TÜRK DIŞ POLİTİKASI I

1955’de yapılan Londra Konferansı’nın ardından ortaya bir çözümün çıkmayışı Kıbrıs’ta işleri biraz daha karışıtırmış, gerilimin giderek artmasına neden olmuştur. Türkiye bu konferansta şu tezi savunmuştur: “Türkiye’nin adanın geleceğiyle ilgilenmesinin temelinde tarihsel, coğrafi, etnik ve stratejik faktörler yatıyordu. Kıbrıs Adası yaklaşık 400 yıl Osmanlı ‹mparatorluğu’nun (1571-1923) egemenliği altında bulunuyordu ve tarihte hiçbir zaman tam olarak Yunan egemenliği altına girmemişti. Adanın Türkiye’nin doğu kıyılarına uzaklığı 70 kilometre iken Yunanistan’a olan uzaklığı 1000 kilometreyi buluyordu. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Türkler Adadaki nüfusun çoğunluğunu teşkil ediyorlardı. Kıbrıs her şeyden önce stratejik nedenlerden Türkiye için vazgeçilmez bir konuma sahipti. [...] Eğer İngiltere Adanın hükümranlığından vazgeçme niyetinde ise, Kıbrıs Adasının ‘asıl sahibine’ devredilmesi gerekiyordu. [...] Adayı bir üçüncü ülkeye (Yunanistan’a) devredemezdi. Bundan dolayı da, Yunanistan Kıbrıs Sorunu davasında Türkiye’nin müzakere ortağı olamazdı.” (Bağcı, 2007:111-112). Doğru cevap B'dir.

Türkiye NATO’ya 1950 yılında üyelik için başvurmuş, bu örgüte girebilmesi yoğun çaba ve özverilerle ancak 1952 yılında gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Yunanistan ile birlikte NATO üyesi olduğu 1952’den sonraki süreç, bütünüyle ABD ekseninde ve doğal olarak da Sovyetler Birliği’nden uzak durararak yürümüştür.

Söz konusu madde; madde 5'tir. Maddenin tamamı şu şekildedir:

Taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldırı olursa BM Yasası’nın 51. maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldırı ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhâl Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir.

Söz konusu anlaşma, Türkiye ile ABD arasında yapılan en etkili ve uzun yıllar tartışmaları devam edecek olan 23 Haziran 1954 tarihli askerî Tesisler Anlaşması’dır. Bu anlaşmayla Türkiye, aralarında İncirlik Üssü’nün de bulunduğu bazı topraklarını ABD’ye askerî amaçlı kullanma izni vermiştir.

A,B,C,D şıkları doğru iken E şıkkındaki ifade yanlıştır. Çünkü sözkonusu dönemde Türkiye, Balkanlara yönelik dış politikasında blok siyasetini terketmeyi reddetmiş ve Doğu Bloku’nda yer alan ülkelerle ikili ilişkiler kurmaktan uzak durmuştur. Bunun temel nedeninin ABD ve NATO’nun çıkarlarını kendi çıkarlarıyla bir tutması ve blok siyasetinden uzaklaşması neticesinde yalnızlaşacabileceği endişesi olduğu söylenebilir.

24 Şubat 1955 tarihinde Bağdat Paktı, Irak ve Türkiye arasındaki ittifakı tescilleyerek Bağdat’ta imzalanmıştır. İngiltere 4 Nisan’da, Pakistan 23 Eylül’de ve İran ise 3 Kasım’da pakta girmişlerdir. Dolayısıyla paktta olmayan ülke Lübnan'dır.

II,III ve IV. ifadeler doğru iken I ve V. ifadeler yanlıştır. Çünkü, Pakt içerisinde Türkiye'yle beraber Irak, İngiltere, Pakistan, İran olmak üzere 5 ülke yer almaktadır. Ayrıca Pakt sonrası bölgede iyiden iyiye yalnızlaştığını hisseden ve pakt içinde kendine bir yer bulamayan İsrail ile ilişkiler de bir soğuma dönemine girmiştir.

Söz konusu doktrin ABD Başkanı Eisenhower tarafından ortaya atılan Eisenhower Doktrini'dir. 5 Ocak 1957’de tarihinde açıklanan bu doktrin, komünist tehdide karşı direnmek için yardıma ihtiyaç duyan Orta Doğu ülkelerine askerî ve ekonomik yardım sözü veren ABD’nin bölgede Fransa ve İngiltere’nin yerini alması esasına dayanmaktaydı.

1960 yılında imzalanan Lefkoşe Antlaşması ile Kıbrıs Cumhuriyeti resmen kurulmuştur. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) 27 Mart 1957’de Roma Anlaşması ile Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda ve Lüksemburg tarafından, bu ülkelerin ekonomi politikalarını yakınlaştırmak, bir ortak pazarın oluşmasını sağlamak, ekonomik faaliyetlerin uyumlu, dengeli ve sürdürülebilir bir şekilde yapılmasına olanak vermek, ekonomik istikrarı korumak ve ekonomik bağımlılıklar üzerinden sürekli barışı tesis etme amacı ile kurulan bir örgüttü. İspanya bu örgütün kurucu üyeleri arasında değildi.

Kurulduğu dönemde Türkiye tarafından çok da ciddiye alınmayan AET, Türkiye ile Yunanistan ilişkilerindeki yoğun gerginlik ve hatta çatışmaların bir ürünü olarak Türkiye’nin gündemine girmiştir. Yunanistan’ın AET ile ortaklık anlaşması yapmak için 8 Haziran 1959’da yaptığı başvurudan sadece üç hafta sonra, 31 Temmuz 1959’da Türkiye’de tıpkı Yunanistan gibi örgüte ortaklık için başvuruda bulunmuştur. Dönemin Dışişleri Bakanı Zorlu’nun “Yunanistan nereye başvursa biz de başvurmalıyız çünkü Yunanistan tek başına bırakılacak bir ülke değil. İsterse boş havuza atlasınlar, biz de atlamalıyız” dediği rivayet edilmektedir. 1950’nin başından itibaren başlayan ve her geçen gün daha da artan Türkiye-Yunanistan rekabetinin bu süreçte çok önemli yeri olduğu bilinmektedir.

Türkiye, 18 fiubat 1952 tarihinde NATO’ya resmen üye olmuş, nitekim bu üyeliğin Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ndeki oylamasında da tek bir red oyu çıkmamıştır.

ABD’nin Batı Avrupa’yı koruma amaçlı Truman Doktrini ve onu takip eden Marshall Planı ile ortaya koyduğu strateji, 1949’da NATO’nun kurulması ile çok daha farklı bir boyuta ulaşmıştır.

Türkiye, siyasi ve coğrafi özellikleri nedeniyle siyasal tarihi boyunca yalnızca II. Dünya Savaşı boyunca tarafsızlık politikası izleyebilmiştir. Bu dönem haricinde, uluslararası çıkarları dahilinde hep bir ittifak arayışı içerisinde olmuş ve uluslararası politikasını “yalnız kalmama” stratejisi üzerine şekillendirmiştir.

NATO (North Atlantic Treaty Organization - Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), 12 kurucu üye ile (Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri) 4 Nisan 1949’da Washington Anlaşması ile kurulmuştur.

Türkiye ile ABD arasında yapılan en etkili ve uzun yıllar tartışmaları devam edecek olan anlaşma 23 Haziran 1954 tarihli Askerî Tesisler Anlaşması’dır.

Kominform, Sovyetler Birliği Lideri Stalin’in 1947 yılında Marshall Planı’na alternatif olarak oluşturduğu Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan gibi ülkeleri içine alan bir girişimdir.

Bağdat Paktı, Irak ve Türkiye arasındaki ittifakı tescilleyerek Bağdat’ta imzalanmıştır. İngiltere 4 Nisan’da, Pakistan 23 Eylül’de ve İran ise 3 Kasım’da pakta girmişlerdir.

İngiltere ve Türkiye ilişkilerini olumsuz etkileyen bir durum ortaya çıkmamıştır.