TÜRK DIŞ POLİTİKASI II

C

E

C

B

A

E

B

D

D

Aktiflik, 1990’lı yılların başında Türkiye’nin izlediği dış politikanın temel niteliklerinden biridir.

Türkiye’nin AT/AB’nin bölgedeki etkisini dengelemek istemesinin Soğuk Savaş sonrası Türkiye’nin Balkanlar politikasında etkili olduğu söylenemez.

Türkiye’nin Rusya’ya yakınlaşmaya başlaması, 1990 sonrası Türkiye – ABD ilişkilerinin yakınlaşma nedenlerinden biri olarak sayılamaz.

1989-1993 dönemi gerek Türkiye gerek Avrupa gerekse tüm dünya açısından büyük değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemin en önemli gelişmeleri kuşkusuz 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması, ardından 1990’da Doğu ve Batı Almanya’nın Federal Almanya Cumhuriyeti adı altında birleşmesi ve 1991’de SSCB’nin dağılmasıdır.

5 Şubat 1990’da, AT Genel İşler Konseyi, Türkiye ile ilişkilerin yeniden canlandırılması konusunda önemli bir karar aldı. Bu karara göre, öncelikle Gümrük Birliği sürecinin tamamlanmasına yoğunlaşılması, sanayi ve teknoloji alanında iş birliğinin arttırılması, mali iş birliğinin canlandırılması ve siyasi iş birliğinin oluşturulması öngörülmüştür.

Türkiye, Soğuk Savaş sonrasındaki yeni dünya düzenin oluşumunda kendine yer açmak amacıyla Körfez Savaşı’nda çok hızlı bir şekilde Irak’a karşı olan cepheye katılmıştır. Türkiye’nin bu karara hemen uymasının birçok anlamı vardır. Öncelikle, bu karar işgalle birlikte Irak’ı kıskaç içine alma stratejisi işleten ve bu doğrultuda kendine müttefik arayan ABD açısından oldukça önemli olmuştur. Öte yandan, Soğuk Savaş sonrası konumu ve önemi hakkında bir belirsizliğin olduğu Türkiye, bu yolla hâlihazırda bölgesinde Batı, özellikle de ABD için ne kadar önemli olabileceğini göstermeye çalışmıştır.

NATO Soğuk Savaş sonrasında var olmayı ve hatta genişleyerek yaşamayı başaracaktı. NATO’nun varlık sebebi olan temel düşmanı ortadan kalksa da ittifak üyelerini tehdit etme potansiyeli olan pek çok yeni unsur ortaya çıkmıştı. Bunların en başında da SSCB’nin dağılmasıyla birlikte geride bıraktığı Kafkaslar, Balkanlar ve Orta Asya gibi bölgelerdeki istikrarsızlıklar, Orta Doğu ve Afrika gibi bölgelerin içinde bulunduğu durum yeni tehdit alanları olarak belirlenmiş, NATO’nun konjönktüre göre yeniden şekillendirilmesini gündeme getirmiştir.

Ermenistan, 23 Eylül 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir. Türkiye 16 Aralık’ta Ermenistan’ı tanımış ancak diplomatik ilişkiler kurmayı zamana bırakmıştır. Bu tavırda “soykırım” tartışmaları birinci derecede rol oynamıştır.

Türkiye’nin 9 Nisan 1991’de bağımsızlığını ilan eden Gürcistan ile ilişkileri başlangıcından itibaren “model” denilecek ölçüde olumlu gelişmiştir.

SSCB’nin dağılma sürecinde, direkt bir şekilde bu ülkeyi karşısına almak istemeyen Türkiye birer birer bağımsızlıklarını ilan eden Türk Cumhuriyetlerini tanımak konusunda acele etmemiş, önce bu ülkelerle görüşmeler yapılmış ve ardından 9 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan’ın tanınmasıyla başlayan süreç, bölge ülkelerine yönelik 16 Aralık 1991’e kadar devam etmiş, bu çerçevede Gürcistan, Ermenistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan ve Tacikistan Türkiye tarafından bağımsız devletler olarak tanınmıştır.

Özellikle Avrasya bölgesine yönelik konularda Rusya etkisinin göz ardı edilemeyeceğinin anlaşılması gerek ABD ve Avrupa gerekse Türkiye açısından öncelikle Rusya’nın etki ve iş birliği gücünün aranması koşulunu yaratmış, bölgedeki Rus faktörünün herşeyden çok daha fazla dikkate alınması gerektiği ve bunun aşılmasının hiç de kolay olmayacağı görülmüştür. Dolayısıyla bölgeye yönelik uluslararası politikalar ‘Önce Rusya’ stratejisi üzerinde şekillenmek durumunda kalmıştır.