TÜRK DİLİ I

Ses telleri hava akımının geçişine hava akımını titreştirerek müdahale ederse üretilecek ses ünlü veya ötümlü ünsüzdür. Eğer ses telleri hava akımının geçişine müdahalede bulunmaz­sa, yani titreşmezse bu kez ötümsüz ünsüzlerin oluşumunun ilk aşaması tamamlanmış olur. Doğru cevap A’ dır.

Türk alfabesinde düzeltme (^) işaretinin birden fazla görevi vardır. Âdet örneğinde olduğu gibi, üzerine konulduğu ünlünün uzun okunduğunu gösterir. Kâr örneğinde ise üzerine konulduğu, ölçünlü söyleyişte kısalan /a/ ünlüsünün uzun söylenmesi gerektiğini değil, bir önceki ünsüzün ön damaksıl (ince, ön sıradan) söy­lenmesi gerektiğini ifade eder. Kâğıt, tezgâh, dükkân ve hikâye sözcüklerinde de bir önceki /k/, /g/ ünsüzlerini inceltme, âlem sözcüğünde ise ünlüyü uzatma görevini üstlenmiştir. Doğru cevap B’ dir.

/o/ sesi, art, geniş ve yuvarlak bir ünlüdür. Bu sesin yalnızca darlığı değiştirildiğinde art, dar, yuvarlak bir ses olan /u/ ortaya çıkar. Doğru cevap C’ dir.

/b/, /p/, /m/ için oluşum yeri dudaklar, /k/ için ön damaktır. Bir diş-dudak ünsüzü olan /f/ sesini çıkarmak içinse dişlere ihtiyaç vardır. Doğru cevap D’ dir.

Türkçe kökenli sözlerde /j/ bulunmaz. Aynı ya da farklı hecelerde iki ünlü yan yana gelemez. Öyleyse A, B şıklarındaki sözcükler Türkçenin kurallarına uygun değildir.  Birinci heceden sonra o/ö ünlüleri bulunan sözcükler yabancı kökenlidir. D şıkkındaki sözcük de bu nedenle Türkçenin ses kurallarına uymamaktadır. Türkçe kökenli sözlerde dudak uyumu vardır.  Buna göre düz ünlülerden sonra an­cak düz ünlüler, yuvarlak ünlülerden sonra dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlüler gelebilir. Öyleyse E şıkkındaki sözcük de bu özelliğe uymamaktadır. Türkçede iki ünsüz hatta üç ünsüz yan yana gelebilir: ‘Türkçede iki sessizin yan yana gelemeyeceği’ kanısı oldukça yaygındır oysa Türkçede iki hatta üç ünsüz yan yana gelebilir. Türkçede iki ünsüzün veya üç ünsüzün yana yana gelebileceği veya gelemeyeceği özel durumlar şu şekildedir: Türkçe kökenli sözcüklerde söz başında, bir iki tartışmalı örnek göz önüne alınmazsa söyleyişte ve yazımda iki ünsüz yan yana bulunamaz. Ancak sözcük veya heceler Türk, alt, ölç, üst vb. belirli ünsüz çiftleri ile sona erebilir. Altı, aldı, eller, gitmiş vb. örneklerdeki gibi farklı hecelerde iki ünsüz yana bulunabilir. Türkçe, altta, ölçtü, üstten örneklerinde olduğu gibi ikisi hecenin sonunda, üçüncüsü sonraki hecenin başında olmak üzere üç ünsüz yan yana gelebilir. Sert sözcüğü bu kurallarla uyumludur. Doğru cevap C’ dir.

Kir, sel, var ve varlık sözcüklerindeki hecelerin yapısı CVC (ünsüz, ünlü, ünsüz) biçimindeyken sert sözcüğündeki hece yapısı CVCC (ünsüz, ünlü, ünsüz, ünsüz) biçimindedir. Doğru cevap E’ dir.

Ünlü Daralması: Daralma; benzeşme, daraltıcı ünsüzlerin etkisi vb. seslik nedenlerle geniş ünlülerin dar ünlü hâline gelmesidir. Eklenme sırasında da daralma görülebilir: bilmeyor > bilmiyor, de-yor > diyor, ye-yor > yiyor vb. Verilen örnek de dilemek fiilinin dile-yor değil diliyor biçiminde kullanıldığını göstermektedir. Doğru cevap A’ dır.

Ünsüz Benzeşmesi: Ünsüz benzeşmesi, bir sözcükteki ünsüzlerin; oluşum noktası, nitelik ve/veya nicelik ba­kımından bir başka sese benzemesidir. Benzeşmeler sözcük içinde geriye doğru, yani gerileyici ya da ileriye doğru, yani ilerle­yici olabilir. Gerileyici benzeşme daha yaygındır.  Penbe > pembe gerileyici benzeşme örneğidir, örnek aynı zamanda oluşum noktası bakımından benzeşmedir. Doğru cevap D’ dir.

Vurgu, durak, tonlamaya dil incelemelerinde parçalanabilen ögelerden ayrı düşünülmediği ve konuşma dilinin vazgeçilmez ögeleri olduğunu göstermek için parçalar üstü ses birimleri denilmektedir. Doğru cevap B’ dir.

Vurgu: Herhangi bir sözcenin parçasının diğer parçalara göre daha baskılı ve güçlü biçimde söy­lenmesidir. Böylelikle daha baskılı söylenen parçaya önem verilmiş olur. Ses bilgisinde sözcük vurgusu ve cümle vurgusu olmak üzere iki ana vurgu türü vardır. Ayrıca öbek vur­gusu, berkitme vurgusu ve ahenk vurgusundan da söz edilebilir. Sözcük vurgusunda hecelerden biri, cümle vurgusunda ise sözcüklerden biri vurgu­ludur. Örneğin, bölme sözcüğünde vurgu ilk hecedeyken (BÖLme!) olumsuz emir, ikinci hecedeyken (bölME) matematik terimi karşılığındadır. Benzer şekilde, gelin sözcüğü ad olarak kullanıldığında vurgu geLİN biçiminde ikinci hecede, eylem olarak kullanıldığında ise GElin biçiminde ilk hecededir. Doğru cevap A’ dır.

Düz ünlüler; a, e, ı, i ; geniş ünlüler; a, e, o, ö  sesleridir. Hem düz hem geniş olan ünlüler ise "a ve e"dir.

Ünlü düşmesi, sözcüğü oluşturan ünlülerden birinin çeşitli seslik nedenlerle kaybolmasıdır. Bu ses olayı; ünlünün düştüğü yere göre, söz başında, söz içinde ya da söz sonunda görülür.
Söz başında ünlü düşmesi; ısıcak > sıcak olarak değişmektedir.

Diğer seçeneklerde verilen kelimelerde ünlü düşmesi sözcük içinde görülmektedir.

yokarı > yukarı
gövercin >güvercin
böyük > büyük
yörü >yürü iken eklenme sırasında görülen daralma;

ye-yor > yiyor şeklindedir.

İki ünsüzle başlayan yabancı kökenli sözcüklerde söyleyişte ünlü türemesi görülebilir; Fransa > /Fıransa

Konuşma seslerinin üretimi, ses yolu adı verilen akciğerlerden başlayan ve burunda ve dudaklarda sona eren bir düzenek tarafından üretilir. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

Ünlü birleşmesi; ünlüyle biten bir sözcüğün, ünlü ile başlayan bir ek alması ya da sözcük ile birleşmesi durumunda, ilk sözcüğün sonundaki veya ikinci sözcüğün başındaki ünlülerden birinin düşmesidir.

cuma ertesi > cumartesi

Türk alfabesi, ses-yazı karşılıklığı ilkesini esas alır ve 29 harf, iki ayırıcı işaretten oluşur. Fakat 29 harften yalnızca yumuşak g (ğ) harfi kelime başında bulunmaz. Doğru cevap C'dir.

Ünsüz benzeşmesi, bir sözcükteki ünsüzlerin; oluşum noktası, nitelik ve/veya nicelik bakımından bir başka sese benzemesidir. 

 unut – gan  →  unut – kan

Türkçe kökenli sözlerde /j/ bulunmaz: kolej ve jandarma

Söz başında /c, f, ğ, h, j, l, m, n, ñ, p, r, ş, v, z/ ünsüzleri bulunmaz: filika

Sözcük sonunda /b, c, d, ġ, g/ ünsüzleri bulunmaz: hac

Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Hece düşmesi, sözcükte birbirinin ardından yer alan ve birbirine benzeyen veya birbiriyle özdeş olan hecelerden birinin ses ve hece tekrarlarını önlemek, vurgusuzluk vb. nedenlerle düşmesidir.

Şükür etmek > Şükretmek

Zulüm etmek > Zülmetmek

Kayıp olmak > Kaybolmak

Hapis etmek > Hapsetmek