TÜRK DİLİ I

Alt çenenin üst çeneye yaklaştığı veya üst çeneden uzaklaşmasına bağlı dar/geniş karşıtlığı ise a/-/ı/, /e/-/i/, /ö/-/ü/, /o/-/u/ ayırımlarını belirler.

Söz başında /c, f, ğ, h, j, l, m, n, ñ, p, r, ş, v, z/ ünsüzleri bulunmaz.

Aynı ya da farklı hecelerde iki ünlü yan yana gelemez: Türkçede boşluk (hiatus)
yoktur; yani Karaağaç gibi birleşik sözcüklerin dışında, iki ünlü yan yana bulunamaz.Bu nedenle ünlü ile biten sözcüklere, ünlü ile başlayan bir ek geldiği zaman, su-y-u, ara-y-a vb. örneklerdeki gibi arada boşluk doldurucu y ünsüzü türer.

Yazılışta söz başında iki ünsüz bulunan sözcükler yabancı kökenlidir: Yabancı
kökenli sözcüklerde söz başında bulunan ünsüz çiftlerinin arasında kredi /kıredi/,
trafik /tırafik/ vb. söyleyişte dar ünlü türer. Ancak yazımda kopyalandıkları dilde
yazılışın etkisiyle söyleyişteki dar ünlüler gösterilmez.

Daralma; benzeşme, daraltıcı ünsüzlerin etkisi vb. seslik nedenlerle geniş ünlülerin dar ünlü hâline gelmesidir.

Ünlü birleşmesi; ünlüyle biten bir sözcüğün, ünlü ile başlayan bir ek alması ya da sözcük ile birleşmesi durumunda, ilk sözcüğün sonundaki veya ikinci sözcüğün başındaki ünlülerden birinin düşmesidir. Kahvaltı (kahve+altı), sözcüğü buna örnektir.

Sözcükteki art ünlülerin, benzeşme, /c, ç, j, ş, y/ ünsüzlerinin etkisi vb. nedenlerle ön ünlülere dönüşmesidir.

Sözcükteki art ünlülerin, benzeşme, /c, ç, j, ş, y/ ünsüzlerinin etkisi vb. nedenlerle ön ünlülere dönüşmesidir.

Hece düşmesi, sözcükte birbirinin ardından yer alan ve birbirine benzeyen veya birbiriyle özdeş olan hecelerden birinin ses ve hece tekrarlarını önlemek, vurgusuzluk vb. nedenlerle düşmesidir. (ilerile- > ilerle)

Betimleyici ünlülerin sınıflandırılmasında esas olan ölçütler: Yuvarlaklık / düzlük, genişlik / darlık, artlık / önlük. Patlayıcılık ve süreklilik ise ünsüzler ile ilgilidir.

“ön-düz-dar” şeklinde özellikleri olan ses “i” ünlüsüdür.

“n” ünsüzü “ötümlü, diş, sürekli, geniz” şeklinde özelliklere sahiptir.

Ne soru ilgecinden türeyen “nere, neden, niçin” vb. soru sözcükleri Türkçedir.

Halter kelimesi Türkçe değil, Farsçadır.

“Fikir” kelimesi ek aldığında orta hece ünlüsü düşer: fikir > fikri

Genişleme; ağız boşluğunun durumuna göre, dar ünlülerin geniş ünlü hâline gelmesidir. Genişleme az görülen bir ses olayıdır. Eski Anadolu Türkçesinde ışk olarak görülen sözcük bugün aşk’tır.

Ünlü birleşmesi; ünlüyle biten bir sözcüğün, ünlü ile başlayan bir ek alması ya da sözcük ile birleşmesi durumunda, ilk sözcüğün sonundaki veya ikinci sözcüğün başındaki ünlülerden birinin düşmesidir: “ne asıl > nasıl”

Süreklileşme, süreksiz ünsüzlerin, akıcı ya da sızıcı sürekli ünsüzlere dönüşmesidir: beg- > beğ > bey (-g-, -ğ- > -y-)

Sözcükteki ötümlü ünsüzlerin ötümsüz ünsüzlere gelişmesidir. Türkçede ötümsüzleşme genellikle eklenmelerde son seste ve ek başında yer alan ünsüzler arasındaki ilişkinin yol açtığı benzeşmelerle ortaya çıkar: sokak-dan > sokaktan

bastırma>pastırma

ilāc>ilaç

reng>renk

barmak>parmak

Görüldüğü gibi bu sözcüklerde ötümsüzleşme olmuştur. Ama e seçeneğindeki ağaç kelimesinde ötümsüzleşme yoktur. Bu yüzden doğru cevap e seçeneğidir.