TÜRK DIŞ POLİTİKASI I

İran, ABD'nin bu projesinde hedef aldığı ülkedir. Ilımlı İslam projesinin amaçları arasında, İran'daki ABD karşıtı rejimin gücünü zayıflatmak bulunmaktadır.

SEIA anlaşması ve Türkiye'deki nükleer silahların artırılması planları, 1980'lerin başında Sovyetler ve Türkiye arasındaki ilişkilerin gerilmesi yol açmıştır.

Türkiye, halk tarafından tepkiyle karşılanmasına rağmen iyiye giden ticari ilişkiler sebebiyle Azerbaycan'ın işgalini Sovyetler'in bir iç meselesi olarak görmüştür. Karadeniz FIR hattının düzenlenmesi; ticari faaliyetlerin artması; ve Sınır ve Kıyı Ticareti Anlaşması gibi gelişmeler ise bunun aksine ikili ilişkilerin iyiye gitmesi sebep olmuştur.

Bulgaristan yönetimi 1980'ler boyunca sürekli gündeme gelen bu göçe ancak 1989 yılında izin vermiş ve sayıları yüz binleri bulan göç dalgası yaşanmıştır.

Suriye yönetimi bahsedilen dönemde Türkiye'den kaçmak isteyen ayrılıkçı gruplara sınırlarını açmıştır.

Dönemin Türkiye'sinde yaşanan 12 Eylül darbesinin nedeni olan anarşinin sorumlusu Sovyetler olarak görülmüştür. Darbeyi Sovyetler Birliği desteklememiştir.

Bulgaristan yaşayan Türklerin Türkiye'ye göç etmelerine 1989 yılında Bulgar hükumeti tarafından izin verilmiştir.

1960’ların sonlarından itbaren NATO’nun kabul ettiği askerî strateji olan esnek karşılık stratejisine göre karşı taraftan gelecek saldrının niteliğine uygun bir karşılık verilmesi öngörülmektedir. NATO’nun Sovyetlere karşı yürüttüğü bu politikanın en çok tedirgin ettiği ülkelerden birisi Sovyetlerle en uzun sınıra sahip NATO üyesi ülke olan Türkiye olmuştur.

1980 yılına gelindiğinde Reagan’ın ABD Başkanı olmasıyla “Yeni Soğuk Savaş” dönemine girildiği kabul edilmektedir. Sovyetler’in Afganistan’ı işgali ve Doğu Akdeniz’e inme çabası, İran’ın yaşadığı rejim değişikliği ile Batı ittifakından ayrılması, İran-Irak savaşı ve PASOK yönetimdeki Yunanistan’ın ABD karşıtı tutumu bunun belirleyici etkenleri olarak sıralanabilir. 1970’lerde ABD ile zayıflayan ilişkiler bu nedenlerle Türkiye ile olan ilişkileri geliştirmeyi elzem kılmıştır. Bu dönemde Sovyetler'in Irak'ı işgali ise söz konusu olmamıştır.

Esnek Karşılık Stratejisi 1960’ların sonlarından itibaren NATO’nun kabul ettiği askerî stratejidir. Bu stratejiye göre karşı taraftan gelecek saldırının niteliğine uygun bir karşılık verilmesi öngörülmektedir. NATO’nun 1967’de Sovyetlere karşı “Esnek Karşılık” politikasının en çok tedirgin ettiği ülkelerden birisi Sovyetlerle en uzun sınıra sahip NATO üyesi ülke olan Türkiye olmuştur. Böyle bir esneklik politikasının uygulanabilirliği için Türk ordusunun modernize edilmesi ve konvansiyonel silahlarla daha iyi donatılması gerektiğinden Türkiye bunu NATO ve ABD’ye sıklıkla bildirmiş, ancak hiçbir zaman istediği sonucu alamamıştır.

SSCB’de asıl önemli kırılma ise 11 Mart 1985’te yönetime gelen Mikhail Gorbaçov ile birlikte yaşanmıştır. Söylem ve uygulama bakımından kendinden önceki bütün liderlerden belirgin bir biçimde ayrılan Gorbaçov, altı yıllık iktidarı döneminde “Glasnost” ve “Prestroika” adı altında etkin reformlar gerçekleştirme çabası içinde olmuştur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Dönemin Ronald Reagan öncülüğündeki politikası, “Reagan Doktrini”, dünyadaki tüm anti-komünist ve anti-Sovyet hareketlerin ABD tarafından desteklenmesi üstüne kurulmuştur. Bu bağlamda ülkelerdeki anti-komünist rejimler ve örgütler desteklenmiş, siyasi, ekonomik ve askerî yardımlar buna uygun yapılmıştır.

Gorbaçov, altı yıllık iktidarı döneminde “Glasnost” ve “Prestroika” adı altında etkin reformlar gerçekleştirme çabası içinde olmuştur. Bunun için öncelikle Batı ile çatışmalarını en aza indirmeye çalışmış ve iyi niyet göstergesi olarak nükleer denemeleri durdurduğunu açıklamış, ardından orta ve kısa menzilli füze anlaşmalarını ABD ile imzalamış ve Afganistan’dan tek taraflı olarak çekilmiştir.

Türkiye’de yaşanan ve önemli ölçüde güçsüz ve çok partili koalisyonlardan kaynaklanan siyasal istikrarsızlık, beş bin kişinin hayatını kaybettiği ideolojik çatışmalar (anarşi) ve ekonomik bunalım 70’lerin ikinci yarısında çok ciddi bir bunalım yaratmıştı. Bu dönemde ülkede yaygın sıkıyönetim uygulamasına rağmen çatışmalar engellenememişti. Can güvenliğinin her şeyden daha önemli bir öncelik hâline geldiği bu dönemin sonunda 12 Eylül 1980’de askerler yönetime el koyacaktı.

12 Eylül rejiminin Türkiye’deki ekonomik sıkışıklığı aşmak ve bunun için de uluslararası ekonomiye eklemlenme politikasını desteklemek için aldığı önemli stratejik kararlardan biri Turgut Özal’ı ekonominin başına getirmesi olmuştur. Askeri yönetim 24 Ocak Kararları ile Türk ekonomisinin ihracata dayalı yapısını devam ettirmesi konusunda kararlıydı. Bu dönem ilk yapılan uygulamalar iç talebi kısmak ve ihracatı özendirmek oldu.

Bu dönemde Afganistan’ın SSCB tarafından işgali ve İran’daki rejim değişikliği, ABD’nin bölgesel ve hatta küresel çıkarları bakımından büyük riskler taşımaktaydı. Böyle bir dönemde Türkiye’nin sadık müttefikliğine ve iş birliğine çok ciddi bir ihtiyaç söz konusudur.

ABD’nin Türkiye’den beklentilerinden biri Türkiye topraklarında bir Çevik Kuvvet oluşturma isteğidir. Türkiye bu talebe karşı çıkmıştır. Eğer bu türde bir girişim olacaksa bunun NATO bünyesinde yapılmasını isteyen Türkiye, oluşturulacak bir gücün ABD tarafından NATO’ya danışmadan kullanılmasından çekinmiştir. Ayrıca Türkiye, İsrail yanlısı bir politika izleyen ABD’nin kurulacak bu gücü İsrail lehine kullanması durumunda, Arap ülkeleri ile ilişkilerinin bozulacağını biliyordu. Türkiye gerek Sovyetleri kışkırtmamak gerekse kendi ordusunun konvansiyonel gücünü artırıp modernize etmek istemesi yüzünden bu talebe sıcak bakmamıştır.

1980’lerin başlarında Yunanistan’da iktidarda olan Papandreu hükümetinin ülkesinde nükleer silahlara izin vermeyerek, Balkan ülkelerinde nükleer silahsızlanma çalışmaları yürütmesi, Bulgaristan ile saldırmazlık anlaşması yapması, ABD’nin Libya’yı bombalamasını (1986) kınaması ve Sovyetlerle sıcak ilişkiler yürütmesi ABD’nin Yunanistan ile ilişkilerinin zayıflamasına neden olmuştur.

Türkiye NATO’nun Sovyetlere yönelik Esnek Karşılık politikası konusunda tedirgin olmuş ve bu ülke ile ilişkilerinin bozulmasından çekinmiştir. ABD’nin alandışılık politikası ile NATO üyesi ülkelerin üye ülke sınırları dışında da müdahalede bulunma istemine Türkiye sıcak bakmamıştır. Ayrıca, Yunanistan’ın bir savaş filosunu örgütün komutasına vermek istemesi fakat bunun Limmi adasında konuşlanacağını bildirmesi Türkiye’de tepkiye yol açmış ve geri adım atılmamıştır. Körfez Krizi ise Türkiye’nin ABD için jeostratejik önemini artıran bir faktördür.

İsrail Golan Tepelerini işgal ettiğini açıkladığında Arap ülkeleri BM Güvenlik Kurulunda bu eyleme karşı önlem alınmasını istediğinde Türkiye çekimser kalmıştır. Filistinlilere yapılan İsrail saldırılarına ise Türkiye her zaman karşı olmuş hatta bağımsız Filistin Devleti ilan edildiğinde ilk tanıyan ülkelerden biri olmuştur. İsrail’deki Musevi lobisi Ermeni Soykırımını tanıma girişimlerinde Türkiye’nin yanında yer almıştır. Suriye’nin Türkiye’ye karşı faaliyet gösteren terör örgütlerini desteklemesi ve İsrail’e karşı sert politikalar yürütmesi İsrail-Türkiye ilişkilerini geliştirmiştir. Bu bağlamda iki ülke arasında terör ve istihbarat anlamında iş birliği artmaya başlamıştır.