TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 6

Radyo ve televizyon yayımlarının yaygınlaşması, dinleme ve izleme oranlarının yük­selmesi Türkçe açısından olumlu ve yararlı bir gelişme olması gerekirken yeni sorunlar ortaya çıkarmıştır. Söyleyiş bozuklukları, cümle düşüklükleri, yanlış sözcük kullanma, Türkçenin söz varlığında bulunmayan yabancı sözcüklere yer verme, kaba dil ve argo gibi olumsuzluklar radyo ve televizyon yayınlarında sınırsızca yapılınca bu yanlışlar toplu­mun, özellikle de genç kuşakların diline yerleşmiştir. Yayımcılığın kısır bir söz varlığıyla yapılması ise bir başka sorundur.

Seslerden oluşan dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Sözlü anlatımdaki ifadelerin yazıya geçirilmesi sırasında sözcüklerin, özel adların, deyim­lerin, hazır söz kalıplarının, eklerin yazımında belirlenmiş kurallara uyulmazsa bir süre sonra dilin ortak iletişim aracı olma niteliği sarsılabilir. Bu durum yazılı anlatım bozuk­luğuna yol açacağı gibi kuralsız olarak yazılmış bu yazıların okunuşunda da sözlü anlatım bozukluklarının ortaya çıkmasına yol açacaktır. Bu bakımdan yazılan her yazının geçerli yazım kurallarına uygun olması gerekir. Örneğin makine yerine makina, meyve yerine meyva, kurdele yerine kordale veya kurdela, egzoz yerine eksoz veya egsoz, şoför yerine şofor veya şöför yazmak birer yazım yanlışıdır.

Kişisel tercihlerle belirli sözcüklerin daha sık kullanılması, zamanla bunların anlam ayrıntılarını ortaya koyan pek çok sözcüğün yerini alması gibi bir başka olumsuzluğa da yol açmaktadır.

Dilimizin zenginleştirilmesi konusunda Türk Dil Kurumu üzerine düşen görevi yap­maya çalışmaktadır. Türk Dil Kurumunun dilimize giren veya girmekte olan yabancı kay­naklı sözlere karşılıklar bulması, Türkçeyi geliştiren ve zenginleştiren çalışmalardan biri­dir. İngilizceden yeni giren sözlere Türkçenin kaynaklarından yararlanılarak karşılıklar bulmak ve Türkçe kökenli sözleri kullanmak, bir yandan dilimizin gelişmesine katkıda bulunulurken diğer yandan da teknolojiden, bilimden, ana dilimiz aracılığıyla yararlan­mamızı sağlanmaktadır

Ana dili Türkçe olan öğretim üyesinin ana dili Türkçe olan öğrencilere dersi yabancı dilde anlatmasını açıklamak zordur. Böyle bir uygulamanın dünyada örneği son derece azdır. Ancak asıl büyük sorun, özellikle akademik yükselmelerde değerlendirmeye alınan bilimsel makalelerin Türkçe değil de yabancı dilde, çoğunlukla da İngilizce yazıl­masının teşvik edilmesidir. Üstelik her bilim dalının geçerli yabancı dili farklı iken bütün bilim dallarında tek bir yabancı dili geçerli kılmak bilimsel bir yaklaşım da değildir.

İlk uygulama Atatürk’ün geometri terimleri üzerine yaptığı çalışma olmuştur. Ata­türk, yazdığı Geometri kitabında yeni türettiği ve tanımını verdiği açı, açıortay, altıgen, beşgen, çap, dar açı, dış tersaçı, dikey, düşey çizgi, eşkenar dörtgen, ikizkenar üçgen, te­ğet, yamuk, yüzey gibi yüz yirmi dokuz geometri terimini kullanarak Türkçe terimler­le öğretim ve bilim yapmanın örneğini de gözler önüne sermiştir. Atatürk’ün müselles yerine üçgen, zaviyetan-ı mütekabiletan-ı dahiletan karşılığında iç ters açılar, müselles-i mütesaviyü’l-adla için eşkenar üçgen vb. terimleri türetmesiyle geometri dili açık ve an­laşılır bir nitelik kazanmıştı.

Ancak iş yaşamındaki yabancılaşma yalnızca iş yeri adlarıyla sınırlı değildir. Ürün ad­larında yabancı sözcüklerin tercih edilmesi, kullanım kılavuzlarında Türkçeye yer veril­memesi, alışveriş merkezlerinde yalnızca yabancı müzik çalınması vb. olumsuzluklar dil sorunu olmanın da ötesine geçmekte kültür, ekonomi ve tüketici sorununa dönüşmektedir.

Kitle iletişim araçlarında bozuk dil kullanımı nasıl bir anda yaygınlaşıyorsa doğru ve güzel Türkçe kullanımı da bir anda yaygınlaşacaktır. Bu konuda ödüllendirici olmak gerekir. Türk Dil Kurumu, RTÜK gibi kurumların topluma örnek olacak biçimde doğru ve güzel Türkçeyi kullanan yazar, gazeteci, tiyatrocu, spiker ve sunucuyu ödüllendirmeye devam etmesi yararlı olacaktır. Bununla birlikte dilin kul­lanıldığı alanlarda yasal boşlukların giderilmesi, kuralların belirlenmesi yararlı olacaktır.

Söz varlığı, bir dildeki, bir eserdeki sözcüklerin, deyim ve atasözlerinin bütünü. Söz dağarcığı, söz hazinesi, kelime serveti gibi adlarla da anılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bir dildeki, bir eserdeki sözcüklerin, deyim ve atasözlerinin bütünü söz dağarcığı, söz hazinesi, söz varlığı, kelime serveti olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Terim; bilim, sanat, spor, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüktür. Doğru cevap A'dır.

21 Mayıs 2002 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Doğru cevap C'dir.

Söyleyiş; telaffuz, sesletim, söyleniş olarak da adlandırılan ve bir sözcüğün ses, hece, ton, vurgu bakımından söylenme biçimi olarak tanımlanan dil bilgisi terimidir. Doğru cevap E'dir.

Türkiye’de dil etkileşimi yalnızca sözcük alımıyla sınırlı kalmamaktadır. Dil ile birlikte yaşam tarzları, ticari hayat, beslenme alışkanlıkları da etkilenmektedir. Yeni inşa edilen ve her birine tuhaf yabancı adlar verilen yerleşim birimleri résidence olarak nitelenmekte, sunulan “yüksek güvenlik” ile toplumdan kopuk, komşuluk ilişkilerinden uzak yeni bir yaşam tarzı oluşturulmaktadır. Türk mutfağının besleyici, sağlıklı yemekleri dururken bütün dünyada aşırı şişmanlığa yol açtığı bilinen ve kimi ülkelerde yasaklanan ayaküstü (fastfood) yiyecekler, yabancı adlı menülerle sunulmakta, beslenme alışkanlıklarımız değişmektedir. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’de kitle iletişiminin kamu yayımcılığı tekelinde olduğu dönemlerde sunucuların ve yapımcıların seçiminde Türkçeyi doğru ve güzel konuşma, yazma niteliği aranırken 1990 yılında başlayan özel yayımcılıkta bu nitelik göz ardı edilmeye başlanmıştır. Doğru cevap C'dir.

Söyleyiş, telaffuz, sesletim, söyleniş olarak da adlandırılan ve bir sözcüğün ses, hece, ton, vurgu bakımından söylenme biçimi olarak tanımlanan dil bilgisi terimidir. Doğru cevap B'dir.

Sınırlı sayıda harfin kullanılabildiği ortamlarda sözcüklerde ünlü harfleri yazmadan yalnızca ünsüzlerle yazışma, büyük harf ile ilgili kurallara aykırılık, sözcüklerin yazımında özensizlik, noktalama işaretlerine uymama gibi olumsuzluklar dikkat çekmektedir. Kişiler sosyal medyada sınırlı sayıda karakter ve sözcükle konuşmak zorunda kalsalar da bu, dille ilgili bir sorun değildir. Doğru cevap B'dir.

Seslerden oluşan dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Yazılan her yazının geçerli yazım kurallarına uygun olması gerekir. Örneğin makine yerine makina, meyve yerine meyva, kurdele yerine kordale veya kurdela, egzoz yerine eksoz veya egsoz, şoför yerine şofor veya şöför yazmak birer yazım yanlışıdır. Doğru cevap D'dir.

Hiç kuşkusuz Türkçe daha önce Batı dillerinden sözcükler almıştı. Örneğin Osmanlı Devleti’nin Venedik ile ilişkileri dolayısıyla İtalyancadan abluka, acente, antika, bando, damacana, iskele, madalya, tabela gibi sözcükler alıntılanmıştı. Anadolu’da yaşayan Rumlardan alay, avlu, dalyan, efendi, lahana, liman, sandal, yakamoz vb. sözcükler Türkçeye geçmişti. Doğru cevap B'dir.

Türk Dil Kurumunun yabancı kaynaklı sözlere karşılık önerdiği sözlerden birkaçına bakalım: anchorman karşılığında ana haber sunucusu, arboretum karşılığında ağaç parkı, viyadük için köprü yol, mobbing için bezdiri; selfie için özçekim, mortgage tutsat vb...