TÜRK DİLİ II - Deneme Sınavı - 3

Türk milleti Kurtuluş savaşı yıllarında yedi düvele karşı büyük mücadeleler vermiş ve bunda da başarılı olmuştur.

Yolculuğa çıkılacak saat belli, öyleyse ne diye geç kalınırki?

Dondurma almaya parası olmayan küçüğün avucuna iki lira koyduğumda, o minik gözlerinde beliren mutluluğu asla unutmayacağım.

Yıllarca süregelen davamızda hakim nihayet bugün kararı açıklayacak.

Yıllar sonra lise arkadaşlarımızla buluştuk. Kimler gelmemişti ki? Lisedeyken en samimi arkadaşımı, Haluğu orada gördüm.

Bütün gün halk âşıklarının saz çalmalarını hayran hayran seyir ettik.

Gençler sanıyorlar ki ana babaları hep yanlarında olacak, kendileri ise çalışmıyarak, çabalamıyarak gönüllerince yaşayacaklar.

Türkçede büyük harfin kullanıldığı belli başlı yerler şunlardır: Bütün özel isimler büyük harfle başlatılır, iki noktadan sonraki cümlenin ilk kelimesi büyük harfle başlar, kısaltmaların hepsi ve bir kısmı büyük harfle yazılır, şiirlerde dizeler büyük harfle başlar, bütün cümleler büyük harfle başlar, tırnak içinde verilen cümlelerin ilk kelimesi büyük harfle başlar, unvanlar ve hitap sonrası kullanılan unvanlar büyük harfle yazılır, kitap, dergi gibi çalışmalarda yazı başlıklarının ilk harfleri büyük yazılır, özel adlardan türetilen bütün sözcükler büyük harfle yazılır, tabela ve levha gibi yazılarda sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır. Oysa noktalı virgülden sonra (özel isim gibi büyük harfi gerektiren bir kullanım olmadığı sürece) büyük harf kullanılmaz. Doğru cevap B’dir.

İki sözcük birlikte kullanıldığında ses düşmesi, türemesi veya değişmesi oluyorsa bitişik yazılır. “yok olmak” sözcüğünde ses düşmesi, türemesi veya değişmesi yok. Birleşik sözcüklerin bitişik yazılmasını gerektirecek diğer kurallar da bu birleşik kelime için söz konusu olmadığından, “yok olmak” sözcüğü ayrı yazılmalıdır.

Hayvan veya bitki, eşya veya alet, durum, yer, bilim ve bilgi, yiyecek, gök cisimleri, organ, zaman, renk, yön, yol ve ulaşım vb. bildiren sözcüklerden birisi ile oluşan ve bunlardan birisinin anlamını koruduğu birleşik sözcükler ayrı yazılır. Birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerin biri ya da ikisi de artık asıl anlamlarını yitirmiş, yeni bir anlam kazanmışlarsa bitişik yazılır. “hanımeli” sözcüğü de bu tür sözcüklerden biridir. Doğru cevap D’dir.

Ondan itibaren birleşik rakamlar yazıyla verildiğinde bunlar ayrı ayrı yazılır. Bu nedenle A seçeneği “beş yüz bin” şeklinde yazılmalı. Diğer seçeneklerde herhangi bir yazım yanlığı yoktur. Doğru cevap A’dır.

A, B, C ve D seçeneklerinden “ki”nin yazımında herhangi bir yanlışlık yok. E seçeneğinde ise “ki” ayrı yazılacağı yerde bitişik yazılmış. Doğru cevap E’dir.

Türkçede k, g, l, gibi ünsüzlerin art damak mı yoksa ön damak mı olduğu esas olarak birlikte kullanıldığı ünlüye bağlıdır: kara, garip, alın, koku, gurbet, kol vb. sözcüklerde bu sesler art damak; kürek, gülücük, el, yelek gibi sözcüklerde ise ön damak ünsüzüdür. Ancak yazı dilinde kimi alıntı sözcüklerde, bu sesi gösteren harflerden önce veya sonra art damak ünlüleri - a ve u - geldiği halde, söz konusu ünsüzler ön damak ünsüzü olarak söylenir. Bu durumu yazıda belirtmek için, bu ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur: â ve û. B seçeneğinde düzeltme işareti yanlış kullanılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Türkçede isimlere gelen +ki, +ken, +leyin,+(ı)mtırak ekleri ile fiillere gelen -(X) yor eki uyuma girmez: yoldaki, yoldayken, akşamleyin, yeşilimtırak, görüyor. Bunların dışında isimlere gelen +DAş ekinin de uyuma girmediği görülür: yoldaş, arkadaş, türdeş, işteş, evdeş sözcüklerinde uyuma girer; ancak meslektaş, kardeş, ülküdaş sözcüklerinde uyuma girmez. Ayrılma hal eki olan “+DAn” eli ise büyük ünlü uyumuna girer. Doğru cevap D’dir.

Dilimizde sonu /ç/, /t/, /p/ veya /k/ ile biten birtakım sözcükler, ünlüyle başlayan ek aldığında veya ünlüyle başlayan sözcüklerle kullanıldığında, bu seslerin geçici olarak, sırasıyla /c/, /d/, /b/ ve /g/ olduğu görülür. Bu tip sözcüklerden sonra ünlüyle başlayan bir sözcük geldiğinde telaffuzda yine /ç/ > /c/ olur; ama bu durum yazıda gösterilmez: öç almak, avuç açmak gibi. Doğru cevap C’dir.

Türkçede kurallı olmamakla birlikte gönül, beyin, koyun (göğüs), göğüs, burun, alın, oğul, ağız, bağır gibi sözcüklere ünlüyle başlayan ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlüler (yani /ı/, /i/, /u/, /ü/) düşer. Bu nedenle A seçeneği “Beyni sulandı.” şeklinde olmalı.

Türkçeye Arapçadan giren ve geldiği dilde ikinci hecesinde ünlü bulunmayan, ancak Türkçede telaffuz güçlüğünden dolayı ünlü türemesi görülen ömür (< A. ömr), şükür (< A. şükr), akıl (< A. akl), kayıt (< A. kayd), devir (< A. devr), nakil (< A. nakl), seyir (< A. seyr) vb. sözcükler ünlüyle başlayan ek veya ünlüyle başlayan bir yardımcı fiille kullanıldığında ikinci hecelerindeki türeme ünlüler düşer: akıl+a > akla; ömür+ü+m > ömrüm, şükür etmek > şükretmek, kayıt olmak > kaydolmak; devir etmek > devretmek, nakil+i > nakli vd.  Doğru cevap D’dir.

Türkçenin yazım kurallarının oluşması süreci, Türk Yazı Devrimi ile başlamıştır. 12 Aralık 1928 yılında basılan İmla Lügatı, Türkçedeki sözcüklerin yeni Türk harfleriyle nasıl yazılacağını göstermiştir. Bu yazım kılavuzu 1941 yılına kadar basın-yayın ve eğitim kurumlarında kullanılmıştır.

Büyük Harf Kullanımı
1. Bütün özel isimler -kişi adları ve soyadları, ülke, millet, dil, din, mezhep, gezegen, yer, bölge, yerleşim birimleri, kurum, kuruluş, eser, gazete, dergi, kanun, tüzük, dönem, mevsim, (belirli bir tarih bildiren) ay ve gün, bayram, toplantı vb. isimleri - büyük harfle başlatılır.

2. Birtakım kısaltmaların tamamı veya ilk harfleri büyük harfle yazılır.

3. Bütün cümleler ile şiirlerde dizeler büyük harfle başlar.

4. İki noktadan sonra veya tırnak içinde verilen cümlelerin ilk kelimesi büyük harfle başlar ve sonuna ilgili noktalama işareti konur.

5. Unvanlar ve lakap gibi kullanılan akrabalık sözleri büyük harfle yazılır.

6. Hitap sonrası kullanılan unvanlar büyük harfle yazılır.

7. Kitap, dergi, bildiri vb. gibi çalışmalarda, yazı başlıkları ve çizelge, şema vb. ile ilgili açıklamaların ilk harfleri büyük yazılır.

8. Tabela, levha gibi yazılarda sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır.

9. Özel adlardan türetilen bütün sözcüklerin ilk harfleri büyük yazılır.

Ünlü küçülmesi diye bir yazım kuralı yoktur. Diğer yazım kuralları detaylı şekilde kitapta açıklanmaktadır.