TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 5

Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan üniversite reformu (1933) ile Türkçenin bilim dili olarak gelişmesi uğrunda önemli kararlar uygulama alanına sokulmuştur. Bu uygulamalarla Türkçenin ilköğretimden yükseköğretime kadar bütün aşamalarda öğretim dili olarak yaygınlaşması ve yerleşmesi mümkün olduğu gibi bilimsel araştırmaların ve çalışmaların, bunlara dayalı yayınların dili de Türkçe olmuştur. Türk Dil Kurumunun kuruluşu ile terimler alanında başlatılan çalışmalar da Türkçenin bilim dili olarak işlenmesine katkıda bulunmuştur. İlk uygulama Atatürk’ün geometri terimleri üzerine yaptığı çalışma olmuştur. Yalnız, yabancı dili yabancı dil dersinde öğretmek yerine alan derslerinin, hatta yükseköğretimde meslek derslerinin İngilizce verilmesi, Türkçenin bilim ve öğretim dili olarak gelişmesinin önünde bir engel oluşturmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Varis, toplardamar genişlemesi; vâris ise kalıtçı anlamındadır. Doğru cevap C'dir.

Ağ ortamında geliştirilen uygulamalar günümüzde yeni bir iletişim biçimi olan toplumsal iletişim ortamını doğurmuştur. Haberlerin, görüşlerin, düşüncelerin yayıldığı; ses ve görüntü dosyalarının paylaşıldığı bu yeni ortam sosyal medya olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Seslerden oluşan dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır. Doğru cevap C'dir.

Hiç kuşkusuz Türkçe daha önce Batı dillerinden sözcükler almıştı. Örneğin Osmanlı Devleti’nin Venedik ile ilişkileri dolayısıyla İtalyancadan abluka, acente, antika, bando, damacana, iskele, madalya, tabela gibi sözcükler alıntılanmıştı. Doğru cevap B'dir.

Abdülaziz Dönemi’nde bilim dili olarak Türkçeye yer verilmesi istekleri gelmeye başlayınca ortaöğretimde ve meslek okullarında Türkçeye Arapçadan sonra yer verilir oldu. Ancak Türkçenin okullarda zorunlu ders hâline getirilmesi II. Meşrutiyet (1908) ile birlikte gerçekleşecektir. Bu dönemde Türkçenin öğretimi için çeşitli düzeylerde pek çok dil bilgisi kitabı yazılmaya başlanır. Doğru cevap E'dir.

Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan üniversite reformu (1933) ile Türkçenin bilim dili olarak gelişmesi uğrunda önemli kararlar uygulama alanına sokulmuştur.

Türkçenin karşı karşıya bulunduğu sorunların bir bölümü aslında konuşurlarının
yaşadığı sorunlardır. Bunlar Türkçenin özelliklerini yeterince kavrayamamış, söz varlığının anlatım gücü ile donanamamış, kendi yetersizliklerinin nedenini Türkçeye bağlayan,
bu yüzden de yabancı sözcüklerin cazibesine kapılmış kullanıcıların sorunudur. Kısacası
dilin asıl sorunu, gerekli özeni göstermeyen konuşurlarladır.

İlk uygulama Atatürk’ün geometri terimleri üzerine yaptığı çalışma olmuştur. Atatürk, yazdığı Geometri kitabında yeni türettiği ve tanımını verdiği açı, açıortay, altıgen,
beşgen, çap, dar açı, dış tersaçı, dikey, düşey çizgi, eşkenar dörtgen, ikizkenar üçgen, teğet, yamuk, yüzey gibi yüz yirmi dokuz geometri terimini kullanarak Türkçe terimlerle öğretim ve bilim yapmanın örneğini de gözler önüne sermiştir.

Dilimizin söz varlığında karşılığı bulunsa da yabancı kaynaklı sözleri kullanmak bir
özenti hâlini aldı. Günlük hayatta, çarşıda, pazarda, radyoda, televizyonda, basında, okulda, sporda kısacası her yerde yabancı kaynaklı sözler artık bilinçsizce kullanılır oldu. Birer özenti alıntısı niteliğinde olan show, trend, konsensüs, transformasyon, performans gibi
sözler Türkçede karşılıkları olmasına rağmen kullanılmaktadır. Bu tür özenti alıntılarının
kullanılmasına hiç gerek yoktur. Çünkü bu özenti alıntılarının yerine Türkçede gösteri,
eğilim veya yönelim, uzlaşma veya oydaşma, değişim veya dönüşüm, başarım gibi pek çok
karşılık bulunmaktadır.

Seslerden oluşan dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi yazım (imla) olarak adlandırılır.
Sözlü anlatımdaki ifadelerin yazıya geçirilmesi sırasında sözcüklerin, özel adların, deyimlerin, hazır söz kalıplarının, eklerin yazımında belirlenmiş kurallara uyulmazsa bir süre
sonra dilin ortak iletişim aracı olma niteliği sarsılabilir. Bu durum yazılı anlatım bozukluğuna yol açacağı gibi kuralsız olarak yazılmış bu yazıların okunuşunda da sözlü anlatım
bozukluklarının ortaya çıkmasına yol açacaktır. Bu bakımdan yazılan her yazının geçerli
yazım kurallarına uygun olması gerekir. Örneğin makine yerine makina, meyve yerine
meyva, kurdele yerine kordale veya kurdela, egzoz yerine eksoz veya egsoz, şoför yerine şofor
veya şöför yazmak birer yazım yanlışıdır.

Mesihî de döneminde ilginin Arap ve Acem diyarlarından gelenlere, dolayısıyla Arapça ve Farsça yazanlara yöneldiğini
Mesihî gökden insen sana yer yok
Yüri var gel Arabdan ya Acemden
sözleriyle vurgulamıştı.

Bilim eserlerinin yazılabildiği, çevrilebildiği, yeni terimlerin türetilebildiği ve her aşamada öğretimin yapılabildiği dil, bilim dilidir. En etkili ve yetkin örneklerinin yer aldığı
edebî eserlerin verilebildiği, başka dillerde yazılmış her eserin çevirisinin yapılabildiği,
felsefe eserlerinin çevrilebildiği Türkçe; bir kültür, sanat ve edebiyat dili olmasının yanı
sıra bu özellikleriyle bir bilim dili olduğunu da göstermiştir.

Hiç kuşkusuz Türkçe daha önce de Batı dillerinden sözcükler almıştı. Örneğin Osmanlı Devleti’nin Venedik ile ilişkileri dolayısıyla İtalyancadan abluka, acente, antika,
bando, damacana, iskele, madalya, tabela gibi sözcükler alıntılanmıştı.

Türkçenin bilim dili olmasının tarihî, Uygurların X. yüzyılda çeşitli bilim dallarında yazdıkları eserlerde kendi dillerinin söz varlığından yararlanarak türettikleri terimleri
kullanmalarıyla başlatılmaktadır. Uygurların başka dillerden yaptıkları çevirilerde yabancı kökenli terimleri, kavramları kendi dillerinden türettikleri terimlerle karşılamaları,
Türk dilinin bin yıl öncesinden bilim dili niteliğini kazandığını ortaya koymaktadır

Yazım, imla olarak da
adlandırılan ve bir dilin belli
kurallarla yazıya geçirilmesi;
söz varlığının yürürlükte olan
ses, biçim, köken bakımından
kurallara uygun olarak yazılması,
noktalama işaretlerinin yerli
yerinde kullanılması olarak
tanımlanan dil bilgisi terimidir.
Yazım kuralları ve sözlerin,
özel adların, kısaltmaların bu
kurallara göre yazılmış biçimleri,
abece sıralamasına göre yazım
kılavuzunda yer alır.

Âşık Paşa, ünlü eseri Garibname’de Türkçe bilincinin oluşmamasından

Türk diline kimsene bakmaz idi

Türklere hergiz gönül akmaz idi.

dizelerini dile getirerek yakınmıştır.

Mesihî de döneminde ilginin Arap ve Acem diyarlarından gelenlere, dolayısıyla Arapça ve Farsça yazanlara yöneldiğini;
Mesihî gökden insen sana yer yok
Yüri var gel Arabdan ya Acemden
sözleriyle vurgulamıştı.

Türkçeye karşı kayıtsızlığın, duyarsızlığın yaşandığı bir dönemde Karamanoğlu Mehmet Bey, “Şimden gerü divanda, dergâhta, bargâhta, çarşıda ve bazarda Türkçeden başka dil konuşulmaya” diyerek ferman çıkarmıştır.

Birkaç yıl öncesine kadar sadece “İnternet” sonrasında ise “sanal âlem” kelimeleri ile karşılanan bu yeni iletişim aracının ifadesine “sosyal medya” kavramı da eklenmiştir. Sosyal medya kavramına son yirmi yılda basılan Türkçe sözlüklerde henüz yer verilmemiştir.