TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 7

NATO Genel Sekreteri Javier Solana örgütün yeni konjonktürdeki hedef­lerini şu şekilde ifade etmiştir:
a) Avrupa’nın bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılması
b) Rusya Federasyonu’nun bu sürecin dışında bırakılmaması
c) Soğuk Savaş’ın sona ermesinin olumlu etkilerinden henüz yararlanamayan
bazı Avrupa bölgelerine istikrar getirilmesi.

Kardak Krizi Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanmıştır.

Türkiye ile ABD arasındaki ilişkiler 1993-1996 döneminde sadece askerî ya da diplomatik alanda değil, ekonomik-ticari alanda da gelişme göstermiştir. Bu doğrultuda, 1993 yılında iki ülke arasında “Ortak Ekonomik Komite ve İş Geliştirme Konseyi” kurulmuş, ekonomik ve ticari ilişkilerin kurumsal mekanizmalara kavuşturulması sağlanmıştır. ABD, 1994 yılında Türkiye’yi gelişen 10 büyük pazardan biri olarak ilan etmiş, bu durum ABD yatırımlarının Türkiye’ye yönelmesine katkı sağlamıştır. 1995 yılında tarım alanında işbirliği anlaşması yenilenmiş, 1996 yılında ise “Çif­te Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması” imzalanmıştır. Doğru yanıt B'dir.

1993-1996 yılları arasında, en sorunsuz ilişkilerin Makedonya ile yaşandığı söylenebilir. 1991 yılında Yugoslavya’dan büyük bir sorun yaşamadan ayrılan Makedonya, 1993 yılında BM’ye üye olmuştur. Bağımsızlığından itibaren Makedonya, kimliğini ve bağımsızlığını tanımayan komşularıyla sorunlu ilişkiler yaşamıştır. Bunların başında da Yunanistan gelmektedir. Bölge ülkelerinin tersine, Türkiye, Makedonya’yı kendi ismiyle tanımıştır. Yunanistan’ın ülkeye uyguladığı ekonomik ambargo karşısında, Türkiye ambargonun ilk zamanlarından itibaren ekonomik ve askerî olarak Makedonya’ya yardımda bulunmuştur. Yunanistan’ın yanında komşuları olan Bulgaristan ve Arnavutluk ile de sorunlar yaşayan Makedonya, tarihsel ve kültürel bağlarının yanında mevcut siyasal, ekonomik ve güvenlik sorunları nedeniyle Türkiye ile çok yakın ilişkiler kurmuş, Türkiye’nin desteğini hayati derecede önemsemiştir. Türkiye’de aynı şekilde Makedonya ile ilişkilerin geliştirilmesine önem vermiştir. Bu doğrultuda, iki ülke arasında eğitim, kültür, ekonomi ve askerî alanlarda yoğun bir işbirliği gerçekleştirilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

BM, İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulmuş ve Güvenlik Konseyi daimi üyeleri dönemin galip büyük devletleri olmuştur. Alınan kararları veto etme hakkı da Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa, Çin ve Rusya’dan oluşan bu daimi üyeler ile belirli aralıklarla değişen geçici üyelere verilmiştir. Doğru yanıt C'dir.

Kardak Krizi, bazı önemli hususları ortaya çıkarmıştır: 1. Ege’deki gibi “millî mesele” olarak algılanan ve kamuoyu baskısının olduğu konularda politikacıların nasıl etkilendiğinin çarpıcı bicimde ortaya çıkarmıştır. 2. AB’nin kendi sınırlarını korumak için Türkiye’ye karşı bir pozisyon alabileceğinin görülmesi, böyle bir noktada Yunanistan’ı desteklemenin doğal olduğunu savunan bir AB’nin karşılarında olduğudur. 3. Çatışma yönetimi (Conf­lict-Management) konusunda AB’nin son derece yetersiz olduğu, sorunları çözebilme yetkinliğine sahip olmadığı ve çıkacak sorunlarda ABD’ye olan ihtiyacın elzem olduğunun anlaşılmasıdır. Ayıca, AB’nin bu olayda Yunanistan’ı desteklemesi ve Türkiye’ye karşı sert tutumu, Türk kamuoyunda AB’ye karşı düşünceleri son derece olumsuz etkilemiştir. Kardak Krizini çok iyi kullanan Yunanistan, bu süreçte, AB’nin başta Gümrük Birliği’nden kaynaklanan mali destekleri olmak üzere Türkiye’ye yönelik bütün mekanizmalarını ve yardımlarını bloke etmeyi başarmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Soğuk Savaş sonrası Türkiye-Rusya ilişkilerinin, ikili ilişkilerin yanı sıra Kaf­kaslar, Orta Asya, Balkanlar ve Orta Doğu politikaları çerçevesinde ele alınması gereği açıktır. Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında yeniden bölge ve dünya politikasında etkili olmak için mücadele eden, bir taraf­tan da ekonomisini reforme etmeye çalışan Rusya Federasyonu ile Türkiye’nin çıkarları arasında uzlaşan noktalar kadar, uzlaşmayan pek çok husus da bulunmaktadır. 1990 sonrasında bölgede çıkan hemen her krizde Türkiye ve Rusya Federasyonunun farklı politik tercihlerde bulunduğu gözlenmiştir. Özellikle Bosna Savaşı, Çeçenistan sorunu, Ermenistan sorunu, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki güç mücadelesi bu dönem içinde sayılabilecek örneklerdir. Doğru yanıt D'dir.

1993-1996 döneminde Türkiye-İran ilişkileri, geçmişin izleri ve rekabetini taşımaktadır. Her şeyden önce Türkiye, İran’ın düşmanı olan ABD ile müttefiktir, ayrıca iki ülkenin rejimlerinin farklılığı ayrı bir rekabet ve yaklaşım oluşturmaktadır. Bu yıllarda ülke içinde de yoğun olarak “siyasal İslam” konusunu tartışan Türkiye’deki sivil-askerî bürokrat ve bazı siyasi oluşumlar, İran’ı Türkiye’ye kendi rejimini ihraç etmeye çalışmakla suçlamakta, İslami teröristleri desteklediğini iddia etmekte; İran ise Türkiye’nin rejim muhalif­lerini koruduğunu söylemektedir. Ayrıca, Türkiye, İran’daki Azeri Türklerinin önemli bir destekçisi olarak algılanmakta bu nokta bir tehdit olarak görülmekte Türkiye de İran’a ülkesinde PKK varlığına izin verdiğini ve ısrarlara rağmen bunu engellemediği eleştirişi getirmektedir. İran, aslında bölgede bir Kürt devletinin kurulmasına karşı olmak konusunda Türkiye ile çok benzer bir politikaya sahip olsa da PKK kartını kullanmaktan da çekinmemiştir. Doğru yanıt C'dir.

Türkiye 1993 yılında T.Özal’ın bölgeye yaptığı bir ziyaretin ardından ani bir biçimde vefat etmesi sonrasında oluşan yeni politik ortamda, bölgesel ve küresel gelişmeleri de dikkate alarak yeni bir politika geliştirdi. Burada daha az duygusal, daha çok işbirliğine yönelik ve Rusya’nın da daha fazla dikkate alındığı politikalar gündeme geldi. Örneğin, 1992 yılındakinin aksine, 1994 yılında İstanbul’da gerçekleştirilen “İkinci Türk Zirvesi” eskiye göre daha gerçekçi temelde gerçekleşmiş, ülkeler dışişleri, eğitim, kültür alanlarında işbirliğini geliştirme kararı almış, petrol ve doğalgaz hatlarını Türkiye üzerinden geçmesinden memnuniyet duyulacağı belirtilmiş, Dağlık Karabağ konusunda Ermenistan’ın BM kararlarına uyması ve işgal ettikleri topraklardan çıkması istenmiştir. 1995’te Bişkek’te gerçekleştirilen “Üçüncü Türk Zirvesi” ve 1996 yılında Taşkent’te gerçekleştirilen “Dördüncü Türk Zirvesi”nde ise ilişkiler duygusal atmosferini büyük ölçüde yitirse de özellikle ekonomik alanlarda daha da güçlendirilmiştir. Tüm bu zirvelerde dikkat edilen öncelik ise alınan kararlarda ve faaliyetlerde Rusya’yı rahatsız edecek unsurlardan kaçınılması olmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Azerbaycan, Türkiye ile ilişkilerini önemsemekle birlikte, 1995 ve 2009’da yaşanan iki önemli krizin ilişkilere olumsuz yansıdığı bilinmektedir. İki ülke arasındaki en önemli kırılma 1995 yılında H.Aliyev’e bir darbe girişiminde bulunulması ve Elçibey’in tekrar iktidara getirilme girişimidir. Bu eylemde Türkiye’den bazı güçlerin dahil olduğuna dair iddialar, ilişkilerde ciddi bir kriz ve güvensizlik yaratmıştır. Bu güvensizliği gidermek için dönem içinde çeşitli defalar ve düzeylerde Türkiye’den Azerbaycan’a üst düzey ziyaretlerde bulunulmuş, H.Aliyev’in 1997’de Türkiye’yi ziyareti sonrası bu kriz büyük ölçüde aşılmıştır. Aralarında Stratejik Ortaklık Deklarasyonu’nun da bulunduğu 7 belgenin imzalandığı bu ziyarette ilişkilerin eski rayına oturduğu söylenebilir. İkili ilişkilerde yaşanan ikinci önemli kriz ise Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin geliştirilmesi çabalarına yönelik olarak Azerbaycan’dan gelen şiddetli tepkilerle yaşanmıştır. Ermenistan’ın Dağlık Karabağ işgalini sona erdirmeden, Türkiye’nin Ermenistan ile herhangi bir ilişki kurmasını istemeyen Azerbaycan, 11 Ekim 2009’da İsviçre’de imzalsanan “Türkiye ile Ermenistan arasında diplomatik ilişki kurulmasına dair protokol”ü protesto etmiş ve ilişkiler ciddi bir kriz dönemine girmiştir. Söz konusu protokolün yaşama geçirilememesinde Türkiye’nin Azerbaycan ile ilişkileri önemli rol oynamıştır. Doğru yanıt B'dir.

Gümrük Birliği ile ülkedeki ilgili mevzuatların birliğe uyumunun, iktisadi yapısal dönüşümlerin ve mali disiplinin sağlanmasında itici ve hızlandırıcı bir güç olacağına, bununla birlikte Avrupa pazarına açılan Türk şirketlerinin rekabet gücünün ve üretim kalitesinin artarak ihracatın gelişeceğine ve yabacı sermayenin de ülkedeki yatırımlarını arttıracağına inanılmıştır. Fakat önemli bir nokta da şudur ki Türkiye, AB’ye üye olmadan AB ile Gümrük Birliği oluşturduğu için dezavantajlı bir durumda kalmış, AB’nin kendi çıkarları çerçevesinde belirleyeceği dış ticaret politikalarında söz sahibi olamadan, bunlara uyma yükümlülüğünü kabul etmiştir. Doğru yanıt B'dir.

E seçeneğindeki ifade, o dönemde bürokratların ve siyasetçilerin Türkiye'nin dezavantajlarına rağmen Gümrük Birliği anlaşmasına sıcak bakmalarına neden olan bir durum değildir. İfadenin aksine Gümrük Birliği'nin iç siyasette hükümetin elini güçlendireceği düşünülmüştür. Diğer seçenekler ise Türkiye tarafının dezavantajlarını gözardı etme sebepleri olarak karşımıza çıkar.

15 Ekim 1995-05 Kasım 1995 dönemi DYP’nin kuruduğu II. Tansu Çiller Hükûmeti dönemidir. C seçeneği yanlıştır.

1990'ların başında ABD ile ilişkiler iyi olsa da bazı anlaşmazlıklar da yok değildi. ABD Kongresi yapılacak yardımlarda Kıbrıs ve Kürt sorunlarını gündeme getiriyor, bu da Türkiye’nin tepkisine neden oluyordu.

Amerikan temsilcisi Richard Holbrooke’un çabalarıyla uzun süren müzakereler sonucu taraf­lar, 21 Kasım 1995 tarihinde bir barış anlaşması yapılmasına ikna edilmiştir. “Dayton Barış Anlaşması” olarak adlandırılan bu anlaşma 14 Aralık 1995’te Paris’te imzalanmıştır.

Türkiye, uluslararası ortamda üye olduğu Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa Konseyi (AK), İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) ve NATO gibi kurumlar üzerinden de gerek savaş sırasında gerek imzalanan barış anlaşması sonrasında Bosna konusunda gerekli adımların atılması için çabasına devam etmiştir. Türkiye, sorunun başından beri tek başına değil, uluslararası kuruluşlarla birlikte hareket etmiştir.

Olumlu giden ilişkilerin yanında iki ülke arasında anlaşmazlıkların yaşandığı konular da olmuştur. Bunların başında da terör örgütü PKK gelmektedir. PKK’nin Bulgaristan'daki örgütlenmesine Bulgar yönetimi sessiz kalmış ve ısrarlara karşın örgütü resmî olarak bir terör örgütü olarak tanımamıştır.

NATO Genel Sekreteri Javier Solana örgütün yeni konjonktürdeki hedef­lerini sıralarken; Rusya Federasyonu’nun bu sürecin dışında bırakılmaması gerektiğini ifade etmiştir.

Bağımsız Devletler Topluluğu Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Beyaz Rusya öncülüğünde 1991 yılında kurulmuştur. Azerbaycan, Ermenistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Kazakistan ve Tacikistan da ilerleyen süreçte topluluğa eklenmiştir.

12 Temmuz 1993 tarihinde Almatı’da yapılan toplantıda Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) kurulmuştur. Bu anlaşmayla oluşturulan TÜRKSOY teşkilatına daha sonra gözlemci üye ülke statüsüyle Rusya Federasyonu’na bağlı Altay Cumhuriyeti, Başkurdistan Cumhuriyeti, Hakas Cumhuriyeti, Saha (Yakut) Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti, Tuva Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyetine bağlı Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti de katılmıştır.