TÜRK DİLİ II

Ana düşünce, yazarın iletmek istediği temel düşüncedir. Yazar, yazıyı ana düşünceye ulaşmakta araç olarak kullanılır.

Konunun özelliğine, işlenecek ana düşünce ve yardımcı düşüncelerin niteliğine,
kullanılacak örneklere, anlatım biçimine göre kompozisyon yazmada üç tür plan
uygulanabilir:
• Olaya dayalı plan
• Düşünceye dayalı plan
• Duyguya dayalı plan

Yazının bir bölümü olan paragraf, bir duyguyu, düşünceyi, bilgiyi, dileği, öneriyi, ya da olayı, olaydan alınmış bir kesiti yalnız bir yönüyle tam olarak çözümleyen, açıklayan, tartışan, öyküleyen, betimleyen cümleler bütünüdür.

Paragrafta işlenen konunun, ele alınan düşüncenin ve verilen örneklerin anlatım biçimi, tutulan yola göre farklı nitelik ve özellik taşır. Yazının her paragrafı aynı tarzda yazılamaz. Bu durum, akıcılığı ve sürükleyiciliği engeller, yazıyı tekdüzeleştirir. Her paragrafta ele alınan konunun, işlenecek düşüncenin, verilecek örneğin niteliğine göre anlatım biçimlerinden herhangi biri ya da birden fazlası seçilebilir. Seçilen anlatım biçimleri hem konuyu bütün yönleriyle ele almamızı sağlayacak hem de düşüncelerimizin okuyucularca daha kolay bir biçimde kavranmasına yardımcı olacak nitelikte olmalıdır.

Aşağıdaki paragrafta Mehmet Kaplan kültür sözünün tanımını yaparak söze girmekte, kültürlü insan ve kültürlü millet kavramlarını tanımlayarak okuyucuyu
bir düşünceye ulaştırmaktadır (TDK, 2011b: 235).
Kültür kelimesi Latince “ekin ekmek” manasına gelirmiş. Mikrop cinsinden canlı bir varlığın muayyen bir ortam içinde çoğalmasına da kültür denilir. Bir ferdin veya bir milletin manevi kıymetlerini işlemesi, çoğaltması ve geliştirmesi de kültür adını alır. Kültürlü bir insan birçok şeyleri okumuş, düşünmüş ve iyice sindirmiş bir insandır. Kültürlü bir millet, maddi ve manevi imkânlarını geliştirmiş, iptidailikten yüksek bir medeniyet seviyesine ulaşmış olan millettir. İster toprak gibi maddi, ister ilim ve sanat gibi manevi olsun, işlenen ve geliştirilen her şey “kültür” adı altında toplanabilir.

Aşağıdaki örnekte Doğan Aksan, Türkçedeki akrabalık adlarının zenginliğini
diğer dillerle karşılaştırma yaparak vermiştir

Hint-Avrupa ailesindeki dillerden başkalık gösteren niteliğiyle Türkçe, akrabalık
bağlarını anlatan sözcüklere geldiğimizde yine ayrıntılı anlatımla kendine özgü bir
görünümle karşımıza çıkar. Örneğin Türkçede “baldız”, “elti”, “görümce” ve “yenge” ayrı ayrı kavramlar oluştururken Hint-Avrupa dil ailesinde tek bir göstergeyle dile getirilir. Sırasıyla, Fransızcada belle-soeur, İngilizcede sister-in-law, Almancada Schwägerin. Bu durumun daha başka örneklerini gösterebiliriz.

Tanıklama, anlatılanlara somutluk kazandırmak için başkalarının düşüncelerinden, sözlerinden yararlanmadır. Tanık göstermek olarak da adlandırılır.

Bir düşüncenin gerçekliğini yadsınamayacak bir kesinlikle göstermek anlamında
olan tanıtlama, yazıda sayısal verilerin, istatistiklerin, göstergelerin, tahminlerin
tanıt olarak kullanılmasıdır. İleri sürdüğümüz düşüncelerin birtakım verilerle tanıtlanması gerekebilir.

Konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya duruma "Konu" denir. Doğru yanıt: B'dir.

Sevgi genel bir konudur. Yurt sevgisi, anne sevgisi, doğa sevgisi gibi sınırlandırılabilir. Hayvan sevgisi de sınırlandırılmış bir konudur. Doğru yanıt: A'dır.

İnsan ilk eğitimini ailesinden alır. Aileden alınan bu eğitim insanın büyük ölçüde kişiliğini belirler. Bu atasözü mecazi olarak bu düşünceyi vurgulamaktadır. İnsan ailesinden ne görürse onu yapar. Doğru yanıt: E'dir.

Buradan şu anlaşılıyor ki; "Hangi politikacı vardır ki kendi düşüncelerinin tartışma konusu olmasına göz yumsun!" cümlesi bir kompozisyonun "Gelişme" bölümünde yer almalıdır. Doğru yanıt: B'dir.

Bir kompozisyonda anadüşünce sonuç bölümünde yer alır. Anlatılanlar, geliştirilen düşünceler sonuç bölümünde bir yargıya bağlanır. Doğru yanıt: C'dir.

Kompozisyon düşüncelerin planlı bir anlatımıdır. "Giriş-Gelişme-Sonuç" bölümleri bulunmaldır.Doğru yanıt: D'dir.

Bir yazıda ele alınan her düşünce ayrı ayrı paragraflarda açıklanır. Diyebiliriz ki paragraf düşüncenin açıklandığı yazının bir bölümüdür. Doğru yanıt: B'dir.

Paragrafta verilen bir bilginin tanınmış bir kaynağa dayandırılarak yazıya giriş yapılmasına "Tanıklama" denir. Doğru yanıt: A'dır.

Bir düşüncenin gerçekliğini yadsınamayacak bir kesinlikle göstermek anlamında, yazıda sayısal verilerin, istatistiklerin, göstergelerin, tahminlerin kullanılmasına "Tanıtlama" denir. Doğru yanıt: D'dir.

Kurtuluş Savaşı, Türk ulusunun var olma mücadelesidir. Halide Edip Adıvar "Türkün Ateşle İmtihanı" adlı romanında bu mücadelenin nasıl kazanıldığını çok çarpıcı bir şekilde anlatmıştır. Bu paragrafta "Tanıklama" anlatım biçimine başvurulmuştur. Doğru yanıt: E'dir.

Kompozisyon yazarken yaklaşık olarak üstten 6 cm, alttan 2 cm, soldan 3 cm, sağdan 1 cm boşluk bırakılması gerekmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Dil becerisini geliştiren en önemli etkinlik okumadır. Doğru yanıt A'dır.