TÜRK DIŞ POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 11

Kurulduğu dönemde Türkiye tarafından çok da ciddiye alınmayan AET, Türkiye ile Yunanistan ilişkilerindeki yoğun gerginlik ve hatta çatışmaların bir ürünü olarak Türkiye’nin gündemine girmiştir. Yunanistan’ın AET ile ortaklık anlaşması yapmak için 8 Haziran 1959’da yaptığı başvurudan sadece üç hafta sonra, 31 Temmuz 1959’da Türkiye’de tıpkı Yunanistan gibi örgüte ortaklık için başvuruda bulunmuştur. Dönemin Dışişleri Bakanı Zorlu’nun “Yunanistan nereye başvursa biz de başvurmalıyız çünkü Yunanistan tek başına bırakılacak bir ülke değil. İsterse boş havuza atlasınlar, biz de atlamalıyız” dediği rivayet edilmektedir. 1950’nin başından itibaren başlayan ve her geçen gün daha da artan Türkiye-Yunanistan rekabetinin bu süreçte çok önemli yeri olduğu bilinmektedir.

Türkiye, 18 fiubat 1952 tarihinde NATO’ya resmen üye olmuş, nitekim bu üyeliğin Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ndeki oylamasında da tek bir red oyu çıkmamıştır.

ABD’nin Batı Avrupa’yı koruma amaçlı Truman Doktrini ve onu takip eden Marshall Planı ile ortaya koyduğu strateji, 1949’da NATO’nun kurulması ile çok daha farklı bir boyuta ulaşmıştır.

Türkiye, siyasi ve coğrafi özellikleri nedeniyle siyasal tarihi boyunca yalnızca II. Dünya Savaşı boyunca tarafsızlık politikası izleyebilmiştir. Bu dönem haricinde, uluslararası çıkarları dahilinde hep bir ittifak arayışı içerisinde olmuş ve uluslararası politikasını “yalnız kalmama” stratejisi üzerine şekillendirmiştir.

NATO (North Atlantic Treaty Organization - Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), 12 kurucu üye ile (Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri) 4 Nisan 1949’da Washington Anlaşması ile kurulmuştur.

Türkiye ile ABD arasında yapılan en etkili ve uzun yıllar tartışmaları devam edecek olan anlaşma 23 Haziran 1954 tarihli Askerî Tesisler Anlaşması’dır.

Kominform, Sovyetler Birliği Lideri Stalin’in 1947 yılında Marshall Planı’na alternatif olarak oluşturduğu Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan gibi ülkeleri içine alan bir girişimdir.

Bağdat Paktı, Irak ve Türkiye arasındaki ittifakı tescilleyerek Bağdat’ta imzalanmıştır. İngiltere 4 Nisan’da, Pakistan 23 Eylül’de ve İran ise 3 Kasım’da pakta girmişlerdir.

İngiltere ve Türkiye ilişkilerini olumsuz etkileyen bir durum ortaya çıkmamıştır.

AET, Türkiye ile Yunanistan ilişkilerindeki yoğun gerginlik ve hatta çatışmaların bir ürünü olarak Türkiye’nin gündemine girmiştir. Yunanistan’ın AET ile ortaklık anlaşması yapmak için 8 Haziran 1959’da yaptığı başvurudan sadece üç hafta sonra, 31 Temmuz 1959’da Türkiye’de tıpkı Yunanistan gibi örgüte ortaklık için başvuruda bulunmuştur.

Bloklaşma, genelde rakip iki devlet arasında diğer devletlerin taraf tutarak dış
politika tercihlerini seçtikleri tarafa göre belirlemesidir. “Batı Bloku”, ABD’nin
liderliğinde oluşturulan ve Sovyetler Birliği’nin liderliğindeki “Doğu Bloku”na
rakip bir dış politika etrafında birleşmiş devletlerin oluşturduğu bloktur.

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), ABD’nin liderliğiyle, Truman Doktrini’nin devamı niteliğinde Sovyetler Birliği’ni çevreleme politikası ve bu kapsamda Batı Avrupa’nın savunması amacıyla Şubat 1949’da kurulmuştur

NATO (North Atlantic Treaty Organization - Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), 12 kurucu üye ile (Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri) 4 Nisan 1949’da Washington Anlaşması ile kuruldu. Kolektif bir savunma birliği olarak kurulan NATO’ya 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1955’te F.Almanya ve 1982’de İspanya üye olmuştur.

Türkiye, başlangıçta, Sovyetler Birliği’ne karşı doğuda bir güç boşluğu oluşacağı endişesiyle Batı Avrupa ülkelerinin savunması amacıyla kurulan NATO’ya alternatif olarak Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Doğu Akdeniz Savunma Paktı’nın kurulması önerisini getirmişse de bu görüşün bir sonuca ulaşamayacağı anlaşıldığında bundan vazgeçmiş ve NATO’ya üyelik başvurusunu 11 Mayıs 1950 tarihinde Şemsettin Günaltay Hükûmeti’yle resmen yapmış, ne var ki bu başvuru “yetersiz demokrasi” gerekçesi ile kabul edilmemiştir.

Balkanlarda barışın tesisi konusunda özellikle 1930’lardan itibaren önemli girişimler söz konusu olmuştur. Bunların içinde 1934’de Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya ile yapılan Balkan Antantı önemli bir yere sahiptir. Ancak Balkanlarda huzur ve barış ortamı için özellikle 1945 sonrasında ortaya çıkan arayışlar, büyük ölçüde Soğuk Savaş’ın etkisi altında gerçekleşmiş, bu nedenle de sürekli olamamıştır.

Kominform, Sovyetler Birliği Lideri Stalin’in 1947 yılında Marshall Planı’a
alternatif olarak oluşturduğu Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan gibi ülkeleri içine
alan bir girişimdir.

1948 yılında kurulan İsrail Devleti’ni 1949’da tanıyan ilk Müslüman ülke olan Türkiye’nin temelde Orta Doğu’ya yönelik bir “denge siyaseti” izleme isteği, ABD ile olan ilişkileri ve ABD’nin İsrail politikası nedeniyle gerçekleşememiştir.

24 Şubat 1955 tarihinde Bağdat Paktı, Irak ve Türkiye arasındaki ittifakı tescilleyerek Bağdat’ta imzalanmıştır. İngiltere 4 Nisan’da, Pakistan 23
Eylül’de ve İran ise 3 Kasım’da pakta girmişlerdir.

ABD Başkanı Eisenhower, Eisenhower Doktrini olarak bilinen yeni ABD stratejisini ortaya atmıştır. “5 Ocak 1957’de tarihinde açıklanan bu doktrin, komünist tehdide karşı direnmek için yardıma ihtiyaç duyan Orta Doğu ülkelerine askeri ve ekonomik yardım sözü veren ABD’nin bölgede Fransa ve İngiltere’nin yerini alması esasına dayanmaktaydı.