TÜRK DIŞ POLİTİKASI I

1980’li yıllar Balkanlar ve Orta Doğu’da da özellikle Türkiye için krizlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde Papandreu yönetimdeki Yunanistan ile ilişkiler gergin şekilde devam ediyordu. Aynı zamanda Bulgaristan 1984 yılından itibaren ülkesindeki Türklere karşı yoğun bir baskı uyguluyor, bu baskılar birçok Türk’ün Türkiye’ye göç etmesine neden oluyordu.

Özal, Demirel Hükûmeti döneminde Türk ekonomisinin ihracata dayalı yeni bir yapıya geçmesi ve uluslararası ekonomiyle entegre edilmesi amacını taşıyan 24 Ocak Kararları’nın (1980) alınmasının mimarıydı. Askerî yönetim bu politikanın devamında kararlıydı. Bu dönem ilk yapılan uygulamalar iç talebi kısmak ve ihracatı özendirmek oldu. Uluslararası konjonktürün Türkiye’ye olan ihtiyacı ekonomik olarak IMF ve büyük devletlerce desteklenmesini sağlamıştır. Bu destek, zamanla ülkenin uluslararası finans dünyasına bağımlılığını arttıran bir ortamı da yaratmıştır.

12 Eylül Askeri Darbesi, 1970 yılında değişikliğe uğrayan 1961 Anayasası’nın da yürürlükten kalktığı bir dönemdir. Darbe sonrası askerî yönetim önce geçici bir anayasa, ardından 1982 Anayasası olarak adlandırılan anayasayı hazırlanmıştır. Bu anayasa 1982 yılında halk oylamasına sunulmuş ve halkın %91’den fazlası tarafından kabul edilmiştir

Irak’ın Kuveyt’i işgal ettiği Körfez Savaşı 1990 yılında başlamıştır.

ABD yaptığı yardımlarda 7/10 politikasını uyguluyordu. Buna göre, eğer Türkiye’ye 10 birimlik bir yardım yapılıyorsa Yunanistan’a 7 birimlik yardım yapılıyordu. Oysa Türkiye’nin ihtiyacı ve büyüklüğü 1/7 gibi bir dengeyi gerektiriyordu. Türk tarafı, yardımların ülkelerin NATO’ya olan katkıları ve bölgesel rolleri paralelinde yapılmasını istiyordu. Ancak, ABD Kongresi  görüşmelerinde karar hep 7/10 oranına göre kabul edilmiştir.

1981 yılında Yunanistan’ın AT’ye tam üye olduktan sonra Topluluk içinde Türkiye karşıtı bir kampanya yürütmesi, buna askerî yönetimden kaçıp Batı Avrupa’ya giden grupların Türkiye karşıtı lobi faaliyetlerinin eklenmesi, Türkiye’deki yoğun gözaltı ve tutklamalar AT’nin 1982 yılında Türkiye ile olan ilişkilerini süresiz olarak dondurduğunu açıklamasıyla sonuçlanmıştır. Topluluk ayrıca 4. mali protokolü dondurmuş ve bu durum Yunanistan’ın vetolarıyla 1986 yılına kadar devam etmiştir.

12 Eylül darbesinin bir başka sonucu da Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika gibi ülkelerin Türk vatandaşlarına vize uygulamaya başlamasıdır. Bu süreç, Türk işçilerinin Topluluk içinde serbest dolaşımına paralel bir süreçte gerçekleşmiş ve 1963 Ankara Anlaşması, 1970 Katma Protokol’e göre 1986’da gerçekleşmesi gereken serbest dolaşım hakkının önüne geçilmiştir.

ABD, 12 Eylül darbesinin hemen ardından Yunanistan’ın NATO üyeliğiyle ilgili yeni bir girişimde bulunmuştur. ABD’li NATO komutanı General Bernard Rogers, darbeyi gerçekleştiren Orgeneral Kenan Evren ile görüşmeler yapmak üzere Ankara’ya geldiğinde temel konu Yunanistan’ın NATO’ya geri dönüşü olmuştur. Rogers Yunanistan’ın tekrar NATO’ya üye olmasında Türkiye’nin kolaylık göstermesini istemiştir. Türkiye bu konudaki çekincelerini dile getirse de Rogers üyelik sonrası Türkiye ve Yunanistan arasındaki anlaşlmazlıkların giderilmesi için çaba harcanacağını, Yunanistan’ın da gerekli adımları atacağını söylemiş, Yunanistan’ın Türkiye’ye hem Kıbrıs ve Ege hem de AET üyeliği konusunda sorun yaratmayacağına dair Evren’e “asker sözü” vermiştir. Evren yönetimi de bunun üzerine Yunanistan’ın NATO’ya üyeliğine izin vermiştir. 12 Eylül askerî darbesinden 40 gün sonra 20 Ekim 1980’de Yunanistan NATO’nun askerî kanadına dönmüştür.

1987 yılında Sovyetler Birliği Türkiye’ye 25 yıl boyunca döviz karşılığı doğal gaz vermeyi ve elde ettiği gelirinin %70’i ile Türkiye’den mal almayı taahhüt etmiştir. Gelişen bu ilişkiler Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Türk firmalarının Rusya pazarında yer alması gibi önemli bir sürecin parçası olmuştur.

1984 yılında Bulgaristan’ın, Todor Jivkov iktidarında ülkedeki Türk azınlığına karşı asimilasyon politikası başlatmıştır. Jivkov yönetimi bu amaçla Türklerin isimlerinin değiştirilmesi, ibadetlerinin engellenmesi, Türkçe konuşmanın yasaklanması gibi uygulamalara gitmiş, direnen Türkleri Belene gibi toplama  kamplarına atmış ve hatta öldürme vakaları yaşanmıştır. Bu süreçte 800 ile 2500 arasında Bulgaristan Türk’ünün öldürüldüğü tahmin edilmektedir.

Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan gibi ülkelerin SSCB karşısında doğal bir kalkan olarak konuşlandırılması ve bunun için ABD’nin aktif desteği düşüncesi “Yeşil Kuşak Projesi” olarak adlandırılmaktadır.

Turgut Özal, Demirel Hükümeti döneminde Türk ekonomisinin ihracata dayalı yeni bir yapıya geçmesi ve uluslararası ekonomiyle entegre edilmesi amacını taşıyan 1980 tarihli 24 Ocak Kararları'nın mimarıdır.

1980 yılına gelindiğinde Reagan’ın ABD Başkanı olmasıyla “Yeni Soğuk Savaş” dönemine girildiği kabul edilir. Bunun belirleyici etkenleri, Sovyetler’in Afganistan’ı işgali ve Doğu Akdeniz’e inme cabası, İran’ın yaşadığı rejim değişikliği ile Batı ittifakından ayrılması, İran-Irak savaşı ve PASOK yönetimdeki Yunanistan’ın ABD karşıtı tutumu olarak sıralanabilir. 1970’lerde ABD ile zayıflayan ilişkiler işte bu nedenlerle Türkiye ile olan ilişkileri geliştirmeyi elzem kılmıştır. Ayrıca bu dönem, ABD ve Batı dünyası için özellikle Orta Doğu petrollerinin ve bu bağlamda Basra Körfezi’nin öneminin büyüklüğü açısından Batı ittifakının bir parçası olan Türkiye’nin stratejik değerini çok artırmıştır. ABD için Orta Doğu’daki petrol bölgelerinin güvenliği hayati bir öneme sahipti ancak konjonktür Sovyetlerden yanaydı. Bu konjonktürü değiştirmek, bölgeyi kontrol edebilmek ve petrol yollarını güvence altına almak için ABD’nin Türkiye’den destek alması son derece önemli olmuştur.

1960’ların sonlarından itibaren NATO’nun kabul ettiği Esnek Karşılık Stratejisi’ne göre karşı taraftan gelecek saldırının niteliğine uygun bir karşılık verilmesi öngörülmekteydi.

12 Eylül Askeri Darbesi ve 24 Ocak Kararları, 1980 yılında gerçekleşmiş ve 80'li yıllarda etkili olmuş iç politika konularıdır. Ermeni Soykırımı tartışmaları ve Kıbrıs Meselesi ise 1980-1990 döneminin temel dış politika meseleleridir. Truman Doktrini ise 1947 yılında ilan edilmiştir.

1980- 1990 döneminde Kıbrıs konusunda yaşanan en önemli olay kuşkusuz Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurulmasıdır. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’nın ardından yaşanan süreçte yapılan müzakereler ve Birleşmiş Milletler’in arabuluculuk çözüm çabalarına rağmen Kıbrıslı Türkler ve Türkiye için kendi çıkarlarına uygun bir çözüm ortaya konmamıştır. Türk tarafı, Kıbrıs’ta Türkler’in de eşit haklara sahip olduğunu ve Kıbrıs’ın Kıbrıs Türk halkı tarafından seçilmemiş Kıbrıslı Rumlar tarafından temsil edilemeyeceğini savunmuştur. 15 Kasım 1983 tarihine gelindiğinde, Kıbrıs Türk tarafı yapılan görüşmelerin, ara buluculuğun, çözüm çabasının bir sonuca ulaşamadığını ve Kıbrıs Türk halkının kendi kaderini tayin hakkı olduğunu belirterek Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir.

1980’li yıllarda Türkiye ile Ortadoğu arasındaki ilişkilerin belirleyicisi olan unsurlardan birisi, Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgali ve İran’ın yaşadığı rejim değişikliği sonucu ABD ekseninden çıkması ve ABD’nin ılımlı İslam olarak adlandırdığı, içinde Pakistan, Türkiye, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman ve Mısır gibi ülkelerin yer aldığı bir “Yeşil Kuşak” ile Sovyetleri çevreleyen ve İran rejiminin etkisini azaltıcı bir politika gütmesidir. Bir diğeri ise ise 12 Eylül askerî darbesi ile Avrupa’dan uzaklaşan Türkiye’nin ekonomik ve siyasal olarak Orta Doğu ülkelerine yaklaşma gereksinimidir. Buna Özal döneminde serbest piyasa ekonomisine geçilip bölge ülkeleriyle ticaretin geliştirilmesi çabası da eklenebilir.

12 Eylül 1980’de iktidara el konulmasıyla Süleyman Demirel hükümetine son vermiş, siyasi partiler kapatılmış, parti liderlerini gözetim altına almış ve yargılamış, Türkiye Büyük Millet Meclisi feshedilmiştir.  Ayrıca yüz binlerce kişi gözaltına alınmış, sendika ve derneklerin faaliyetleri tamamen durdurulmuştur. 1970’li yıllarda ülkenin Doğu ve Güneydoğusu’ndaki artan ayrılıkçı hareketler, 12 Eylül askeri rejiminin getirdiği Kürtçe konuşma yasağı, Diyarbakır Cezaevi başta olmak üzere cezaevlerindeki uygulanan kötü muameleler, Kürdistan İşçi Partisi’nin (PKK) 1980’li yılların başında arttırdığı terör eylemlerin gerekçesini oluşturmuştur. Bu nedenle yanıt B’dir.

12 Eylül rejiminin Türkiye’deki ekonomik sıkışıklığı aşmak ve bunun için de uluslararası ekonomiye eklemlenme politikasını desteklemek için aldığı önemli stratejik kararlardan birisi Turgut Özal’ı ekonominin başına getirmesi olmuştur. İhracata dayalı yeni bir yapıya geçmesine yönelik adımlar sürdürülmüştür. İlk yapılan uygulamalar iç talebi kısmak ve ihracatı özendirmek olmuştur. ABD’nin “Yeşil Kuşak” adıyla adlandırdığı ve Sovyetlere karşı İslam ülkelerinden oluşacak bir cephe stratejisine Türkiye’nin 12 Eylül darbesi sonrasında yakınlaştığı söylenebilir. Dolayısıyla SSCB’ye değil ABD’ye yakınlaşmıştır. Bu sebeple yanıt A’dır.

12 Eylül 1980 darbesinin ABD’nin politikalarına uyan önemli sonuçları bulunmaktadır. Afganistan’ın SSCB tarafından işgali ve İran’daki rejim değişikliği, ABD’nin bölgesel ve hatta küresel çıkarları bakımından büyük riskler taşımaktaydı. Darbenin uluslararası platformda desteklenmesi Türkiye istemektedir. İran’ın yaşadığı rejim değişikliği ile Batı ittifakından ayrılması, İran-Irak savaşı ve PASOK yönetimdeki Yunanistan’ın ABD karşıtı tutumu olarak sıralanabilir. 1970’lerde ABD ile zayıflayan ilişkiler işte bu nedenlerle Türkiye ile olan ilişkileri geliştirmeyi elzem kılmıştır.