TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 46

Ayrılma öbeği: İlk ögesi ayrılma (uzaklaşma) durum eki taşıyan kısaltma öbeğidir.
iç-ten pazarlıklı, sonra-dan görme, su-dan sebepler vb. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sıfat tamlamasında tamlayan ile tamlananın yeri değişmez. Eğer değişirse sözcük sıfat olmaktan çıkar. Örneğin; “çalışkan çocuk” bir sıfat tamlamasıyken “çocuk çalışkan” bir ad cümlesidir.

Ayrıca “büyük ev” biçimindeki sıfat tamlaması, sözcüklerin yerlerinin
değiştirilmesiyle “ev büyük” şeklinde ad cümlesi olur.

Benzer şekilde sorudakiler de

I: Nesne (Düz Tümleç) Öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen ve geçişli eylemi tamlayan sözcüklere nesne denir.

II: Yüklem, cümlede yargı bildiren çekimli öğedir.

III: Zarf tümleci, cümlenin anlamını zaman, sebep, tarz, yön, ölçü, şart vb. yönlerden tamamlayan ve sınırlayan ögelerdir. 

IV: Yüklem, cümlede yargı bildiren çekimli öğedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç): Cümlede, yüklemin bildirdiği hareket, iş veya oluşun yerini ve yönünü bildiren; yaklaşma(-A), bulunma (-dA) , uzaklaşma (-dAn) durumu eklerinden birini alan ögedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Cümleler yapı, anlam, yüklemin türü ve ögelerinin dizilişine göre farklı biçimlerde sınıflandırılabilir. Amaç bunlardan biri değildir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yapısına göre: Birleşik Cümle
İçinde esas yargının bulunduğu bir temel cümle ile onu anlam ve görev bakımından tamamlayan bir veya birden fazla yan cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle denir. Yan cümle(ler) temel cümlenin yargısını, şart, sebep, dilek açıklama gibi anlamlarla tamamlar, destekler (Eker, 2006). Bu anlamda birleşik cümle, içinde birden fazla yargı bulundurur. burada da bir koşul söz konusu olduğu için birleşik cümledir.

Anlamına göre: Olumlu cümle

Yüklemin türüne göre: Eylem cümlesi

Öğelerinin dizilişine göre: Kurallı cümle

Doğru cevap C seçeneğidir.

Örnekteki sıralı cümle aralarında benzetme ilgisi bulunan bağımsız sıralı cümledir. Ortak ögeleri yoktur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Konuya ilişkin alan yazın incelendiğinde araştırmacıların sözcük öbeklerini tanımlamalarından Türkçede yer alan sözcük öbeklerinin genel özellikleri şöyle sıralanabilir:
• Sözcük öbekleri herhangi bir yargı bildirmezler ancak yine de anlamlı bir bütünlük
gösterirler.
• Sözcük öbekleri iki ve/ya daha fazla sayıda sözcükten oluşabilir.
• Öbekleri oluşturan sözcükler, kurallı bir biçimde bir araya gelir. Bu kurallılık çerçevesinde, yardımcı öge olan sözcük önce, asıl öge olan sözcük sonra gelerek öbeği
oluştururlar.
• İkiden fazla sözcükten oluşan öbeklerde iç içe geçmiş öbekler bulunabilir.
• Sözcük öbekleri, eklenme açısından tek bir sözcük gibi işlem görür ve çekim ekleri
öbeğin son ögesine getirilir.
• Sözcük öbekleri cümlede anlamı genişletme, pekiştirme, belirtme ve niteleme görevlerini yerine getirirler. Herhangi bir ayrıntının belirtilmesi sözcük öbekleriyle
mümkündür ve cümlenin ögeleri de bu tür öbeklerle daha ayrıntılı hâle getirilebilir.
• Sözcük öbekleri, cümlede tek bir öge gibi işlev görürler. 

Doğru yanıt A

Tamlayan tamlanan sözcük öbeklerinde önce gelen öge, kendinden sonra gelen ögeyi
farklı yönlerden belirtir ya da niteler. 

Takısız ad tamlaması ad + ad : demir kapı
Sıfat tamlaması sıfat + ad : büyük okul, bir adam birkaç ev, anlamsız söz

Doğru yanıt B

“Zincirleme ad tamlaması” olarak verilen yapı, belirtili ad tamlamasının
tamlayan ögesinin de ad tamlaması biçimindeki iç içe girmiş tamlama türüdür.
Örneğin; kardeşimin resim defteri, evin duvarının boyası, Türkçe öğretmeninin not
defteri vb.

A, B, C seçeneklerindeki : İşinin değişmesi,  odanın pencerelerini, Selma’nın sesi belirtili ad tamlamasına, E seçeneğindeki gül kokusu belirtisiz ad tamlamasına örnektir. Doğru yanıt D

Sıfat Tamlaması
Adı nitelemek ve/ya belirtmek amacıyla oluşan sözcük öbeğidir. Sıfat tamlamasının oluşumunda birden fazla sıfat bir adı niteleyebilir ya da belirtebilir. Tamlayan (sıfat) da tamlanan (ad) da bir sözcük öbeği olabilir. Sıfat tamlamaları cümlede ad, sıfat ve zarf görevlerinde bulunabilir.
Örnek: Mavi deniz, sıcak güneş ve dost sohbeti... İşte tatil.
Beyaz badanalı, kırmızı kiremitli evler yol boyunca dizilmişti.
Kadın pazardan üç kilo elma aldı.

Takısız ad tamlaması: Her iki sözcüğün de ek almadığı ad tamlamasıdır. Bu tür ad
tamlamalarında tamlanan ögenin niteliği, benzetme ve/ya neden yapıldığını belirtilir.

Örnek: Kendisine yün kazak örmüştü.
Tahta kapıdan içeri girince ilk onu gördü.
Vitrinde gördüğü elmas yüzükle geçmişe daldı. 

Takısız ad tamlamaları yapı olarak sıfat tamlamasına benzetilebilir. Ancak anlamsal
olarak da farklı olan sıfat tamlamaları, genellikle soğuk/sıcak, iyi/kötü gibi karşıtlıklar
taşıması yönüyle takısız ad tamlamalarından ayrılırlar.

Tamlayan tamlanan ilişkisi bulunan sözcük öbeklerinde Türkçenin söz dizimi gereğince
tamlayan ögenin önce, tamlanan ögenin sonra gelmesi kuralı işlemekteydi. Tamlayan
tamlanan ilişkisi bulunmayan sözcük öbeklerinde ise bu kural bulunmaz ancak sözcük
öbeklerinin genel özelliklerinde belirtildiği gibi cümle içinde birlikte hareket ederler. 

Tekrar öbeği (İkilemeler)
sözcük + sözcük :hızlı hızlı, iyi kötü
sözcük + m + sözcük : az maz, okul mokul
ad +durum eki + ad + durum eki : yıldan yıla, günden güne
ad + iyelik eki + ad + iyelik eki + n + durum eki : saati saatine, harfi harfine

doğru yanıt C

Unvan Öbeği
Kişi adı ve onu izleyen bir unvan veya akrabalık adından oluşan sözcük öbeğidir.
Örnek: Ertuğrul Gazi, Murat Bey, Selin Hanım, Hürrem Sultan, Selim Amca vb.

Dikkat: İlk ögesi unvan veya akrabalık adı olan sözcük öbeği unvan öbeği değil, birleşik addır.
Örneğin; Doktor Seçil, Öğretmen Serpil, Albay Rauf vb. Birleşik adlarda vurgu sonda,
unvan öbeklerinin vurgusu ise başta bulunur.

Doğru yanıt A

Yüklem, çekimli eylem cümlesi ise zaman ve kişi eklerini alarak çekimlenir. Yüklem
basit, türemiş ya da birleşik eylem olabilir. 

Bütün gün annesinden gelecek iyi haberi bekledi.
Cümlenin yüklemi olan “bekledi” sözcüğü zaman ve kişi eki almış çekimli eylemdir.

Cümle bir durumu ifade etmek için kullanılıyorsa yüklem ad veya ad soylu olur ve
ek-eylem ile birlikte kullanılır.
Örnek: Şehre gelenlerin gittiği ilk yer, Şahin Tepesi’dir. 

Bu cümlenin yüklemi olan “Şahin Tepesi’dir” sözcüğü ek eylem ile çekimlenmiş belirtisiz
ad tamlaması yapısında bir sözcük öbeğidir

Cümlede asıl yargıyı ve hükmü yüklem taşır. Diğer ögeler yüklemin anlamını çeşitli
yönlerden desteklerler.
Örnek: Dün akşam sahil yolunda koşarken gördüm Onu. 

Bu cümlede yüklem; zaman, yer ve durum yönünden desteklenmektedir.

Yüklem, çekimli bir eylem de olsa ek-eylem almış ad ya da ad soylu bir sözcük de
olsa kurallı bir cümlede cümlenin sonunda bulunur.

Yaşadıklarını anlatırken çok soğukkanlıydı. (ad) 

Konu, babasının sık görülen sinirlenmesiydi.
cümlenin yüklemi “babasının sık görülen sinirlenmesiydi” ek-eylem ile çekimlenmiş belirtili ad tamlaması yapısında bir sözcük öbeğidir. 

Doğru yanıt B

A seçeneğinde Aynı yükleme bağlanmış birden fazla kişi veya varlık özne olabilir. Bunlar birbirlerinden virgül veya bağlaçla ayrılır ve tek bir öge (özne) olarak kabul edilir.

B seçeneğinde Özne, yükleme açıklayıcısı ile birlikte de bağlanabilir.

C seçeneğinde Özneden sonra gelen kimi zaman özneyi pekiştirmek, anlatıma güç katmak için “de,” bağlacı, “mi” soru eki ya da dönüşlülük zamiri ile birlikte kullanılabilir.

D seçeneğinde Geçişli iken edilgen çatıya sokulan eylemlerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz. Cümlenin asıl nesnesi olan öge, özne görünüşündedir; ama cümlenin asıl
öznesi değil sözde öznesidir. Sözde özne, cümlede işi yapan öge değil yapılan işten
etkilenendir.

E seçeneğinde cümlenin yüklemi “Kurtuluş savaşına katılmış bir gaziydi.” sıfat tamlaması olan bir sözcük öbeğidir. Cümlenin öznesi ise “benim dedem”dir. Özne iyelik eki almış bir sözcük öbeğidir.

Doğru yanıt D

Yer tamlayıcılarının temel özellikleri düşünüldüğünde bir cümlede birden fazla yer tamlayıcısı olabilir. C seçeneğindeki cümlede yaklaşma (nereye?); üniversiteye ve uzaklaşma (nereden?); Ankara'dan durum eklerini alan iki yer tamlayıcısı bulunmaktadır. 

Doğru yanıt C

Cümleler yapı, anlam, yüklemin türü ve ögelerinin dizilişine göre farklı biçimlerde sınıflandırılabilir: Yapısına göre; Basit, Birleşik, Bağlı, Sıralı. Ögelerin Dizilişine Göre: Kurallı, Devrik 

Doğru yanıt D

Sözcük öbekleri, birden çok sözcüğün cümle içinde tek işlevle kullanılacak şekilde bir araya getirilerek belirli kurallar içinde yan yana dizilmesinden oluşan yargısız dil birimleridir (Demir- Yılmaz, 2009; Karahan, 2006).

Sözcük öbekleri cümlede anlamı genişletme, pekiştirme, belirtme ve niteleme görevlerini yerine getirirler. Herhangi bir ayrıntının belirtilmesi sözcük öbekleriyle
mümkündür ve cümlenin ögeleri de bu tür öbeklerle daha ayrıntılı hâle getirilebilir

Aitlik eki “-ki” ile oluşturulan sözcük öbeğidir. Cümlede zamir (bizimki gidiyor) ya da sıfat (bahçedeki kadın) görevindedir. “-ki” den önceki ad tek sözcük olabileceği gibi ad yerine geçen bir sözcük öbeği de olabilir.