TÜRK DİLİ II

Türkçede kurallı olmamakla birlikte gönül, beyin, koyun (göğüs), göğüs, burun, alın, oğul, ağız, bağır gibi sözcüklere ünlüyle başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlüler (yani /ı/, /i/, /u/, /ü/) düşer. Bu nedenle A seçeneği “Beyni sulandı.” şeklinde olmalı.

Türkçeye Arapçadan giren ve geldiği dilde ikinci hecesinde ünlü bulunmayan, ancak Türkçede telaffuz güçlüğünden dolayı ünlü türemesi görülen ömür (< A. ömr), şükür (< A. şükr), akıl (< A. akl), kayıt (< A. kayd), devir (< A. devr), nakil (< A. nakl), seyir (< A. seyr) vb. sözcükler ünlüyle başlayan ek veya ünlüyle başlayan bir yardımcı fiille kullanıldığında ikinci hecelerindeki türeme ünlüler düşer: akıl+a > akla; ömür+ü+m > ömrüm, şükür etmek > şükretmek, kayıt olmak > kaydolmak; devir etmek > devretmek, nakil+i > nakli vd.  Doğru cevap D’dir.

Türkçenin yazım kurallarının oluşması süreci, Türk Yazı Devrimi ile başlamıştır. 12 Aralık 1928 yılında basılan İmla Lügatı, Türkçedeki sözcüklerin yeni Türk harfleriyle nasıl yazılacağını göstermiştir. Bu yazım kılavuzu 1941 yılına kadar basın-yayın ve eğitim kurumlarında kullanılmıştır.

Büyük Harf Kullanımı
1. Bütün özel isimler -kişi adları ve soyadları, ülke, millet, dil, din, mezhep, gezegen, yer, bölge, yerleşim birimleri, kurum, kuruluş, eser, gazete, dergi, kanun, tüzük, dönem, mevsim, (belirli bir tarih bildiren) ay ve gün, bayram, toplantı vb. isimleri - büyük harfle başlatılır.

2. Birtakım kısaltmaların tamamı veya ilk harfleri büyük harfle yazılır.

3. Bütün cümleler ile şiirlerde dizeler büyük harfle başlar.

4. İki noktadan sonra veya tırnak içinde verilen cümlelerin ilk kelimesi büyük harfle başlar ve sonuna ilgili noktalama işareti konur.

5. Unvanlar ve lakap gibi kullanılan akrabalık sözleri büyük harfle yazılır.

6. Hitap sonrası kullanılan unvanlar büyük harfle yazılır.

7. Kitap, dergi, bildiri vb. gibi çalışmalarda, yazı başlıkları ve çizelge, şema vb. ile ilgili açıklamaların ilk harfleri büyük yazılır.

8. Tabela, levha gibi yazılarda sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır.

9. Özel adlardan türetilen bütün sözcüklerin ilk harfleri büyük yazılır.

Ünlü küçülmesi diye bir yazım kuralı yoktur. Diğer yazım kuralları detaylı şekilde kitapta açıklanmaktadır.

Bitişik Yazılan Sözcükler
1. İki sözcük birlikte kullanıldığında ses düşmesi, türemesi veya değişmesi oluyorsa bitişik yazılır

Ek Fiilin Yazımı
1. İsim veya fiil soylu yüklemlere, ek fiilin çekimli idi, imiş veya ise biçimleri getirildiğinde bunlar ayrı veya bitişik yazılabilir. Aynı durum ek fiilin zarf-fiil biçimi olan iken için de söz konusudur.

2. Sözcük ünlüyle bitiyorsa, ek fiilin başındaki /i/ ünlüsü yarı ünlü /y/ sesine dönüşür.

Sayıların Yazımı
1. Ondan itibaren birleşik rakamlar yazıyla verildiğinde bunlar ayrı ayrı yazılır.

2. Büyük sayılar yazılırken okumayı kolaylaştırmak amacıyla farklı yöntemler kullanılır.

3. Eğer sayılar rakamla yazılıyor ve sonrasında ek geliyorsa bu eklerin yazımında ünlü ve ünsüz uyumlarına uyulur ve bunlar kesme işareti kullanılarak yazılır.

+ki Aitlik Eki, ki Bağlacı ile ki Pekiştirme ve Şüphe Edatının Yazımı
Türkçede sesteş olan üç ayrı ki vardır:
Aitlik bildiren +ki ekinin yazımı: Bir ek olduğu için sözcüğe bitişik yazılır.
Elimizdeki imkânları kullanmamakta neden direniyoruz? (Haldun Taner, Koyma Akıl, Oyma Akıl)
Bağlama işlevindeki ki sözcüğünün yazımı: İki cümleyi bağlayan yani bağlaç olan ki ayrı yazılır.
Bizim de işimiz bu! Onlar unutacak, biz söyleyeceğiz ki cümle âlem duysun. (Feyza Hepçilingirler, Türkçe “OFF”)
Pekiştirme veya şüphe görevinde kullanılan ki sözcüğünün yazımı: Pekiştirme görevindeki ki sözü yüklemlerden sonra kullanılır ve ayrı yazılır.
Sen zaten evde çalışıyorsun, senden önce gelebilmem mümkün değil ki! (Ayşe Kulin, Türkan)
Türkçede özellikle ilk iki maddedekilerin karıştırıldığı, çok defa ayrı yazılacakken bitişik yazıldığı görülmektedir. Bunu ayırt etmenin iki basit çözümü vardır:
• Üzerine hâl eki getirmek mümkünse bitişik, değilse ayrı yazılmalıdır: Evdekine, yoldakinden, seninkini vb.
Elbette Avrupa ülkelerinde konuşulan Türkçe, Türkiye’dekinden farklı şartlar altında varlığını devam ettirmekte, kendine has kimi özellikler geliştirmektedir.
(Nurettin Demir-Emine Yılmaz, Türk Dili El Kitabı)

ki cümleden çıkarıldığında anlam bozuluyorsa bitişik; bozulmuyorsa ayrı yazılır.
Derler ki binlerce işçi çalışmış bu köşkü yapmak için; şimdi hiçbirinin adı bilinmez. (Murathan Mungan, Lal Masallar)
Yukarıdaki metni okuyunuz. Bir de koyu yazılı sözcüğü çıkarak okuyunuz.
Böyle okunduğunda da cümlenin anlamının bozulmadığı görülür. Öyleyse burada ki ayrı yazılmalıdır.

Sözcük Sonunda /ç/ > /c/ Nöbetleşmesi
Türkçede hac, sac gibi birkaç sözcük dışında esas olarak sözcük sonunda /c/ sesi bulunmaz. İki veya daha fazla heceli sözcüklerin sonundaki /ç/ sesleri ise, ünlüyle başlayan ekle kullanıldığında /ç/ > /c/ olur: kıvanç+ı+m > kıvancım; avuç+a > avuca; sevinç+i > sevinci, kırlangıç+a > kırlangıca vb.

Gezegen isimleri büyük harfle yazılır, doğru cevap A şıkkıdır.

E şıkkındaki ay ismi belirli bir tarihi belirtmediği için küçük yazılmalıdır

Ünvanlar belirli bir şahıs için kullanılmıyorsa küçük harfle yazılır. A şıkkında millet ismi, B şıkkında dil ismi, C şıkkında kısaltma kelimenin diğer harfleri, E şıkkında tırnak içinde başlayan cümle büyük harfle başlamalıdır. doğru cevap D şıkkıdır.

A ve C şıkkındaki özel isimler duyulduğu gibi yazılır, alfabesi farklı dillerden gelen isimler duyulduğu gibi yazılır, B şıkkında Latin alfabesini kullanan ülkelere ait isimler orjinal halini korur, D şıkkında eskiden dilimze giren yabancı bir kelime olan gardırop duyulduğu gibi yazılan gruba girer, değişikliğe uğrayan kelime ingilizceden dilimze giren 'term' kelimesindeki sessiz harflerin arasına sesli türetmesiyle kullanılan terim kelimesidir. Kelime yazım değişikliğine uğramıştır. Doğru cevap E şıkkdır.

Birleşik fiillerde ' etmek, olmak ' ile yapılanlar hece düşmesi veya türemesine sebep oluyorsa beraber yazılır. Ses olayı olmadığında yazımı ayrı olur doğru cevap C şıkkıdır.

İki kelime temel anlamını yitirdiğinde birleşik yazılmalıdır. A seçeneğinde köpek balığı kelimesinde anlamını yitirmeyen bir kelime, C şıkkında iç kelime ile oluşan bir tamlama olduğu için, D şıkkındaki çoluk çocuk ikileme , E şıkkında olmak fiiliyle oluşan ses olayı olmayan bir durum olduğu iççin ayrı yazılır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Tarihlerde sayılar kesme işareti ile ayrılarak yazılır. Doğru cevap D şıkkdır

I'de aitlik anlamında IV'te  pekiştirme görevinde kullanılmıştır. I'de bitişik Iv'te ayrı yazılır. II ve III'te ise bağlaç olduğu için ayrı yazılmalıydı. Doğru cevap A şıkkıdır.

12 Aralık 1928 yılında basılan İmla Lügatı, Türkçedeki sözcüklerin yeni Türk harfleriyle nasıl yazılacağını göstermiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

B şıkkındaki göğüs kelimesinde sesi düşmesi varken diğer şıklarda asılları 'p,ç,t,k 'ile biten sözküklerin 'b,c,d,g'ye nöbetleşmesi olayı vardır.