YAZIM KURALLARI

Türkçenin yazım kurallarının oluşması süreci, Türk Yazı Devrimi ile başlamıştır

Adı İmla Lügatı'dır ve 12 Aralık 1928 yılında basılmıştır.

1. Bütün özel isimler -kişi adları ve soyadları, ülke, millet, dil, din, mezhep, gezegen, yer, bölge, yerleşim birimleri, kurum, kuruluş, eser, gazete, dergi, kanun, tüzük, dönem, mevsim, (belirli bir tarih bildiren) ay ve
gün, bayram, toplantı vb. isimleri - büyük harfle başlatılır.

2. Birtakım kısaltmaların tamamı veya ilk harfleri büyük harfle yazılır.

3. Bütün cümleler ile şiirlerde dizeler büyük harfle başlar.

4. İki noktadan sonra veya tırnak içinde verilen cümlelerin ilk kelimesi büyük harfle başlar ve sonuna ilgili noktalama işareti konur.

5. Unvanlar ve lakap gibi kullanılan akrabalık sözleri büyük harfle yazılır.

6. Hitap sonrası kullanılan unvanlar büyük harfle yazılır.

7. Kitap, dergi, bildiri vb. gibi çalışmalarda, yazı başlıkları ve çizelge, şema vb. ile ilgili açıklamaların ilk harfleri büyük yazılır.

8. Tabela, levha gibi yazılarda sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır.

9. Özel adlardan türetilen bütün sözcüklerin ilk harfleri büyük yazılır.

1. Türkçeye eskiden yerleşen yabancı isimler söylendiği gibi yazılır.

2. Latin alfabesi kullanan ülke ve toplumlara ait özel isimler aynen yazılır.

3. Latin alfabesi kullanılmayan ülke ve toplumlara ait özel isimler söylendiği gibi yazılır.

Türk, kürk, bark

1. İki sözcük birlikte kullanıldığında ses düşmesi, türemesi veya değişmesi oluyorsa bitişik yazılır.

2. Birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerin biri ya da ikisi de artık asıl anlamlarını yitirmiş, yeni bir anlam kazanmışlarsa bitişik yazılır.

3. Gerçek anlamı dışında, yardımcı fiil olarak kullanılan, vermek, durmak, yazmak, kalmak, bilmek ve gelmek fiilleri, kendisinden önceki fiile -A, -U, -I zarf-fiil ekleri yardımıyla bağlandığında bitişik yazılır.

4. Fiil çekim eklerinin ve fiilimsilerin kalıplaşmasıyla ortaya çıkan ve yeni anlam taşıyan sözcükler bitişik yazılır.

5. Birleşik yapıdaki kişi ad ve soyadları, yer adları, kurum adları bitişik yazılır.

6. Ara yönleri bildiren sözcükler ile artık somut yer bildirmeyen alt, üst, üzeri sözcükleriyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

7. Dilimize Arapça ve Farsçadan geçen, tek sözcük gibi düşünülen tamlamalar bitişik yazılır.

1. İsim + fiil tarzında kurulan yapılarda eğer ses düşmesi veya değişmesi yoksa bu tip birleşik sözcükler ayrı yazılır.

2. Hayvan veya bitki, eşya veya alet, durum, yer, bilim ve bilgi, yiyecek, gök cisimleri, organ, zaman, renk, yön, yol ve ulaşım vb. bildiren sözcüklerden birisi ile oluşan ve bunlardan birisinin anlamını koruduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır.

3. İç, dış, alt, üst, ön, art, büyük, küçük, orta, karşı, sağ, sol, bir, iki, tek, çift, sıra, gibi sözcüklerin başta olduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır.

Bütün ikilemeler ayrı ve araya herhangi bir noktalama işareti konulmadan yazılır.

Pekiştirme sıfatları, sözcüğün ilk hecesinin ünlüyle biten kısmı alınarak bunlara p, r, s, m seslerinin getirilmesiyle türetilir ve bunlar birleşik yazılır. Bu yapıların daha da pekiştirildiği veya bu yapılarda ünlü türemelerinin ortaya çıktığı görülür.

Türkçede tek heceli olumlu fiil köklerine, geniş zaman ekinin ne şekilde geleceği sorunludur. Hangi fiilde ekin -Ar, hangisinde -(X)r geleceği konusunda kesin bir kural yoktur.

1. Ondan itibaren birleşik rakamlar yazıyla verildiğinde bunlar ayrı ayrı
yazılır.

2. Büyük sayılar yazılırken okumayı kolaylaştırmak amacıyla farklı yöntemler kullanılır. 

• Sondan başlayarak her üç basamakta bir nokta konur

• Üçlü basamakların arası yazıyla yazılır

3. Eğer sayılar rakamla yazılıyor ve sonrasında ek geliyorsa bu eklerin yazımında ünlü ve ünsüz uyumlarına uyulur ve bunlar kesme işareti kullanılarak yazılır.

4. Romen rakamları; yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde, ayların yazımında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların ön bölümlerindeki sayfaların numaralandırılmasında ayrı yazılır.

Türkçede sesteş olan üç ayrı ki vardır:
Aitlik bildiren +ki ekinin yazımı: Bir ek olduğu için sözcüğe bitişik yazılır.
Elimizdeki imkânları kullanmamakta neden direniyoruz? (Haldun Taner, Koyma Akıl, Oyma Akıl)
Bağlama işlevindeki ki sözcüğünün yazımı: İki cümleyi bağlayan yani bağlaç
olan ki ayrı yazılır.
Bizim de işimiz bu! Onlar unutacak, biz söyleyeceğiz ki cümle âlem duysun.
(Feyza Hepçilingirler, Türkçe “OFF”)
Pekiştirme veya şüphe görevinde kullanılan ki sözcüğünün yazımı: Pekiştirme görevindeki ki sözü yüklemlerden sonra kullanılır ve ayrı yazılır.
Sen zaten evde çalışıyorsun, senden önce gelebilmem mümkün değil ki! (Ayşe
Kulin, Türkan)
Türkçede özellikle ilk iki maddedekilerin karıştırıldığı, çok defa ayrı yazılacakken bitişik yazıldığı görülmektedir. Bunu ayırt etmenin iki basit çözümü vardır:
• Üzerine hâl eki getirmek mümkünse bitişik, değilse ayrı yazılmalıdır: Evdekine, yoldakinden, seninkini vb.

• ki cümleden çıkarıldığında anlam bozuluyorsa bitişik; bozulmuyorsa ayrı
yazılır.
Derler ki binlerce işçi çalışmış bu köşkü yapmak için; şimdi hiçbirinin adı bilinmez. (Murathan Mungan, Lal Masallar)

Türkçede bağlaç olarak kullanılan dA ile bulunma hâli (+DA) eki zaman zaman
karışmaktadır. Bunları ayırmanın en kolay yolu, cümleden çıkardığımızda anlam
bozuluyorsa bu ektir ve birleşik yazılmalıdır; anlam bozulmuyorsa bağlaçtır, ayrı
yazılmalıdır

Hem bağlaç hem de edat olarak kullanılan ile, bağımsız veya ekleştirilerek kullanılır.
Fıkraları, romanları, öyküleri ile tanıdığımız Oktay Akbal’ın özgün yanlarından
biri de denemeciliğidir. (Doğan Hızlan, Düzyazı Ayracı)
İle, ekleştiğinde, ünsüzle biten sözcüklere gelince baştaki /i/ sesi düşer; sonu
ünlüyle biten sözcüklerde ise /i/ > /y/ olur.
Karısı, üç çocuğuyla her akşam umutla açıyordu kapıyı.

Soru eki, diğer eklerden farklı olarak daima ayrı yazılır ve sonuna “?” işareti konur. Kimi durumlarda soru ekinin üzerine kişi ekleri de getirilebilir, ancak bu
durum ayrı yazılma kuralını değiştirmez.
Hey Allah’ım, bu suali okumaktan bıkmadın mı hâlâ? (Ayşe Kulin, Türkan)
Güneş batıyor... Yarın, yine doğar. Ben, şu topraklarda yatan güneşin - bir gün
olsun - doğduğunu görmeyecek miyim? (Namık Kemal, Gülnihal)
Soru eki şu durumlarda soru anlamı taşımaz: 1) -DI mI zarf-fiil yapısında 2)
İyisi mi gibi kalıp ifadelerde 3) İkilemelerde pekiştirme amacıyla kullanıldığında
soru işareti kullanılmaz.
1. Hayat pahalılaştı mı dostluklar ucuzlar. (Haldun Taner, Koyma Akıl Oyma
Akıl)
2. İyisi mi, yarından tezi yok, keşişin izini tutup gidelim; kader, kısmetse bir gün
olur arkalarından yetişiriz. (Eflâtun Cem Güney, Kerem İle Aslı)
3. Öyle ki, Yorgi bir gün: - Yahu çocuklar, demişti, ay ışığında futbol oynamak
kıyak mı kıyak olacak! (Orhan Kemal, Baba Evi)

Düzeltme işareti, yazı dilimizde iki nedenle kullanılır.
1. Türkçede k, g, l, gibi ünsüzlerin art damak mı yoksa ön damak mı olduğu esas olarak birlikte kullanıldığı ünlüye bağlıdır: kara, garip, alın,
koku, gurbet, kol vb. sözcüklerde bu sesler art damak; kürek, gülücük,
el, yelek gibi sözcüklerde ise ön damak ünsüzüdür. Ancak yazı dilinde
kimi alıntı sözcüklerde, bu sesi gösteren harflerden önce veya sonra art
damak ünlüleri - a ve u - geldiği halde, söz konusu ünsüzler ön damak
ünsüzü olarak söylenir. Bu durumu yazıda belirtmek için, bu ünlülerin
üzerine düzeltme işareti konur: â ve û.
kâr, kâğıt, kâfir, bekâr, Hakkâri, Kâmil, dükkân, mezkûr, sükûn, mahkûm;
karargâh, dergâh, rüzgâr; lâle, lâzım, İslâm, hilâl, Halûk vb.
Biliyorsun ki, bizim Beşinci Ordu’nun karargâhı Saroz’dadır. (Tarık Buğra, Çanakkale Mahşeri)
2. Bazı alıntı sözcüklerde, uzun ünlünün gösterilmediği durumlarda anlam
karışıklığını gidermek için uzun ünlünün üzerine “^” işaretini konur.
3. Arapçadan dilimize geçen +î nispet ekinin belirtme (+i) hâl eki ve 3.
tekil şahıs iyelik ekiyle karışmasını önlemek için düzeltme işareti kullanılır.

Eğer tek sözcük kısaltılacaksa bu durumda bazen büyük harf, bazen de küçük harf kullanılabilmektedir: N (Azot), Ü (üniversite), M (milâdî); m (metre), g
(gram), l (litre) vb. Örneklerde (M ve m) görüldüğü gibi kısaltmanın büyük veya
küçük harfle yapılması anlamı değiştirmektedir.
Tek sözcüklük kısaltmalarda bazen sözcüğün ilk hecesi veya üç harfi; bazen de ilk
iki veya üç ünsüzü kullanılır ve sonuna nokta konur: Prof. (profesör), Bul. (bulvar),
Sok. (sokak), haz. (hazırlayan), nö. (nöbetçi), Dr. (doktor), kr. (kuruş), Hz. (hazret) vb.

Birden çok sözcükten oluşan ülke, devlet, eser, kurum, varlık, kişi, hastalık vb.
adların kısaltması, bu sözcüklerin ilk harflerin bir araya getirilmesiyle oluşturulabilir. Noktalama işaretleri ünitesinde de belirtildiği gibi, bu şekilde tamamı büyük
harflerden oluşan kısaltmalarda esasen nokta kullanılmaz. TBMM, AGİK, BM,
ODTÜ, ASELSAN, DDY, THY, TDK vb. Ancak nadir de olsa T.C., T. gibi kısaltmalarda nokta işareti bulunmaktadır.

Türkçede seslerin dizilişi, özellikle eklerin kullanılışı belli bir düzen içerisinde
gerçekleşir. Bu da ünlü ve ünsüz uyumlarının doğmasına yol açmıştır. Türkçede
iki ünlü uyumu (büyük ve küçük ünlü uyumları), bir de ünsüz uyumu vardır.
Türkçede asıl olan büyük ünlü uyumudur. Bilinen ilk metinlerde günümüze kadar bir iki istisna dışında hemen bütün Türk dil ve lehçelerinde büyük ünlü uyumu
görülür. Bu uyum, ekler geldiği zaman da değişmez, yani ekler de bu kurala uyar.
el+ler+i+n+de+ki+ler+den > ellerindekilerden
oku-t-tur-u-l-acak-sın > okutturulacaksın.

Küçük ünlü uyumunun tarihi geçmişine baktığımızda, Türkçede büyük ünlü uyumu kadar yaygın olmadığı görülür. Ancak bugün Türkçede eklerin ünlüsü, sözcüğünün son hecesinin ünlüsü dikkate alınarak ve küçük ünlü uyumuna göre getirilir.
el+ler+i+n+de+ki+ler+den > ellerindekilerden; oku-t-tur-u-l-acak-sın > okutturulacaksın.

Bilindiği gibi Türkçede bir de ünsüz uyumu bulunmaktadır. Ünsüzler ötümlü
ve ötümsüz diye ikiye ayrılırlar. Bu ünsüzlerin bir kısmı, ünsüz uyumu dediğimiz
kural gereği birbiriyle nöbetleşen çiftleri teşkil ederler: c ~ ç, d ~ t, k ~ g.
Bu durum, yazımda aşağıdaki uygulamalara yol açar:
• Sözcük ötümsüz ünsüzle bitiyorsa ötümsüz ünsüzle başlayan ek gelir:
Türk+çe > Türkçe, kayık+çık > kayıkçık, saç+tan > saçtan, iş+te > işte; bit-kin >
bitkin, at-kı > atkı, kaç-tı > kaçtı, bak-tık+ça > baktıkça, iç+tik+i > içtiği vb.
• Sözcüğün sonu ötümlü ünsüz veya ünlü ile bitiyorsa ekin ötümlü ünsüzle
başlayan biçimi getirilir:
yol+cu > yolcu, güzel+ce > güzelce, yavru+cak > yavrucak, yol+da > yolda,
yer+den > yerden, yor-gun > yorgun, dal-gıç > dalgıç, del-gi > delgi, sol-du > soldu,
al-dık+ça > aldıkça, bekle-dik+i+m > beklediğim, yüz-dük+ü > yüzdüğü vb.

Dilimizde sonu /ç/, /t/, /p/ veya /k/ ile biten birtakım sözcükler, ünlüyle başlayan
ek aldığında veya ünlüyle başlayan sözcüklerle kullanıldığında, bu seslerin geçici
olarak, sırasıyla /c/, /d/, /b/ ve /g/ olduğu görülür.