TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 5

“Görüş, tokalaş” örneklerindeki gibi -ş- veya –ış- eki alrak türetilen eylemin iki veya daha fazla öznesinin bulunduğuna, eylemin karşılıklı veya birlikte yapıldığına işaret eden çatı işteş çatıdır. Doğru cevap D’dir.

Eylemsiler Türkçenin anlatımının temelini teşkil eden çok önemli ögelerdir. Türkçede anlam ve görevlerine göre, zarf filler (ulaçlar), sıfat fiiller (ortaçlar) ve isim fiiller (eylem adı, mastar) olmak üzere üç çeşit eylemsi vardır. Doğru cevap E’dir.

Ünlemler; diğer sözcük ya da sözcük öbekleriyle doğrudan söz dizimsel ilişkisi bulunmayan ve çekime girmeyen ‘aşırı ve ani’ duygu (ah, vah), seslenme (bre, hey, yahu), sorma (hani, niçin), gösterme (işte), cevap (evet, hayır, yok) vb. ifade eden veya doğa seslerini taklit eden (çat, fıs, pat) sözcüklerdir. Doğru cevap D’dir.

Şive Türkçenin temel dil bilgisi kavramları içerisinde yer almaz. Doğru cevap E'dir.

Kendilerinden daha küçük anlamlı parçalara ayrılamayan, sözlüksel anlam taşıyan ve bir sözcük türüne ait olan biçim birimlere kök denir. Doğru cevap A'dır.

Biri bağımsız biçim birim olmak üzere, en az iki biçim birimden oluşan yani bir veya daha fazla ek alan kök biçim birimlere gövde denir.Örneğin; geçit, gelinlik, geliştiril- sözcükleri geç-(i)-t, gel-(i)-n-lik, gel-(i)ş-tir-(i)l- biçim birimlerinden oluşan gövdelerdir. Doğru cevap C'dir.

Herhangi bir sözcük türüne dâhil olmayan, yani eylem, ad (isim), sıfat, zarf vb. sözcük türlerinden birine girmeyen bağımlı biçim birimlere ek denir.Ekler kendilerinden daha küçük anlamlı parçalara bölünemez. Ekler; biçim bakımından ön ekler, iç ekler, son ekler olmak üzere üçe; işlev bakımından yapım ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Doğru cevap B'dir.

Bağlaçlar Türkçenin yapım ekleri içerisinde yer almaz. Doğru cevap C'dir.

Çekim ekleri, eylem ya da ad soylu sözcüklere gelerek bağlı oldukları sözcük öbeklerine göre, sözcükler arasında durum, iyelik, çokluk, kip, zaman, kişi, sayı vb. geçici ilişkiler kuran, görevsel bağımlı biçim birimleridir. Çekim ekleri, sözlüksel biçim birimlerinde ad durumlarını, bazı dillerde cinsiyet; eylemlerde çatı, kip, görünüş, kişi vb. gramatikal işlevleri işaretler. Türkçe bir eklemeli dil olduğundan ad ve eylemlerin çekimi, ekler aracılığıyla gerçekleştirilir. Doğru cevap B'dir.

Çatıları, öznenin ve nesnenin durumuna göre dönüşlü, edilgen, işteş, ettirgen çatılar olarak daha ayrıntılı bir şekilde sınıflandırabiliriz. Doğru cevap D'dir.

Eylem ya da ad soylu sözcüklere gelerek bağlı oldukları sözcük öbeklerine göre, sözcükler arasında durum, iyelik, çokluk, kip, zaman, kişi, sayı vb. geçici ilişkiler kuran, görevsel bağımlı biçim birimlerine çekim ekleri denir. Doğru cevap D'dir.

İyelik ekleri, adın belirttiği nesne ya da kavramın, altı kişiden (ben, sen, o; biz, siz, onlar) birine ait olduğunu gösterir. İyelik eki almış sözcükler, isim tamlamalarında tamlanan ögeyi oluştururlar. İyelik ekleri çokluk eklerinden sonra, durum eklerinden önce gelir. Doğru cevap E'dir.

Türemiş karmaşık sözcüklerin yapısının yani sözcüğü oluşturan sözcükten daha küçük biçim bilgisel ögelerin diziliş, bir araya geliş biçimlerinin bir tür sözcük sentaksının (söz dizimi) araştırılması sözcük yapımını tanımlar. Doğru cevap D'dir.

Çatıları, öznenin ve nesnenin durumuna göre dönüşlü, edilgen, işteş, ettirgen çatılar olarak daha ayrıntılı bir şekilde sınıflandırabiliriz. Dönüşlü, edilgen, işteş çatılar özneye, ettirgen çatılar ise nesneye yöneliktir.

Örnekseme, özellikle ses ve biçim bakımından yabancı sözcükleri model alarak yerli biçim birimlerle sözcük üretilmesidir.

Türkçede de ayılmak, bayılmak sözcüklerindeki {-l-} ögesinin edilgenlik eki olduğu sezinlenmiş ve ters türetme yoluyla argoda kullanılan *ay- ve *bay- sözcükleri yapılmıştır. Örneğin, “Yeter artık, baydın.” Ya da “Son anda aydım.” gibi.

Yerlileştirme (halk etimolojisi): Halkın, anlamını bilmediği ya da unuttuğu bir sözcüğü ses ve anlam bakımından kendi dilinin sözcüklerinden birine benzetmesidir. Çorum sözcüğünün, çoğu Rum’dan, İstanbul’un İslam ve bol sözcüklerinden geldiği açıklaması birer yerlileştirme etimolojisi örneğidir.

Zamirler, başka dillerden Türkçeye kopyası olmayan tek sözcük türüdür.

Başlangıçta kişi adı, marka adı vb. özel ad olan sözcükler genelleşerek belirli bir türün genel adı hâline gelebilir. Vimlemek (marka adından) özel ismi bu yolla dilin söz varlığına girmiştir.

söz-cük kelimesi addan ad yapan ek almıştır.

bir-im-i sözcüğü de yapım eki ve çekim eki alarak türemiştir.