TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 55

Bu gün güneşin rengi çok kızıldı. Kalınlaştırılan sözcük öbeği belirtili isim tamlamasına örnektir. Doğru seçenek A'dır.

Gökyüzünde yıldızlar, avucumda sen varsın. Kalın italik olarak belirtilen sözcük birleşik sözcük örneğidir. Doğru seçenek B'dir.

“-mAk, -mA, -Iş” eklerinin eyleme eklenmesiyle oluşan sözcük öbeğidir. Cümlede ad gö- revinde olan isim-fiil öbeği zarf dışında cümlenin bütün ögelerini oluşturabilir. Doğru seçenek D'dir.

El yazma eseri

yüzen al sancak 

Söylenecek çok şey

Okunan hikayenin

Yukarıdakilerden herbiri sıfat fiil yapan eklerle sıfat tamlaması oluştururken D seçeneğinde "görülen" sözcüğü kendinden sonra bir adla kullanılmayarak adlaşmış sıfat olarak kullanılmıştır.

Bir cümlede özne ve yüklem temel öğelerdir. C seçeneğindeki yer alan "Gözlerinin rengi alev." söz öbeğinde yüklem öğesi eksiktir.

Zarf tümleci, cümlenin anlamını zaman, sebep, tarz, yön, ölçü, şart vb. yönlerden tamamlayan ve sınırlayan ögelerdir (Karahan, 2006; Özkan, 2013). Doğru seçenek C'dir.

A seçeneğindeki yer alan hitap ifadeleri cümle dışı öğelerdir. Doğru seçenek A'dır.

Sözcük öbekleri, birden çok sözcüğün cümle içinde tek işlevle kullanılacak şekilde bir araya getirilerek belirli kurallar içinde yan yana dizilmesinden oluşan yargısız dil birim- leridir (Demir- Yılmaz, 2009; Karahan, 2006). Sözcüklerin tek başına yeterli gelmediği durumlarda, anlatılamayan olayı, durumu ya da nesneyi ifade etmeyi kolaylaştırmak, netleştirmek, zenginleştirmek üzere birden fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu yeni yapıdır.Doğru cevap D'dir.

Türkçede yer alan sözcük öbeklerinin genel özellikleri şöyle sıralanabilir;

Sözcük öbekleri herhangi bir yargı bildirmezler ancak yine de anlamlı bir bütünlükgösterirler.

Sözcük öbekleri iki ve/ya daha fazla sayıda sözcükten oluşabilir.

Öbekleri oluşturan sözcükler, kurallı bir biçimde bir araya gelir. Bu kurallılık çer- çevesinde, yardımcı öge olan sözcük önce, asıl öge olan sözcük sonra gelerek öbeği

oluştururlar.

İkiden fazla sözcükten oluşan öbeklerde iç içe geçmiş öbekler bulunabilir.

Sözcük öbekleri, eklenme açısından tek bir sözcük gibi işlem görür ve çekim ekleri

öbeğin son ögesine getirilir.

Sözcük öbekleri cümlede anlamı genişletme, pekiştirme, belirtme ve niteleme gö-

revlerini yerine getirirler. Herhangi bir ayrıntının belirtilmesi sözcük öbekleriyle

mümkündür ve cümlenin ögeleri de bu tür öbeklerle daha ayrıntılı hâle getirilebilir.

Sözcük öbekleri, cümlede tek bir öge gibi işlev görürler. Doğru cevap B'dir.

Belirtili ad tamlaması: İlk sözcüğün ilgi eki –(n)In + ikinci sözcüğün iyelik eki –sI almasıyla oluşan ad tamlamasıdır.

Örnek: İşinin değişmesi şansını da değiştirmişti. Esra, odanın pencerelerini sıkıca kapattı.Selma’nın sesi çok güzeldir. Doğru cevap C'dir.

Takısız ad tamlaması: Her iki sözcüğün de ek almadığı ad tamlamasıdır. Bu tür ad tamlamalarında tamlanan ögenin niteliği, benzetme ve/ya neden yapıldığını be- lirtilir.

Örnek: Kendisine yün kazak örmüştü.
Tahta kapıdan içeri girince ilk onu gördü. Vitrinde gördüğü elmas yüzükle geçmişe daldı.

Doğru cevap A'dır.

Belirtisiz ad tamlaması: İlk sözcüğün ek almayıp ikinci sözcüğün iyelik eki –sI almasıyla oluşan ad tamlamasıdır.

Örnek: Vişne reçelini çok severdi.
Odanın içini gül kokusu kaplamıştı. Dedem tam bir insan sarrafıydı.

Doğru cevap B'dir.

Bir ünlem ile bir adın ek almadan oluşturduğu sözcük öbeğidir. Kural olarak ünlem önce ad sonra gelir.

Örnek: Hey arkadaşlar
Ey gözüm, ey karanlık ve aydınlıklarım. Doğru cevap C'dir.

Bir ad/ad soylu sözcük ve onu izleyen çekim edatının bir araya gelmesi ile oluşan sözcük öbeğidir.

Örnek: İpince, dal gibi bir çocuktu.
Yaşamak için çok güzel bir yer diye düşündü. Bütün gün arabayla şehri gezdi.
Her şeyi bilmesine rağmen hiç sesini çıkarmadı.

Doğru cevap E'dir.

Bağlama Öbeği

En az iki eş ögenin bağlaç ile bağlanmasıyla oluşan sözcük öbeğidir. Eğer bağlanan ikiden fazla öge varsa bağlaç son iki öge arasına girer. Bağlama öbeği, cümlede ad, sıfat ve zarf görevinde bulunabilirler.

Örnek: Kardeşim ve teyzem yarın İstanbul’a gidecekler. Çalışkan fakat hırslı bir kişiliği vardı.
Ne para ne şöhret mutlu etmişti.
Zengin mi fakir mi belli değildi.

İçinde esas yargının bulunduğu bir temel cümle ile onu anlam ve görev bakımından ta- mamlayan bir veya birden fazla yan cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle denir. Yan cümle(ler) temel cümlenin yargısını, şart, sebep, dilek açıklama gibi an- lamlarla tamamlar, destekler. Bu anlamda birleşik cümle, içinde birden fazla yargı bulundurur. Birleşik cümlenin yapısında bir temel cümle bir de yan cümle bulunur. Temel cümletek başına da kullanılabilen, asıl yargının bildirildiği cümledir. Temel cümlenin yargısını değişik yönlerden tamamlayan cümlelere yan cümle/ler denir. Doğru cevap B'dir.

Her cümle, yüklemin taşıdığı anlama göre farklı biçimlerde bulunur. Bir cümle hangi anlam özelliğine sahip olursa olsun, mutlaka ya olumlu ya da olumsuz bir anlam taşır. Bununla birlikte cümleler; soru, ünlem, dilek, emir gibi anlamlar da taşıyabilir. Anlamsal özelliklerine göre cümleleri olumlu, olumsuz, soru, ünlem ve emir cümleleri olarak sınıf- landırabiliriz. Doğru cevap C'dir.

“Fizik sınavı, iyi not, sınav soruları, evin kapısı, Tarih kitabı, üçüncü sıra, evin duvarlarının boyası” örnek cümlelerdeki sözcük öbekleridir. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

A ve D seçeneğinde sıfat tamlaması vardır. C seçeneğinde belirtili ad tamlaması vardır. E seçeneğinde ise takısız ad tamlaması vardır. Buna göre doğru yanıt B seçeneğidir.

Aitlik eki “-ki” ile oluşturulan sözcük öbeğidir. Cümlede zamir (bizimki gidiyor) ya da sıfat (bahçedeki kadın) görevindedir. “-ki” den önceki ad tek sözcük olabileceği gibi ad yerine geçen bir sözcük öbeği de olabilir.