TÜRK DIŞ POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 15

Türkiye, Soğuk Savaş boyunca, Sovyetlerle en uzun sınıra sahip olması ve örgüt içindeki en büyük ikinci askerî güç olması vasfıyla NATO içinde her zaman önemli bir ülke olmuştur. 1980-1990 döneminde, NATO stratejisindeki değişiklikler, Türk-Yunan ilişkileri, nükleer silah politikası ve Türk dış politikasındaki değişim Türkiye’nin örgütle olan ilişkilerinde belirleyici olmuştur.

Türkiye ile Avrupa Topluluğu (AT) arasındaki ilişkiler 1970’li yılların sonlarına doğru giderek daha da bozulmaya başlamıştır. 1974 Kıbrıs Harekatı sonrası Türk askerinin adadan ayrılmayışı ve bunun bir “işgal” olarak kabul edilmesi, sonrasında Türk tarafının adanın kuzeyinde tek taraflı olarak devlet ilanı Batı Avrupa ülke lerince tepkiyle karflılanmıfltır. Ayrıca, Türkiye’de yaşanan kaos ortamı ve insan haklarının ihlali ilişkilerin daha da gerilmesine neden olmuştur. Bu süreç, AT ile üyelik temelli ilişkileri de zayıflatmış, iki taraf da taahhütlerini gerektiği gibi yerine getirmemiştir. İşte bu dönem içinde yaşanan 12 Eylül askeri darbesi, ilişkileri olduğundan kötü duruma getirmiş, insan hakları ve demokrasi konusunda kaygıları iyice artırmıştır. Aydınlara karşı açılan davalar, işkence olaylarının gündeme gelmesi, politikacıların gözetim altına alınması ve siyasetten yasaklanması bu kaygıların oluşmasında önemli etkiye sahiptir. Bunun yanında, 1981 yılında Yunanistan’ın AT’ye tam üye olduktan sonra Topluluk içinde Türkiye karşıtı bir kampanya yürütmesi, Türkiye’deki yoğun gözaltı ve tutuklamalar AT’nin 1982 yılında Türkiye ile olan ilişkilerini süresiz olarak dondurduğunu açıklamasıyla sonuçlanmıştır. Bazı ülkelerin Türk vatandaşlarına vize uygulamalarını kaldırması AT ile ilişkilerin bozulmasının nedeni değil sonucudur.

Yunanistan’ın Ege’de petrol arama faaliyetlerine girişmesi, Yunanistan’ın Bulgaristan ile dostluk anlaşması imzalaması, TYunan vatandaşlarının Türkiye'deki taşınmazlarına ilişkin hakların dondurulması kararının kaldırılması, iki ülke arasında Davos sürecinin başlaması Özal döneminde yaşanan gelişmeler arasındadır. 12 Eylül darbesinin ardından askerî yönetim Yunanistan’ın NATO’nun askerî kanadına dönmesine izin vermiştir.

Kurulan devlet Türkiye tarafından aynı gün tanınmış olmakla birlikte başka hiçbir ülke bu yeni devleti tanımamıştır. BM’de Yunanistan kendi tezleri doğrultusunda kararlar alınmasını sağlamış ve KKTC’nin ilanı kınanmıştır. Güvenlik Konseyi bu bağımsızlık ilanının geçersiz olduğunu açıklamış ve bütün ülkelere Kıbrıs Cumhuriyeti Devleti’nden başka adada bir başka devletin tanınmamasını istemiştir. Yapılan görüşmelerde sadece Pakistan aleyhte oy kullanmıştır. 1990 yılına gelindiğinde ise Rum ve Yunan tarafı yeni bir politika gütmüş ve Rum tarafı Kıbrıs adına üyelik başvurusunda bulunmuştur. Bu nedenle cevap B’dir.

Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtsever Birliği (KYB) uzun yıllar PKK’ye Suriye üzerinden destek vermiştir.  İran-Irak savaşı sırasında İra'ın Kuzey Irak'taki Kürt grupları desteklemesi Türkiye'nin tepkisine neden olmuştur. Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde Türkiye tarafından yapılan barajlar üç ülke arasında "su sorunu" olarak anılan siyasi krize neden olmuştur. Bu iki ülkenin endişesi, geliştirilen baraj ve sulama projeleriyle kendilerine ulaşan su miktarında azalma olacağına, daha da önemlisi Türkiye’nin  su üzerinde kontrol imkânına sahip olacağına ilişkindir. Türkiye, Golan tepelerinin İsrail tarafından işgaline yönelik BM Güvenlik Kurulu'nda önlemler alınması taleplerine çekimser kalmıştır. Türkiye’nin buradaki tutumunda o dönem Suriye’nin Türkiye karşıtı tutumunun etkisi vardır.

Türkiye ile ABD arasındaki ilişkilerin düzelmeye başlaması ve iki ülke arasında yapılan SEIA anlaşması ile Türkiye’deki nükleer silahların arttırılması planları Sovyetlerle ilişkileri olumsuz etkileyen gelişmeler arasındadır. Sovyetlerin 1979’da Afganistan’ı işgal etmesi Türkiye tarafında tepkiyle karşılanmıştır. Kıbrıs sorununa da müdahil olmak isteyen Sovyetler daha çok Yunan tezlerini destekleyici olmuştur. Gorbaçov’un 1980'li yılların ortasında iktidara gelmesiyle birlikte ikili ilişkiler gelişmiş, ticari faaliyetler artmış ve Karadeniz’deki FIR hattı ile ilgili sıkıntı giderilmiştir.

1980-1990 arası dönemde Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ticari anlamdaki en önemli gelişme 1989 yılında imzalanan Sınır ve Kıyı Ticareti Anlaşması sonrasında gelişen "Bavul Ticareti"dir. Bunun doğrultusunda 1990 yılına gelindiğinde iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2 milyar dolara ulaşmıştır.

1980-1990 döneminin Ronald Reagan öncülüğündeki ABD politikası olan “Reagan Doktrini”, dünyadaki tüm anti-komünist ve anti-Sovyet hareketlerin ABD tarafından desteklenmesi üstüne kurulmuştur. Bu bağlamda ülkelerdeki anti-komünist rejimler ve örgütler desteklenmiş, siyasi, ekonomik ve askerî yardımlar buna uygun yapılmıştır.

1980-1990 döneminin Irak ve Suriye temelinde yaşanan önemli sorunlarından biri “su sorunu” olmuştur. Türkiye’de doğmakta olan Fırat ve Dicle nehirleri, Irak ve Suriye üzerinden Orta Doğu’ya ulaşmaktadır. Su sorununun ağırlıklı olarak gündeme geldiği süreç bu nehirler üzerinde büyük baraj projeleri gerçekleştirilmesiyle başlamış, bu durum GAP ile zirveye ulaşmıştır. Bu iki ülkenin endişesi, geliştirilen baraj ve sulama projeleriyle kendilerine ulaşan su miktarında azalma olacağına, daha da önemlisi Türkiye’nin kontrol imkânına sahip olacağına ilişkindir.

ABD'nin 1980'lerde başlattığı, nükleer silahların kullanım aşamasında yok edilmesine dayanan proje Yıldız Savaşları Projesidir. Proje, karşılıklı mahvolma esasına dayanarak caydırıcı etki yaratan nükleer denge anlayışı yerine nükleer silahların kullanım aşamasında yok edilmesine dayanmaktadır. Buna göre düşman füzeler uzaya yerleştirilen lazer vb. ışınlarla yok edilecektir.

1980 sonrası dönemde Çin Halk Cumhuriyeti, dengelerin Batı lehinde değişmesinde etkili olmuştur. 1970’li yıllarda bozulmaya başlayan Çin-Sovyet ilişkileri, Sovyetlerin yayılmacılığı ile 1980’li yıllara gelindiğinde giderek artmıştır. Bu dönem, Batı ile daha
yakın ilişkiler kurmaya çalışan Çin, “anti-hegemonyacı” bir politika izleyerek “dengenin dengeleyicisi” konumuna gelmiştir.

Türkiye 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında, ABD'nin Sovyetlere karşı İslam ülkelerinden oluşacak bir cephe oluşturma stratejisine dayanan "Yeşil Kuşak" projesine yakınlaşmaya başlamıştır.

1980 yılına gelindiğinde Reagan’ın ABD Başkanı olmasıyla “Yeni Soğuk Savaş” dönemine girildiği kabul edilir. Bunun belirleyici etkenleri, Sovyetler’in Afganistan’ı işgali ve Doğu Akdeniz’e inme çabası, İran’ın yaşadığı rejim değişikliği ile Batı ittifakından ayrılması, İran-Irak Savaşı ve PASOK yönetimdeki Yunanistan’ın ABD karşıtı tutumu olarak sıralanabilir.

12 Eylül darbesinin ardından askerî yönetim NATO’nun askerî kanadına Yunanistan’ın tekrar dönmesine izin vermiştir. Sonraki süreçte Türk-Yunan ilişkilerindeki sürtüşme NATO içine taşınmıştır.

1980 darbesi sorasında Türkiye’deki yoğun gözaltı ve tutuklamalar sonucunda AT, 1982 yılında Türkiye ile olan ilişkilerini süresiz olarak dondurma kararı almıştır.

1980 sonrasında ABD, Sovyetleri çevrelemek ve İran rejiminin etkisini azaltmak için ılımlı İslam olarak adlandırdığı, içinde Pakistan, Türkiye, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman ve Mısır gibi ülkelerin yer aldığı bir “Yeşil Kuşak” oluşturma yönünde strateji izlemiştir.

1980 sonrası dönemde Türkiye, İsrail ile farklı iş birlikleri geliştirmiştir. Terör konusu bunların başında gelmektedir. Bilindiği gibi Suriye Türkiye aleyhinde faaliyet gösteren terör guruplarını destekliyordu, aynı şekilde İsrail’e karşı da sert politikaları vardı. Suriye bu noktada her iki ülkenin yakınlaşmasını ve ortak stratejiler geliştirmesini sağlamıştır.

Özal hükümeti, anlaşmalardan doğan hakların verilmesi, mali protokollerin uygulanması ve AT içinde Yunanistan engellerinin aşılabilmesi için 14 Nisan 1987’de Almanya başta olmak üzere pek çok AT ülkesinin itirazlarına rağmen Topluluğa tam üyelik için başvuruda bulunmuştur.

KKTC, 15 Kasım 1983 tarihinde, 1980 darbesi sonrasında yönetimde bulunan askeri yönetim tarafından ilan edilmiştir. Belirtilen diğer olaylar askeri yönetim sonrasında iktidara gelen Özal hükümeti döneminde gündeme gelmiş olan olaylardır.

Dönemin Ronald Reagan öncülüğündeki politikası, “Reagan Doktrini”, dünyadaki tüm anti-komünist ve anti-Sovyet hareketlerin ABD tarafından desteklenmesi üstüne kurulmuştur