TÜRK DIŞ POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 17

İkinci Dünya Savaşı sonrası, Sovyetler Birliği ile ABD ve Batı Avrupa arasında ortaya çıkan çatışma ve Federal Almanya Cumhuriyeti’nin Batı ile bütünleşmesi sonucunda Sovyetler Birliği ve komünist Doğu Blok ülkeleri olan Arnavutluk, Bulgaristan, Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya,
Çekoslovakya gibi ülkelerin bir araya gelmesiyle kurulan
askerî ve siyasi bir örgüttür. ABD bu paktın dışında yer almaktadır. Doğru cevap A şıkkında verilmiştir.

EOKA saldırılarına karşı, 1957’de Burhan Nalbantoğlu, Rauf R. Denktaş ve Kemal Tanrısevdi öncülüğünde Türkler tarafından Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) kurulmuştur. Doğru seçenek B'dir.

Kıbrıs dolayısı ile Türkiye ile ABD arasında yaşanan bu büyük kriz, Türkiye’de uzun süre devam eden önemli etkiler yaratmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin adaya askerî bir müdahalede bulun(a)mamasının temel nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

- Olası müdahalenin Türk ordusundaki lojistik yetersizlikler yüzünden başarısızlığa uğraması ve sonrasında bunun telafisinin mümkün olmayacak sonuçlar doğurması endişesi;

- Müdahalenin NATO müttefiki olan Türkiye ve Yunanistan arasında bir savaşa dönüşme olasılığı;
- ABD’nin bu tür bir askerî müdahaleye kesin olarak karşı olması ve ABD’deki Rum lobilerinin Türkiye karşıtı etkin faaliyetleri;
- Sovyetlerin Rum yanlısı tutumu ve Makarios’u tüm adanın temsilcisi olarak görmeleri sebebiyle olası bir müdahalede Sovyetlerin de müdahalede bulunması endişesi.

Kıbrıs meselesi Türkiye'nin ana gündem maddelerinden bir tanesidir. Dolayısıyla doğru seçenek C'dir.

Acheson Planı, 1963 yılında yaşanan Kıbrıs krizi sonrasında Amerika Birleşik Devletleri eski Dışişleri Bakanlarından Dean Acheson’u Kıbrıs meselesine bir çözüm bulmak için ara bulucu olarak görevlendirilmesiyle ortaya çıkmıştı. Doğru seçenek D'dir.

Adada yaşanan çatışmalar üzerine Türkiye çeşitli adımlar atmış, öncelikle BM Genel Sekreterliği’ne çağrıda bulunmuş ve ateşkesin bir an önce sağlanması için çaba harcanması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca TBMM tarafından Türk ordusunun Türkiye dışında faaliyette bulunmasına dair bir karar alınmış ve Yunanistan’a sert bir nota verilerek bazı taleplerde bulunulmuş, bu taleplerin yerine getirilmemesi durumda adaya müdahalede bulunacağı belirtilmiştir. Türkiye, adaya ilişkin şu taleplerde bulunmuştur: 1- 1960 ittifak anlaşmasına aykırı olarak adada bulunan Yunan ordusunun geri çekilmesi 2- General Grivas’ın geri çekilmesi 3- Ulusal Muhafızların dağıtılması 4- Çatışmaların çıktığı bölgelerde tarafların birbirinden ayrılması 5- Kıbrıslı Türklerin yaşadığı bölgelerde, ayrı yerel yönetim ve polis teşkilatının kurulması 6- Kıbrıslı Türklerin saldırılardan doğan can ve mal kayıplarının tazmini 7- BM Barış Gücü’nün genişletilmesi

Kıbrıs Türklerinin adayı terk ederek Kıbrıs'ın Rumlara bırakılması söz konusu hiçbir zaman olmamıştır. Doğru seçenek E'dir.

13 Şubat 1975 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti kurulduğu ilan edilmiştir. Devlet başkanı olarak Rauf
Denktaş seçilmiştir. Doğru seçenek A'dır.

Amerika Birleşik Devletleri 30 Aralık 1974 tarihinde dönemin ABD Başkanı Ford tarafından onaylanan ve Türkiye’nin Kıbrıs’ta ateşkese uymaması, adadaki asker sayısını artırması veya adaya tekrar asker çıkarması durumunda 5 Şubat 1975 tarihinde yürürlüğe girmesine karar verilen bir metinle Türkiye’ye ambargo uygulamıştır. Doğru seçenek B'dir.

Silah ambargosu 26 Eylül 1978’de Jimmy Carter’in yoğun çabaları ile kaldırılabilmiştir. Doğru seçenek C'dir.

Dinsel ortaklık temeline dayanan siyasal ve ekonomik uluslar arası örgüt Fas’ın başkenti Rabat’ta 1969 yılında yapılan İslam Ülkeleri Zirve Toplantısı’nda kurulmasına
karar verilmiştir. 1971 yılında faaliyetlerine resmen başlayan örgütün amacı, İslam ülkeleri arasında ekonomik ve kültürel dayanışma ile iş birliğini geliştirmektedir. Doğru seçenek D'dir.

Uluslararası hukukta “savaş sebebi” olarak ifade edilebilecek Latince kökenli deyimdir. Özellikle kriz dönemlerinde devletler kendilerine karşı gerçekleştirilen hangi tür eylem ve davaların casus belli sayılacağını ilan etmektedir.

Doğru seçenek E'dir.

Dönemin Ronald Reagan öncülüğündeki politikası, “Reagan Doktrini”, dünyadaki tüm anti-komünist ve anti-Sovyet hareketlerin ABD tarafından desteklenmesi üstüne kurulmuştur. Bu bağlamda ülkelerdeki anti-komünist rejimler ve örgütler desteklenmiş, siyasi, ekonomik ve askerî yardımlar buna uygun yapılmıştır.

Gorbaçov, altı yıllık iktidarı döneminde “Glasnost” ve “Prestroika” adı altında etkin reformlar gerçekleştirme çabası içinde olmuştur. Bunun için öncelikle Batı ile çatışmalarını en aza indirmeye çalışmış ve iyi niyet göstergesi olarak nükleer denemeleri durdurduğunu açıklamış, ardından orta ve kısa menzilli füze anlaşmalarını ABD ile imzalamış ve Afganistan’dan tek taraflı olarak çekilmiştir.

Türkiye’de yaşanan ve önemli ölçüde güçsüz ve çok partili koalisyonlardan kaynaklanan siyasal istikrarsızlık, beş bin kişinin hayatını kaybettiği ideolojik çatışmalar (anarşi) ve ekonomik bunalım 70’lerin ikinci yarısında çok ciddi bir bunalım yaratmıştı. Bu dönemde ülkede yaygın sıkıyönetim uygulamasına rağmen çatışmalar engellenememişti. Can güvenliğinin her şeyden daha önemli bir öncelik hâline geldiği bu dönemin sonunda 12 Eylül 1980’de askerler yönetime el koyacaktı.

12 Eylül rejiminin Türkiye’deki ekonomik sıkışıklığı aşmak ve bunun için de uluslararası ekonomiye eklemlenme politikasını desteklemek için aldığı önemli stratejik kararlardan biri Turgut Özal’ı ekonominin başına getirmesi olmuştur. Askeri yönetim 24 Ocak Kararları ile Türk ekonomisinin ihracata dayalı yapısını devam ettirmesi konusunda kararlıydı. Bu dönem ilk yapılan uygulamalar iç talebi kısmak ve ihracatı özendirmek oldu.

Bu dönemde Afganistan’ın SSCB tarafından işgali ve İran’daki rejim değişikliği, ABD’nin bölgesel ve hatta küresel çıkarları bakımından büyük riskler taşımaktaydı. Böyle bir dönemde Türkiye’nin sadık müttefikliğine ve iş birliğine çok ciddi bir ihtiyaç söz konusudur.

ABD’nin Türkiye’den beklentilerinden biri Türkiye topraklarında bir Çevik Kuvvet oluşturma isteğidir. Türkiye bu talebe karşı çıkmıştır. Eğer bu türde bir girişim olacaksa bunun NATO bünyesinde yapılmasını isteyen Türkiye, oluşturulacak bir gücün ABD tarafından NATO’ya danışmadan kullanılmasından çekinmiştir. Ayrıca Türkiye, İsrail yanlısı bir politika izleyen ABD’nin kurulacak bu gücü İsrail lehine kullanması durumunda, Arap ülkeleri ile ilişkilerinin bozulacağını biliyordu. Türkiye gerek Sovyetleri kışkırtmamak gerekse kendi ordusunun konvansiyonel gücünü artırıp modernize etmek istemesi yüzünden bu talebe sıcak bakmamıştır.

1980’lerin başlarında Yunanistan’da iktidarda olan Papandreu hükümetinin ülkesinde nükleer silahlara izin vermeyerek, Balkan ülkelerinde nükleer silahsızlanma çalışmaları yürütmesi, Bulgaristan ile saldırmazlık anlaşması yapması, ABD’nin Libya’yı bombalamasını (1986) kınaması ve Sovyetlerle sıcak ilişkiler yürütmesi ABD’nin Yunanistan ile ilişkilerinin zayıflamasına neden olmuştur.

Türkiye NATO’nun Sovyetlere yönelik Esnek Karşılık politikası konusunda tedirgin olmuş ve bu ülke ile ilişkilerinin bozulmasından çekinmiştir. ABD’nin alandışılık politikası ile NATO üyesi ülkelerin üye ülke sınırları dışında da müdahalede bulunma istemine Türkiye sıcak bakmamıştır. Ayrıca, Yunanistan’ın bir savaş filosunu örgütün komutasına vermek istemesi fakat bunun Limmi adasında konuşlanacağını bildirmesi Türkiye’de tepkiye yol açmış ve geri adım atılmamıştır. Körfez Krizi ise Türkiye’nin ABD için jeostratejik önemini artıran bir faktördür.

İsrail Golan Tepelerini işgal ettiğini açıkladığında Arap ülkeleri BM Güvenlik Kurulunda bu eyleme karşı önlem alınmasını istediğinde Türkiye çekimser kalmıştır. Filistinlilere yapılan İsrail saldırılarına ise Türkiye her zaman karşı olmuş hatta bağımsız Filistin Devleti ilan edildiğinde ilk tanıyan ülkelerden biri olmuştur. İsrail’deki Musevi lobisi Ermeni Soykırımını tanıma girişimlerinde Türkiye’nin yanında yer almıştır. Suriye’nin Türkiye’ye karşı faaliyet gösteren terör örgütlerini desteklemesi ve İsrail’e karşı sert politikalar yürütmesi İsrail-Türkiye ilişkilerini geliştirmiştir. Bu bağlamda iki ülke arasında terör ve istihbarat anlamında iş birliği artmaya başlamıştır.

1980’li yıllar Balkanlar ve Orta Doğu’da da özellikle Türkiye için krizlerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde Papandreu yönetimdeki Yunanistan ile ilişkiler gergin şekilde devam ediyordu. Aynı zamanda Bulgaristan 1984 yılından itibaren ülkesindeki Türklere karşı yoğun bir baskı uyguluyor, bu baskılar birçok Türk’ün Türkiye’ye göç etmesine neden oluyordu.