TÜRK DIŞ POLİTİKASI II - Deneme Sınavı - 11

Türkiye’nin tam üyelik başvurusunda çok önemli bir başka özellik de başvurunun referansı olarak Türkiye -AET arasında yapılmış Ankara Anlaşması ve Katma Protokolün değil, Roma Antlaşması’nın 237., AKÇT Antlaşması’nın 98. ve EURATOM Antlaşması’nın 205. maddelerine istinaden üyeliğe başvurmuş olmasıdır. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Türkiye’nin tam üyelik başvurusunda çok önemli bir başka özellik de başvurunun referansı olarak Türkiye-AET arasında yapılmış Ankara Anlaşması ve Katma Protokolün değil, Roma Antlaşması’nın 237., AKÇT Antlaşması’nın 98. ve EURATOM Antlaşması’nın 205. maddelerine istinaden üyeliğe başvurmuş olmasıdır. Yani Türkiye, aradaki anlaşmalara göre değil, “Her Avrupa devleti AB’ye üye olmak için başvuruda bulunabilir” (R.A. 237/1) ilkesi çerçevesinde başvuruda bulunmuştur. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Leo Tindemans, Belçika Dışişleri Bakanı, Dönemin Avrupa Topluluğu Dönem Başkanı. Tindemans, Türkiye’nin 1987 yılında yaptığı tam üyelik başvurusu ve başvuru sonrası 1989 yılında Komisyon raporunun açıklanmasına kadar Türkiye’ye oldukça destek olmuştur. Doğru yanıt C” şıkkıdır.

1981’de Yunanistan, 1986’da Portekiz ve İspanya’yı, yani üç “yoksul” Akdeniz ülkesini içine alan AT 1985 yılında imzaladığı Tek Sened’e göre 1992 yılına kadar yapısal şekline son hâlini vermeyi planlamış ve en erken 1993 yılına kadar genişlemeye gitmeyeceğini öngörmüştü. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

AT Komisyonu 30 aya varan çalışması sonrasında hazırladığı Türkiye görüşünü (Avis) 18 Aralık 1989 tarihinde AT Konseyi’ne sundu. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından Batı Almanya’nın yoğun çabalarıyla Doğu Almanya’nın AT’ye üye olabileceği belirtiliyor, Türkiye’nin de tam üye olabileceği tasdik ediliyor ancak müzakerelerin başlayacağından söz edilmiyordu. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

5 Şubat 1990’da, AT Genel İşler Konseyi, Türkiye ile ilişkilerin yeniden canlandırılması konusunda önemli bir karar aldı. Bu karara göre, öncelikle Gümrük Birliği sürecinin tamamlanmasına yoğunlaşılması, sanayi ve teknoloji alanında iş birliğinin arttırılması, mali iş birliğinin canlandırılması ve siyasi iş birliğinin oluşturulması öngörülmüştü. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

1989-1993 dönemi gerek Türkiye gerek Avrupa gerekse tüm dünya açısından büyük değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemin en önemli gelişmeleri
kuşkusuz 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması, ardından 1990’da Doğu ve Batı
Almanya’nın Federal Almanya Cumhuriyeti adı altında birleşmesi ve 1991’de
SSCB’nin dağılmasıdır.

Yeni dönemin gerçek cazibe merkezi AT, bir taraftan kendisine yönelen ilgiden
son derece memnun olurken, öte taraftan aslında İspanya-Portekiz üyelikleri sonrasında yoğunlaştığı “derinleşme” politikasından tekrar “genişleme” politikasına
geri dönmek zorunda kalmıştır. 1987’de Türkiye’nin üyelik için başvurusuna “derinleşme” gerekçesiyle olumsuz cevap veren AT, önce Demokratik Almanya Cumhuriyetini, üstelik hiçbir ön hazırlık süreci yaşanmadan içine almış, ardından da
hızla yeni dönemde nasıl bir genişleme stratejisi belirleyeceğine dair çalışmalara
başlamıştır.

Aslında Türkiye’deki 1980 askerî darbesiyle başlayan dönem Türkiye - AT ilişkilerinin tam bir sessizlik içinde geçtiği dönemdir. Bunda Yunanistan’ın 1981’de
AT’ye üye olması ve Türkiye politikasını AT üzerinden yürütmesi de önemli bir rol
oynamıştır.

şvuruda bulunabilir” (R.A. 237/1) ilkesi çerçevesinde başvuruda bulunmuştur.
Türkiye’nin başvurusunun AT bakımından çok da uygun bir tarihe gelmediği
açıktır. 1981’de Yunanistan, 1986’da Portekiz ve İspanya’yı, yani üç “yoksul” Akdeniz ülkesini içine alan AT 1985 yılında imzaladığı Tek Sened’e göre 1992 yılına
kadar yapısal şekline son hâlini vermeyi planlamış ve en erken 1993 yılına kadar
genişlemeye gitmeyeceğini öngörmüştü.

AT içinde 1980’lere kadar Türkiye’nin geleneksel destekçisi
olan Almanya, üyelik başvurusunun yapılmaması için Ankara’yı ikna etmeye çalışmış ama başaramamıştı. O dönemde tartışılan serbest dolaşımdan büyük endişe
duyan başta Almanya olmak üzere topluluk
üyelerinin pek çoğu için Turgut Özal liderliğindeki Türkiye’nin bu stratejik hamlesi
soruna dönüşmüştü. Almanya, kendisine
haber bile verilmeyerek başvurunun alelacele yapıldığı eleştirisi getiriyor ve başvuruya
yönelik ne olumlu ne de olumsuz herhangi
bir tavır almamayı tercih ediyordu.

1991’de Doğu (Demokratik) Almanya’yı, Federal (Batı)
Almanya’nın bir parçası olarak içine alan AT, yeni aday adayları için bir strateji
belirlemeye ve böylece süreci yönetmeye çalıştı. Önce “Avrupa Anlaşmaları” adı
verilen ikili anlaşmalarla ülkelere destek ve yön veren AT, Haziran 1993’deki Kopenhag Zirvesi ile ilan edilen “Kopenhag Kriterleri” ile aday adaylarının önüne
bir yol haritası koymuş, bu yol haritasının aynı zamanda demokrasi ve piyasa ekonomisine yeni geçen ülkelere rehber olması hedeflenmişti.

Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ikili ilişkilerine baktığımızda Azebaycan’ın özel
bir yerinin olduğunu söylemek gerekir. İki ülke arasındaki etnik ve kültürel yakınlık bu durumun en önemli nedenidir. Azerbaycan, 18 Ekim 1991 yılında bağımsızlığını ilan ettiğinde Türkiye, 9 Kasım 1991 yılında Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke
olmuş ve Türki Cumhuriyetler içinde ilk büyükelçiliğini Azerbaycan’da açmıştır.

Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ikili ilişkilerine baktığımızda Azebaycan’ın özel
bir yerinin olduğunu söylemek gerekir. İki ülke arasındaki etnik ve kültürel yakınlık bu durumun en önemli nedenidir. Azerbaycan, 18 Ekim 1991 yılında bağımsızlığını ilan ettiğinde Türkiye, 9 Kasım 1991 yılında Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke
olmuş ve Türki Cumhuriyetler içinde ilk büyükelçiliğini Azerbaycan’da açmıştır.

Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından 1990’lı yıllarda Türkiye’nin tekrar jeopolitik, jeokültürel ve jeostratejik önem kazanmasında Çin’in önemli bir üretim üssüne dönüşmesi nedeniyle AB’nin ucuz üretim alternatifi arayışının etkisi olduğu söylenemez.

Yasaklanan unsurlar arasında Türkiye genelinde uygulanan bir takım geleneksel unsurların bulunması.

ABD’de Musevi lobisinin Türkiye aleyhtarı tutum alması.

Maastricht Antlaşması.

Stratejik ortaklık.