1997 yılında,
dönemin Dışişleri Bakanı ve Başbakanının ABD’ye düzenledikleri resmî ziyarette
stratejik ortaklık temelinde beş ana başlık belirlenmiştir. “Beş Bölümlü Gündem”
adıyla anılan bu başlıkların içeriği, enerji, ekonomi ve ticaret, bölgesel işbirliği,
Kıbrıs, savunma ve güvenlik alanlarında stratejik işbirliği konularını içermektedir. Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak’a “Çöl Fırtınası” adıyla girişilen harekât
ve ardından uygulanan ambargo, Çekiç Güç’ün Türkiye’de konuşlanmasına izin
vermesi, bağımsızlığını yeni kazanan Türk Cumhuriyetleri ile kurulmak istenen
çok boyutlu ilişkilerde, Orta Doğu ve Balkanlar’daki açılımlarda izlenen ortak politika bu dönemde Türkiye-ABD ilişkilerinde kurulan ortaklık çerçevesinde verilebilecek örneklerdir (Berin, Gürkan,2002,s.8-9).

Sırp lideri Miloseviç'in tutuklanıp yargılanmasını sağlaması.

Göçmen sorunu, ABD’ye düzenlenen resmî ziyarette stratejikortaklık temelinde belirlenen başlıklardan biri değildir.

Türkiye’nin Azerbaycan ile ilişkilerinde “iki devlet bir millet” sözü sıkça dile getirilmektedir.

Soğuk Savaş sonrası, uluslararası ortamda, karşılıklı bağımlılığın artması, ulus devletleri AB (Avrupa Birliği), NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması Örgütü), APEC (Asya-Pasifik Ekonomik işbirliği Örgütü), BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) örneklerinde olduğu gibi bölgesel entegrasyonlara yöneltmiştir.

Türkiye 1993-1996 döneminde bu ülkelerle ilişkilerini geliştirmek için çeşitli alanlarda çalışmalar yürütmüş; bu ülkelerin bağımsızlıklarını tanıyan ilk ülke olmuş, ayrıca bazı önemli stratejik hamleler de atarak, süreci yönetmeye çalışmıştır. Bu hamleler arasında yoğun diplomatik ve teknik heyet ziyaretleri, TRT Avrasya televizyon kanalı, Türk işbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) ve 1993’te kurulan Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) özel bir yer tutmaktadır.

Türkiye’nin Soğuk Savaş sonrasındaki dış politikasını yönlendiren ve yeniden yapılandırma gayreti içinde olan Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın 17 Nisan 1993’te ani ölümü, Türkiye’nin siyasi dengelerini çok derinden etkilemiş ve Türk dış politikası da bundan önemli bir biçimde etkilenmiştir.

Özal’ın ölümü ardından Süleyman Demirel Cumhurbaşkanı olmuş, başkanı olduğu DYP’nin başına Tansu Çiller geçmiş ve hükümeti kurma görevi kendisine verilerek DYP-SHP koalisyonunun başında başbakan olmuştur. Bu olay ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez bir kadın siyasetçinin başbakanlığının da başlangıcı olmuştur.

1990 sonrasında AB bakımından son derece önemli diğer gelişme 7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan Maastricht Antlaşması olmuştur. Bu anlaşmayla Avrupa Ekonomik Topluluğu, birliğe dönüşmüş ve resmen “Avrupa Birliği” olarak adlandırılmıştır.