TÜRK DİLİ I

Türkçede yer alan sözcük öbeklerinin genel özellikleri şöyle sıralanabilir:

Sözcük öbekleri üç ve/ya daha fazla sayıda sözcükten değil iki ve/ya daha fazla sayıda sözcükten oluşabilir. Doğru cevap B’dir.

“Meyve suyu” belirtisiz ad tamlamasıdır. Doğru cevap A’dır.

“Eski köprü” cümlesi sıfat tamlamasıdır. Doğru cevap C’dir.

“Gidedur” birleşik eylem öbeğidir. Doğru cevap B’dir.

“Bana göre” söz öbeği tamlayan-tamlanan ilişkisi bulunmayan sözcük öbeklerinden, edat öbeği türüne dahildir. Doğru cevap D’dir.

“Marketten aldıklarım sadece ekmek, makarna ve tuz” cümlesi eksiltili bir cümle değildir. Doğru cevap C’dir.

“Bu durumda buraya bir tamirci çağrılmalı.” cümlesi yüklemi gereklilik kipinin teklik 3. kişisi olan ve özne almayan cümlelerden biridir. Doğru cevap E’dir.

“Bütün halk yaşanan gelişmeler üzerine ayaklandılar.” cümlesinde özne ile yüklem tekillik-çoğulluk açısından uyumlu değildir. Özne topluluk ismidir ve buna göre yüklem de tekil olmalıdır. Doğru cevap D’dir.

Bir cümlede hem belirtili hem de belirtisiz nesne aynı anda bulunamaz. Bu yüzden “Soyguncu tüm takılar, paralar ve anahtarlarımı gaspetti” cümlesi nesnenin temel özelliklerine uymamaktadır. Doğru cevap A’dır.

Sıralı cümleler yapısına göre sınıflandırılan cümle türleri arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Sözcük öbekleri, eklenme açısından tek bir sözcük gibi işlem görür ve çekim ekleri öbeğin son ögesine getirilir. Sözcük öbekleri, cümlede tek bir öge gibi işlev görürler.

3. Takısız ad tamlaması: Her iki sözcüğün de ek almadığı ad tamlamasıdır. Bu tür ad tamlamalarında tamlanan ögenin niteliği, benzetme ve/ya neden yapıldığını belirtilir. Örnek: Kendisine yün kazak örmüştü. Tahta kapıdan içeri girince ilk onu gördü. Vitrinde gördüğü elmas yüzükle geçmişe daldı.

Bağlama Öbeği. en az iki eş ögenin bağlaç ile bağlanmasıyla oluşan sözcük öbeğidir. Eğer bağlanan ikiden fazla öge varsa bağlaç son iki öge arasına girer. Bağlama öbeği, cümlede ad, sıfat ve zarf görevinde bulunabilirler. Örnek: Kardeşim ve teyzem yarın İstanbul’a gidecekler. Çalışkan fakat hırslı bir kişiliği vardı. Ne para ne şöhret mutlu etmişti. Zengin mi fakir mi belli değildi.

Edat Öbeği Bir ad/ad soylu sözcük ve onu izleyen çekim edatının bir araya gelmesi ile oluşan sözcük öbeğidir. Örnek: İpince, dal gibi bir çocuktu. Yaşamak için çok güzel bir yer diye düşündü. Bütün gün arabayla şehri gezdi. Her şeyi bilmesine rağmen hiç sesini çıkarmadı. D seçeneğinde edat öbeği yoktur.

Sıfat-Fiil Öbeği Sıfat-fiil eklerinin eyleme eklenmesiyle oluşan sözcük öbeğidir. Sıfat-fiil öbeği, cümlenin bütün ögelerini oluşturabilir.  A seçeneğinde ...gördüğü bu güzellik..... derken sıfatfiil vardır.

1. Yüklem tek sözcükten oluşabildiği gibi birden çok sözcükten (sözcük öbeği) de oluşabilir.

Konu, babasının sık görülen sinirlenmesiydi. yüklem Cümlenin yüklemi “babasının nadir görülen sinirlenmesiydi” ek-eylem ile çekimlenmiş belirtili ad tamlaması yapısında bir sözcük öbeğidir.

6. Geçişli iken edilgen çatıya sokulan eylemlerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz. Cümlenin asıl nesnesi olan öge, özne görünüşündedir; ama cümlenin asıl öznesi değil sözde öznesidir. Sözde özne, cümlede işi yapan öge değil yapılan işten etkilenendir. Örnek: Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. (Yahya Kemal) özne Cümlenin öznesi sallanmamaya konu olan “ne mendil ne de bir kol” yapılandan etkilenen edilgen bir öznedir.

7. Özne topluluk isminden oluşuyorsa, yüklem tekil olur.

Örnek: Ordu, o dönemde yeni bir savaşa girecek durumda değildi.

            özne                                                                   yüklem

Halk, sağlık konusunda yetkililere güveniyordu. 

 özne                                            yüklem

Bir cümlede yer tamlayıcısı açıklayıcısı ile birlikte yer alabilir. Örnek: Anadolu’da, bir bozkır kasabasında büyümüştüm. yer tamlayıcısı açıklayıcı yüklem Bu cümledeki “bir bozkır kasabasında” tamlaması “Anadolu’da” sözcüğünün açıklayıcısıdır. Her ikisi de bulunma durum eki almıştır.

İç İçe Birleşik Cümle: Bir cümlenin, bir görevle başka bir cümlenin içinde yer almasıyla oluşan birleşik cümleye iç içe birleşik cümle adı verilir. İç içe birleşik cümlede, iç cümle temel cümlenin nesnesi olur (Özkan, 2013). Temel cümlenin yüklemi çoklukla “de-, say-, zannet-, farz et-, bil-, gör-, addet-, duy-, işit-, um-” gibi duygu ifadesi taşıyan eylemlerden oluşur.

Örnek:

Hangi liseyi bitirdiniz Selim Bey, / diye soruyorum, daha önce sormadığımı düşünerek.

yan cümle                                         temel cümle

Keşke teyzene benzeseydin / demişti bana.

yan cümle                            temel cümle