TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 31

Ali Şir Nevâyî, Türk kültür tarihi açısından çok önemli olan Nesayimü’l-Mahabbe’nin, dört adet divânın, beş adet mesnevinin, Türk edebiyatının ilk biyografi örneklerinin yazarıdır.

Codex Cumanicus Avrupalılar tarafından Kıpçak sahasında yani Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak lehçesi ile yazılmıştır.

Türkçe değişik dönem ve coğrafyalarda Köktürk, Soğd, Uygur, Mani, Brahmi, Tibet, Süryani, Arap, Grek, Ermeni, İbrani, Latin ve Slav (Kiril) alfabeleriyle yazılmıştır. Bunlardan Soğd, Mani, Brahmi, Tibet, Süryani, Grek, Ermeni ve İbrani alfabeleri kısa tarihi dönemlerde ve oldukça sınırlı çevrelerde kullanılmıştır. Geriye kalan Köktürk, Uygur, Arap, Latin ve Kiril alfabeleri ise uzun sürelerle ve geniş coğrafyalarda kullanılmıştır.

Bugünkü bilgilerimize göre Türkçenin metinlerle izleyebildiğimiz tarihi boyunca kullandıkları ilk düzenli, kuralları yerleşmiş yazı sistemi Köktürk alfabesidir.

Türkçenin yazımı için çok yetersiz olan Mani alfabesi, dar bir çevrede ve VIII.-IX. yüzyıllarda kısa süre kullanılmış din yoluyla gelen ilk alfabedir.

1926’da yapılan Bakü Türkoloji Kongresi’nde bütün Türklerin, Latin alfabesini kullanması
yolunda bir karar alınmış ve Çuvaşlar dışında kalan bütün Türk toplulukları bu kararı uygulamışlardır. Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan Türk halklarının Rus-Kiril alfabesini kullanmaları yolunda Moskova’nın aldığı karar üzerine 1939’da Azerbaycanlılar, Tatarlar, Yakutlar ve Hakaslar, 1940’da Kazak, Kırgız, Başkurt, Karakalpak ve Özbekler, 1943’te Tuvalılar, 1957’de de Gagavuz Türkleri Latin alfabesini bırakıp Kiril alfabesine geçmişlerdir.

XVI. yüzyılda  Bergamalı Kadri tarafından Müyessiretü’l-Ulum adıyla Türkçenin dil bilgisi kitabının yazılmış olmasıdır. Bu eser, Oğuz Türkçesinin ilk dil bilgisi kitabı olmak bakımından oldukça önemlidir.

Dil bilgisiyle ilgili eserleri de olan Şemsettin Sami’nin en büyük eseri, Türkçenin de bugüne kadar hazırlanmış en iyi sözlüklerinden biri olan Kamus-ı Türkî’dir.

Türkçenin ilk yazılı belgesi MS 687-692 yıllarına tarihlenen Çoyr yazıtıdır.Karahanlılar döneminden kalan eserler içinde 1069 yılında Yusuf Has Hâcip tarafından yazılmış 6645 beyitten oluşan Kutadgu Bilig; Kâşgarlı Mahmut tarafından 1072 yılında başlanıp 1077 yılında tamamlanmış, 7000’den fazla Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmekle kalınmayıp şiirlerle, atasözleri ve deyimlerle örneklendirilerek zenginleştirilmiş, Türk kültürünün hazinesi olarak değerlendirilen Dîvânü Lügâti’t-Türk; Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılan Atebetü’l-Hakâyık vardır. Orhun Abideleri ilk yazılı Türklerden bahseten belgedir. Doğru cevap C dir.

Ünlü bilgin Zemahşerî Türkçenin önemli sözlüklerinden biri olan ve  Mukaddimetü’l-Edeb'i yazmıştır. Yusuf Has Hâcip,  1069 yılında   6645 beyitten oluşan Kutadgu Bilig'i yazmıştır. Ali Şir Nevâyî’nin okul arkadaşı ve yakın dostu olan Hüseyin Baykara; hem bir hükümdar, hem de divân sahibi bir şairdir. Babür ise divânı ve başka eserleri yanında hatıra türünden yazdığı Vakayî adlı büyük eseriyle hem Türk anı edebiyatının hem de Türk nesrinin önemli örneklerinden birini vermiştir.

Doğru cevap Ali Şir Nevai'nin bulunduğu E şıkkıdır.

Türkçenin pek çok farklı alfabelerle yazılmasının nedeni, Türk milletinin yaşadığı hayat tarzıyla doğrudan ilgilidir. Türk milleti, çok erken devirlerden itibaren göçler ve fetihler nedeniyle Sibirya’dan İç Asya’ya, Ön Asya’dan Kafkaslar’a, Karadeniz kıyılarından Orta Avrupa’ya kadar uçsuz bucaksız bir coğrafyaya dağılmış ve bunun sonucunda da pek çok halk ve kültürle karşı karşıya gelmiş, iç içe yaşamış ve maddi ve kültürel alışverişlerde bulunmuş, bazen de bu halklar içinde eriyip yok olmuştur.  Din değiştirmek her ne kadar alfabe ve dili etkilese de tek başına bir sebeb değildir. Bu bağlamda doğru cevap D şıkkıdır.

Tüccar kervanları, dervişler gibi İslam’ı yaymak için çabalayanların uğraşları sonucunda öncelikle Karluklar, Karahanlılar, İdil Bulgarları ve Oğuzlar arasında yayılan İslamiyet, Türklerin en uzun süreyle kullanacağı alfabeyi de beraberinde getirmiştir. Uygur alfabesi Uygurlularca ve Osmanlıda'da kullanılmış ama 18 harf ile yetersiz kalmıştır, Grek Alfabesi Karamanlı Türkler, İbrani Alfabesi Hazar Türkleri tarafından kısa süreli kullanılmış, Kiril alfabesi de Sovyetler Birliği altındaki Türkler tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap E şıkkkdır.

Selçuklu Türkçesinden günümüze yazılı eser kalmamıştır, Osmanlı Türkçesi XV.yılın sonundan itibaren kullanıldı Arapça ve Farsça etkisinde kaldı, Uygur Ve Köktürk Türkçesi ise Türkler'in Anadolu'ya gelmeden önce kullandıkları dil idi. Doğru Cevap B şıkkıdır.

1911’de Ömer Seyfettin ve Ali Canip’in başlattığı “Yeni Lisan” hareketi Osmanlı Türkçesinin sonunu getirdi. Ömer Seyfettin, Genç Kalemler dergisinde yazdığı yazılarda İstanbul halkının konuşma diline dayanan yalın bir dil teklif etti ve önceleri çok büyük tepkilerle karşılaşan bu görüşler, zamanla pek çok edebiyat, bilim ve fikir adamı tarafından benimsenip kullanılmaya başlandı. Özellikle Ziya Gökalp’in de katılmasıyla “Yeni Lisan” hareke- ti çok güçlendi Edebiyatta millîlik ve dilde sadeleşme birkaç yıl içinde devrin bütün aydınlarınca kabul edilip uygulama alanına geçirildi.

Doğru cevap A şıkkıdır.

I. Bakü Türkoloji Kurultayı Atatürk tarafından organize edilmemiş sadece ülkeden katılım sağlanmış bunu sonucunda Latin harflerinin kabulü uygun bulunmuştur.

Uygurlar yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir. Yerleşik yaşama geçmeleriyle beraber çeşitli eserleri kendi dillerine çevirmişler Mahiheizm dinini kabul etmeleriyle sanat hayatları da gelişme göstermiştir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

İçerisinde 7000 den Türkçe kelimenin Arapça karşılığı olan ve aynı zamanda şiirler, deyimler ve atasözleriyle zenginleştirilmiş olan eser Dıvanı Lugatı Türktür. Doğru cevap D'dir.

Karadeniz'in Kuzeyinde ve Kıpçak Lehçesiyle aynı zamanda Avrupalıların yazmış olduğu eser Codex Cumanicustur.

Türkçe ve Moğolca dilleri Altay dillerine mensup dillerdir.