TÜRK DIŞ POLİTİKASI I

ENOSİS'i gerçekleştirmek ve adadaki Türk varlığına son ermek için Grivas liderliğinde kurulan örgür EOKA'dır. 1955 yılında kurulan EOKA'nın Türkçe açılımı “Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Örgütü”dür.

ABD-Türkiye ilişkilerde ilk olarak "haşhaş" sorunu gündeme gelmiştir. ABD, Nixon iktidarı sırasında uyuşturucuyla mücadeleye verdiği önemi artırmış ve Türkiye’deki haşhaş üretiminin ABD’deki uyuşturucu sorununun temel nedenlerinden biri olduğunu iddia etmeye başlamıştır. (sayfa 180)

Türkiye, İngiltere ve Yunanistan tarafından 1959 yılında imzalanan Zürih ve Londra antlaşmaları sonucu kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti 16 Ağustos 1960'da bağımsızlığı ilan eden Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı Makarios aynı zamanda Kıbrıs Ortodoks cemiyetinin ruhani lideri idi.

İki toplum arasında gerginlik 21 Aralık 1963 tarihinde iki Rum polisin iki sivil
Türk’ü öldürmesiyle yeniden başlamış, bu olay kanlı çatışmalara neden olmuştur.

ABD başkanı Johson, Türkiye'nin Kıbrıs'ta yaşanan olaylar karşısında askeri bir müdahalede bulunmasını engellemek üzere yazdığı mektup üzerine Türkiye'nin II. Cumhurbaşkanı ve dönemin başbakanı olan İsmet İnönü'nün bu mektup üzerine söylediği “Yeni bir dünya kurulur ve Türkiye bu dünyada yerini alır” sözleri Türk dış politikasında özel bir yer edinmiştir.

Yunanistan’da Başbakan Georgios Papandreou 1965 tarihinde istifa etmiş ve bir hükümet bunalımı oluşmuştu. Mevcut siyasi istikrarsızlığın giderilememesi ve iki yıl boyunca ülkenin güçsüz koalisyonlar tarafından yönetilmesi sonucunda çoğunluğu albaylardan oluşan askerler 21 Nisan 1967 tarihinde yönetime el koydu. Bu olay Albaylar Cuntası adıyla anılmaktadır.

26 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974 tarihleri arasında yürütme erki görevini yerine getiren olan 37. Türkiye Cumhuriyeti hükümeti CHP-MSP siyasi koalisyonundan oluşmuştur.

Türkiye 14 Ağustos 1974 tarihinde harekâtın ikinci evresini başlatmıştır. Birinci harekâtta adanın %7’lik kısmını elinde tutan Türk tarafı 3 gün süren ikinci harekât sonucunda adanın yaklaşık %37’sini kontrol altına almış ve yine Birleşmiş Milletlerin çağrısıyla ateşkes ilan edilmiştir. (sayfa 186)

Türkiye üzerine kurulan yoğun baskı, 12 Eylül 1980 askerî Darbesinin hemen ardından, “Rogers Planı” olarak da bilinen girişimle Türkiye’de darbe ile yönetimi ele geçirmiş olan askerî Yönetimin ikna edilmesi neticesinde sonuca ulaşmıştır.

13 Şubat 1975 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti kurulduğu ilan edilmiştir. Devlet başkanı olarak Rauf Denktaş seçilmiştir. (sayfa 189)

1970’li yıllar, dünyanın askerî bakımdan iki kutuplu, siyasal açıdan çok kutuplu, iktisadi açıdan ise karmakarışık olduğu bir dönemdi. Dünyanın iki süper askerî gücü olarak kabul edilen ABD ve Sovyet Rusya bazı yumuşamalar olsa da karşılıklı mücadeleye devam ediyordu. Dünya NATO, Varşova Paktı ve Bağlantısızlar hareketi olarak ayrışmış durumdaydı. Ayrıca, başta petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle ekonomik olarak bir kriz yaşanıyordu. NATO üyesi olarak Batı Bloku’nun içinde yer alan Türkiye mevcut uluslararası ortam içinde yaşadığı ekonomik ve siyasal krizlerine rağmen, özellikle Kıbrıs sorunu nedeniyle ön plana çıkmakta ve yeni politikalar üretme gayretindeydi. Bu çerçevede Kıbrıs sorunu, Türkiye’nin bir bütün olarak siyasi, askerî ve ekonomik açıdan politikalarını yeniden gözden geçirmesinde önceliklerini belirlemesinde en belirleyici unsur olmuştur.

1945 yılından itibaren ABD ile gelişen ilişkilerin, 1970’lere gelindiğinde Türkiye açısından nasıl bir bağımlılık hâline dönüştüğünün de daha açık bir şekilde ortaya çıktığı bir dönemdir bu dönem. İki örnek, bu tek yönlü politikanın sonuçlarını göstermek açısından önemlidir. Bunlardan ilki Haşhaş sorunudur. ABD, Nixon iktidarı sırasında uyuşturucuyla mücadeleye verdiği önemi artırmış ve Türkiye’deki haşhaş üretiminin ABD’deki uyuşturucu sorununun temel nedenlerinden biri olduğunu iddia etmeye başlamıştır. 1970’ten itibaren bu konuda Türkiye’ye olan baskıyı artıran ABD, ülkedeki haşhaş üretiminin tamamen sonlandırılmasını istemekte ancak dönemin Demirel hükûmeti buna yanaşmamaktaydı. Bu durum, ABD’de tepkiyle karşılanmış ve ABD Kongresi’nde Türkiye’ye karşı çeşitli yaptırımlar için görüşmeler başlamıştır.

1970'li yıllar Türkiye’nin müttefiki NATO ve AT üyelerinden beklediği siyasi ve ekonomik desteği göremediği bir dönemdir. 1973 yılında yaşanan Arap-İsrail Savaşı sonrası Petrol Krizi, sonrasında artan petrol fiyatları ve Batı ülkelerinde sanayi mallarındaki fiyatların yükselmesi 1970-1973 yılları arasında Türkiye’nin biriktirdiği önemli döviz stokunun da büyük ölçüde tükenmesine neden olmuş ve ekonomik açıdan ülke büyük bir darboğaza girmiştir. Yukarıda özetlenmeye çalışılan nedenlerden dolayı, 1970’li yıllarda Türkiye tek yönlü bir dış politikayı bırakıp çok yönlü bir dış politika anlayışını uygulamaya başlamıştır. Bu dönem, Türkiye gerek Sovyetler Birliği ile gerek bağlantısızlar ile ilişkilerini daha da geliştirmeye çalışmıştır.

93 Harbi’nde Osmanlı İmparatorluğu tarafından İngilizlere kiralanan Kıbrıs, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda İttifak devletleri safında yer alması sonucu İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Kurtuluş Savaşı sonrası yapılan Lozan Barış Antlaşması’nda adanın Birleşik Krallığa ilhakı kabul edilmiş ve 1950’lerin sonlarına kadar Kıbrıs, Türkiye’nin ulusal ve uluslararası gündeminde önemli bir yer tutmamıştır.

Rumların enosis, Türklerin ise taksim isteklerinin bulunduğu bu dönemde İngilizler adanın kontrolünü sağlamakta zorlanıyordu. Bu çatışma durumu, İngilizlerin adadan çekilmesi ve 1959 yılında imzalanan Zürih ve Londra antlaşmaları sonucu kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti ile yeni bir boyut kazanmıştır. Kıbrıs meselesinin Türkiye’nin ana gündem maddelerinden biri hâline gelmesi de esas itibarıyla İngilizlerin adadan ayrılıp burayı Rum ve Türklere bırakması fikriyle başlamıştır.

ABD, Türkiye’nin adaya müdahalesine şiddetle karşı çıkmış, böyle bir durumda ABD silahlarının kullanılmasına asla izin verilmeyeceğini, hatta böyle bir çatışmaya SSCB’nin müdahil olması ve Türkiye’ye saldırması hâlinde Türkiye’ye destek verilmesi konusunda da tereddütler olacağını Johnson Mektubu ile açıkça dile getirmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı L. Johnson’ın Türkiye’nin Kıbrıs’a olası çıkartma girişimini önlemek için dönemin Başbakanı İ.İnönü’ye yazdığı mektup olan Johnson Mektubu’nda ABD Başkanı, Türkiye’nin Kıbrıs’a bir müdahalesi durumunda Amerikan yardımı olarak verdiği malzeme ve silahları kullanamayacağını, ayrıca Türkiye’nin bu durumdan dolayı SSCB cephesinden doğacak bir savunma ihtiyacında NATO olarak çekimser kalınabileceğini belirtmiştir. Mektup, Türkiye’nin adaya çıkartma yapma girişimini durdurmada etkili olmuş ve halk tarafından büyük tepki ile karşılanmıştır.

Soğuk Savaş döneminde NATO’nun Güney Doğu Kanadı’nın zayıflaması, mevcut anlaşmazlık ve çatışmanın varlığı Sovyetler Birliği’nin bu bölgede daha fazla inisiyatif alma ve müdahil bir konuma gelme ihtimalini arttırmıştır. Bu ihtimal, başta ABD olmak üzere NATO müttefikleri açısından hiç de arzulanan bir durum değildi. Ancak ABD’nin burada savaşı engellemeye çalışmasına ve Türkiye’yi bazen tehdite varacak şekilde uyarmasına rağmen ABD, Türkiye-Yunanistan arasındaki Kıbrıs sorununa NATO çerçevesinde bir çözüm bulma konusunda en büyük engelin Makarios olduğu şeklinde bir görüşe de sahipti. Ancak ABD için Soğuk Savaş dönemi öncelikleri, Kıbrıs’ta iki NATO müttefikinin savaşmasını kesinlikle reddediyordu.

TBMM tarafından Türk ordusunun Türkiye dışında faaliyette bulunmasına dair bir karar alınmış ve Yunanistan’a sert bir nota verilerek bazı taleplerde bulunulmuş, bu taleplerin yerine getirilmemesi durumda adaya müdahalede bulunacağı belirtilmiştir. Türkiye, adaya ilişkin şu taleplerde bulunmuştur: 1- 1960 ittifak anlaşmasına aykırı olarak adada bulunan Yunan ordusunun geri çekilmesi 2- General Grivas’ın geri çekilmesi 3- Ulusal Muhafızların dağıtılması 4- Çatışmaların çıktığı bölgelerde tarafların birbirinden ayrılması 5- Kıbrıslı Türklerin yaşadığı bölgelerde, ayrı yerel yönetim ve polis teşkilatının kurulması 6- Kıbrıslı Türklerin saldırılardan doğan can ve mal kayıplarının tazmini 7- BM Barış Gücü’nün genişletilmesi.

14 Nisan 1941 tarihinde kurulan ve açılımı “Emekçi Halkın İlerici Partisi” olan komünist çizgideki Rum partisidir. Türkiye’nin adadaki varlığını “işgal” olarak görmekte ve “taksim”e kesinlikle karşı çıkmaktadır.

Ambargo kararının Amerikan senatosunda onaylanması sonrasında Türkiye’nin tepkisi gecikmemiştir. Türkiye, öncelikle NATO ile olan ilişkilerin tekrar gözden geçirileceğini ve ABD ile olan savunma anlaşmalarına ilişkin görüşmelerin artık bir anlamının olmadığı belirtmiştir. Ardından 13 Şubat 1975 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti kurulduğu ilan edilmiştir. Devlet başkanı olarak Rauf Denktaş seçilmiştir. Sadi Irmak hükümeti sonrası iktidara gelen S.Demirel hükümeti ise ülkedeki tüm ABD üslerinin ve tesislerinin faaliyetini durdurduğunu ve bunların TSK’nin denetimine bırakılma kararını açıklamıştır.