TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

Türkiye bölge politikalarında ABD’nin baskın gücünün de farkında olarak yakın ve güvenilir bir müttefiklik ilişkisinde politikasını belirlemeyi tercih etmiştir. Nihayetinde, dönem boyunca Avrasya’ya yönelik Türk dış politikasının ABD dış politikasıyla paralellik göstermesinin nedeni de budur. Bir başka deyişle Türkiye, Soğuk Savaş’ın sona ermesinin hemen ardından ortaya çıkan yeni koşullarda SSCB’den doğan boşluğu doldurabilcek ülke olarak kendini görmüş, bu hem kendisinden talep edilmiş hem de ABD tarafından hareretle desteklenmiştir. Doğru yanıt D'dir.

Başlangıçta, Yugoslavya’nın dağılma sürecinde Türkiye bu durumu Yugoslavya’nın iç meselesi olarak görmüş ve sorunun Yugoslavya’nın toprak bütünlüğü temelinde çözülmesi gerektiğini savunmuştur. Bu tutumunu 1992 yılına kadar sürdüren Türkiye, sürecin önüne geçilemez bir mecraya girdiğini fark edince aktif bir politika izlemeye karar vermiş 1992’de Hırvatistan, Slovenya, BosnaHersek ve Makedonya’yı aynı anda tanımıştır. Doğru yanıt E'dir.

1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından 1990’da Doğu ve Batı Almanya Federal Almanya Cumhuriyeti adı altında birleşmiştir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

1985’te alınan derinleşme ve bir siyasi birlik hâline dönüşme hedefi, yeni gelişmelerle başka bir mecraya yönelmiştir. AT aslında İspanya-Portekiz üyelikleri sonrasında yoğunlaştığı “derinleşme” politikasından tekrar “genişleme” politikasına geri dönmek zorunda kalmıştır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Türkiye’nin tam üyelik başvurusunda çok önemli bir başka özellik de başvurunun referansı olarak Türkiye -AET arasında yapılmış Ankara Anlaşması ve Katma Protokolün değil, Roma Antlaşması’nın 237., AKÇT Antlaşması’nın 98. ve EURATOM Antlaşması’nın 205. maddelerine istinaden üyeliğe başvurmuş olmasıdır. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Türkiye’nin tam üyelik başvurusunda çok önemli bir başka özellik de başvurunun referansı olarak Türkiye-AET arasında yapılmış Ankara Anlaşması ve Katma Protokolün değil, Roma Antlaşması’nın 237., AKÇT Antlaşması’nın 98. ve EURATOM Antlaşması’nın 205. maddelerine istinaden üyeliğe başvurmuş olmasıdır. Yani Türkiye, aradaki anlaşmalara göre değil, “Her Avrupa devleti AB’ye üye olmak için başvuruda bulunabilir” (R.A. 237/1) ilkesi çerçevesinde başvuruda bulunmuştur. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Leo Tindemans, Belçika Dışişleri Bakanı, Dönemin Avrupa Topluluğu Dönem Başkanı. Tindemans, Türkiye’nin 1987 yılında yaptığı tam üyelik başvurusu ve başvuru sonrası 1989 yılında Komisyon raporunun açıklanmasına kadar Türkiye’ye oldukça destek olmuştur. Doğru yanıt C” şıkkıdır.

1981’de Yunanistan, 1986’da Portekiz ve İspanya’yı, yani üç “yoksul” Akdeniz ülkesini içine alan AT 1985 yılında imzaladığı Tek Sened’e göre 1992 yılına kadar yapısal şekline son hâlini vermeyi planlamış ve en erken 1993 yılına kadar genişlemeye gitmeyeceğini öngörmüştü. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

AT Komisyonu 30 aya varan çalışması sonrasında hazırladığı Türkiye görüşünü (Avis) 18 Aralık 1989 tarihinde AT Konseyi’ne sundu. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından Batı Almanya’nın yoğun çabalarıyla Doğu Almanya’nın AT’ye üye olabileceği belirtiliyor, Türkiye’nin de tam üye olabileceği tasdik ediliyor ancak müzakerelerin başlayacağından söz edilmiyordu. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

5 Şubat 1990’da, AT Genel İşler Konseyi, Türkiye ile ilişkilerin yeniden canlandırılması konusunda önemli bir karar aldı. Bu karara göre, öncelikle Gümrük Birliği sürecinin tamamlanmasına yoğunlaşılması, sanayi ve teknoloji alanında iş birliğinin arttırılması, mali iş birliğinin canlandırılması ve siyasi iş birliğinin oluşturulması öngörülmüştü. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

AT, Haziran 1993’deki Kopenhag Zirvesi ile ilan edilen “Kopenhag Kriterleri” ile aday adaylarının önüne bir yol haritası koymuş, bu yol haritasının aynı zamanda demokrasi ve piyasa ekonomisine yeni geçen ülkelere rehber olması hedeflenmişti. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

1989-1993 dönemi gerek Türkiye gerek Avrupa gerekse tüm dünya açısından büyük değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemin en önemli gelişmeleri
kuşkusuz 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması, ardından 1990’da Doğu ve Batı
Almanya’nın Federal Almanya Cumhuriyeti adı altında birleşmesi ve 1991’de
SSCB’nin dağılmasıdır.

Yeni dönemin gerçek cazibe merkezi AT, bir taraftan kendisine yönelen ilgiden
son derece memnun olurken, öte taraftan aslında İspanya-Portekiz üyelikleri sonrasında yoğunlaştığı “derinleşme” politikasından tekrar “genişleme” politikasına
geri dönmek zorunda kalmıştır. 1987’de Türkiye’nin üyelik için başvurusuna “derinleşme” gerekçesiyle olumsuz cevap veren AT, önce Demokratik Almanya Cumhuriyetini, üstelik hiçbir ön hazırlık süreci yaşanmadan içine almış, ardından da
hızla yeni dönemde nasıl bir genişleme stratejisi belirleyeceğine dair çalışmalara
başlamıştır.

Aslında Türkiye’deki 1980 askerî darbesiyle başlayan dönem Türkiye - AT ilişkilerinin tam bir sessizlik içinde geçtiği dönemdir. Bunda Yunanistan’ın 1981’de
AT’ye üye olması ve Türkiye politikasını AT üzerinden yürütmesi de önemli bir rol
oynamıştır.

şvuruda bulunabilir” (R.A. 237/1) ilkesi çerçevesinde başvuruda bulunmuştur.
Türkiye’nin başvurusunun AT bakımından çok da uygun bir tarihe gelmediği
açıktır. 1981’de Yunanistan, 1986’da Portekiz ve İspanya’yı, yani üç “yoksul” Akdeniz ülkesini içine alan AT 1985 yılında imzaladığı Tek Sened’e göre 1992 yılına
kadar yapısal şekline son hâlini vermeyi planlamış ve en erken 1993 yılına kadar
genişlemeye gitmeyeceğini öngörmüştü.

AT içinde 1980’lere kadar Türkiye’nin geleneksel destekçisi
olan Almanya, üyelik başvurusunun yapılmaması için Ankara’yı ikna etmeye çalışmış ama başaramamıştı. O dönemde tartışılan serbest dolaşımdan büyük endişe
duyan başta Almanya olmak üzere topluluk
üyelerinin pek çoğu için Turgut Özal liderliğindeki Türkiye’nin bu stratejik hamlesi
soruna dönüşmüştü. Almanya, kendisine
haber bile verilmeyerek başvurunun alelacele yapıldığı eleştirisi getiriyor ve başvuruya
yönelik ne olumlu ne de olumsuz herhangi
bir tavır almamayı tercih ediyordu.

1991’de Doğu (Demokratik) Almanya’yı, Federal (Batı)
Almanya’nın bir parçası olarak içine alan AT, yeni aday adayları için bir strateji
belirlemeye ve böylece süreci yönetmeye çalıştı. Önce “Avrupa Anlaşmaları” adı
verilen ikili anlaşmalarla ülkelere destek ve yön veren AT, Haziran 1993’deki Kopenhag Zirvesi ile ilan edilen “Kopenhag Kriterleri” ile aday adaylarının önüne
bir yol haritası koymuş, bu yol haritasının aynı zamanda demokrasi ve piyasa ekonomisine yeni geçen ülkelere rehber olması hedeflenmişti.

Aslında kabul etmek gerekir ki AET/AT/AB ile Türkiye ilişkilerinde gerçek anlamda yoğunlaşma da 1987 sonrasında başlamış, Gümrük Birliği sürecinde ise genişleme sürecinin içinde yer alma çabası ile en yoğun dönem
yaşanmıştır. Bu dönemin önemli bir özelliği de Türk halkının AB tartışmasına
hiçbir dış politika konusunda olmadığı kadar, âdeta bir iç politika konusu gibi çok
yoğun ilgi göstermesidir.

Körfez Savaşı ile birlikte Türkiye, o döneme kadar izlediği iddia edilen tarafsızlık ve statükocu politikasını değiştirerek ABD’nin yanında “taraflı” ve “aktif ”
bir politika izlemeye başlamıştır. Ancak hem Saddam’ın devrilmemesi hem Çekiç
Güç’ün bölgeye yerleştirilmesi hem de verilen sözlerin tutulmaması nedeni ile
başlangıçtaki beklentilere ulaşmak pek mümkün olamamıştır.