TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 5

1995 genel seçimleri sonucunda Necmettin Erbakan’ın Genel Başkanı olduğu Refah Partisi %21.38 oyla birinci parti konumuna yükselmiştir.

Erbakan’ın istifası sonrası Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel hükûmeti kurma görevini Anavatan Partisi Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vermiş ve Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisinden oluşan ANASOL- D Hükûmeti kurulmuştur.

Hükûmet’in İsrail karşıtı söylemsel tavrı, İsrail ile askerî iş birliği alanına neredeyse hiç yansımamıştır. Hatta tam tersine Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması, Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması, Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Çerçeve Anlaşması, Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşması gibi ekonomik ve askerî anlaşmalar Refah-Yol iktidarı döneminde gerçekleşmiştir. Turizm Giderleri Karşılama Anlaşması bu anlaşmalar arasında sayılamaz.

22 Ekim 1996 tarihindeki “Kalkınmada İşbirliği Konferansı”nı izleyen bir dizi hazırlık toplantısından sonra üye ülkeler arasında kalkınmaya yönelik iş birliğini geliştirmek, ekonomik ve sosyal ilişkileri zenginleştirmek amacıyla 15 Haziran 1997 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’nde yayımlanan “İstanbul Deklarasyonu” ile kurulmuştur.

Üyelerinin aynı zamanda İslam İşbirliği Örgütünün de üyesi olduğu D-8 ile ilgili olarak kamuoyunda “Türk hükûmetinin öncülüğünde G-8’e alternatif Müslüman bir yapılanma” şeklinde genel bir kabul oluşmuştur.

1949’da 12 üye ile kurulan, 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1982’de İspanya’yı üyeliğe alarak Soğuk Savaş döneminde 15 üyeye ulaşan NATO, Soğuk Savaş sonrasında hızla genişledi ve 2009’da 28 üyeye ulaştı.

Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirisi, AB ve Türkiye tarafından farklı şekillerde algılanmıştır. Bu algı farklılığındaki temel neden ise tarafların beklentilerinin farklı oluşu ile açıklanabilir. Türkiye diğer ülkeler ile birlikte aday statüsü alma beklentisi içindeyken hayal kırıklığına uğramış, genel olarak Türkiye’nin adaylığına olumlu yaklaşmayan AB ise aday statüsü vermemekle birlikte Türkiye’yi genişlemenin içine kısmen de olsa dahil etmiştir.

Jeopolitik anlamda iki önemli ülke olan Türkiye ve Yunanistan ile ilgili olarak bu önemlerinin soğuk savaş sonrası zayıflayacağı yönünde görüşler bulunmaktaydı. Ancak Körfez krizi ile birlikte Orta Asya ve Kafkaslar’daki gelişmeler bu iki ülkenin, özellikle Türkiye’nin jeopolitik önemini arttırmıştır. Kardak krizi ise sadece Türk Yunan ilişkilerinde gerginliğe yol açmakla kalmamış ayrıca Türkiye’nin AB ilişkilerini de olumsuz şekilde etkilemiştir. Papandreu’nun ölümü ile başbakan olan Kostas Simitis ise selefine göre Türk-Yunan ilişkilerinde daha yumuşak bir üslup izlemiştir.

Yunanistan, Madrid Deklarasyonu ile bu iddiasından vazgeçmiştir. Buna karşılık Türkiye de böyle bir durumda kuvvet kullanma tehdidini kaldırmıştır.

Necmettin Erbakan, 1996’da başbakan olduğu koalisyon hükümetinde ilk yurtdışı gezisini İran’a yapması, ardından Mısır-Libya-Nijerya gezileri ile İslam ülkeleri ile daha yakın ilişkiler kurmaya yönelik bir politika izlemiştir. Diğer seçeneklerde verilen liderler ise daha Batı yanlısı politikalar izlemişlerdir.

1996’da işbaşına gelen Erbakan Hükümeti (Refah-Yol) İslam ülkeleri ile yakın ilişkilere dayalı politikalar izlemiştir. Bu anlamda Necmettin Erbakan’ın BM’nin İran’ı kınama kararına olumsuz bir oy vermesi ile ABD ile olan ilişkilerde de negatif yönde gelişmeler yaşanmıştır.

15 Haziran 1997’de kurulan D-8’e üye ülkeler şöyledir: Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye.

D-8 organizasyonu içerisinde üye ülkeler çeşitli sektörlerdeki işbirliğini koordine etmek üzere bir işbölümü yapmışlardır. Buna göre Türkiye sanayi ve çevre; Bangladeş kırsal kalkınma; Endonezya yoksullukla mücadele ve insan kaynakları; Malezya finans, bankacılık ve özelleştirme; Mısır ticaret; Nijerya enerji; Pakistan tarım ve balıkçılık sektörlerinde koordinasyon sağlamaktadır.

Gündem 2000, Orta ve Doğu Avrupa (ODA) ülkelerinden birçok ülke ile ilgili değerlendirmeler yaparken bu ülkelerden Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile üyelik görüşmelerinin hemen başlatılmasını tavsiye etmiştir.

Gündem 2000 raporu, 13-14 Aralık 1997’de düzenlenen Lüksemburg Zirvesi ile AB’nin resmi politikasına dönüşmüştür.

Lüksemburg Zirvesi’nden altı ay sonra 15-16 Haziran 1998’de toplanan Kardif Zirvesi’nin sonuç belgesinde Türkiye’nin AB sürecindeki konumu değiştirilerek ‘üyelik için ehil’ ifadesi yerine ‘üyelik adayı’ şekline getirilmiştir.

Lüksemburg Zirvesi’nde 10 Orta ve Doğu Avrupa (ODA) ülkesi ile birlikte Kıbrıs’ın aralarında bulunduğu 11 ülke için üyelik görüşmelerinin başlatılmasına yönelik bir çerçeve oluşturulması karara bağlanmıştır. Bununla birlikte adı geçen ülkelerin üyeliğe hazır olma seviyelerine göre iki ayrı grup belirlenmiştir. Bunlardan müzakerelerin üç ay sonra başlayacağı ülkeler olan Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs, Macaristan, Polonya ve Slovenya, Lüksemburg Grubu olarak; eş zamanlı hazırlık sürecine başlanmasına hız verilmesi kararı verilen ülkeler olan Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovakya ise Helsinki Grubu olarak tanımlanmıştır.

Türkiye’nin AB ile ilişkilerini kesmesi ve Yunanistan açısından bu durumun Türkiye ile olan problemlerinde Türkiye’nin AB’den bağımsız ve daha sert tepki ve yaptırımlar getirmesi olasılığının verdiği tedirginlik. Doğru yanıt c şıkkıdır.

b şıkkı doğrudur.

Türkiye’ye “aday” statüsü verilmemiş, ancak Türkiye’ye has bir Avrupa’ya yakınlaşma stratejisi ortaya konmuştur.