TÜRK DİLİ I - Deneme Sınavı - 3

Küçülmek kelimesindeki "l" eki addan eylem yapmaktadır.

Düşünce kelimesindeki -CA eki eylemden ad yapma ekidir. Doğru cevap D'dir.

Yıkanmak kelimesindeki "n" eki dönüşlü çatı ekidir. Eylemden eylem yapmaktadır.

"me" "ma" ekleri olumsuzluk çatı ekleridir. Doğru cevap "B" dir.

"iniz" ikinci çoğul kişi iyelik ekidir. Düğer kelimelerdeki ekler ad durum ekidir. Doğru  cevap B'dir.

Çekim ekleri hatta cümleler kimi zaman kendi işlevlerinin ve görevlerinin dışında, yeni
anlamlar kazanabilir; buna kalıplaşma adı verilir. "Yakacak" buna örnektir.

Türkçede jilet tıraş bıçağı yapımcısı İngiliz Gilette’in adından genellemeye uğramıştır. Doğru cevap C'dir.

‘gel- (i)- n – lik’ sözcüğü görüldüğü üzere biçim birimlerden oluşmaktadır ve sözcüğün kökü birde fazla ek alarak türetilmiştir. Bu yüzden  ‘gelinlik’ sözcüğü türemiş sözcüktür.

Ekler, herhangi bir sözcük türüne dâhil olmayan, yani eylem, ad (isim), sıfat, zarf vb. sözcük türlerinden birine girmeyen bağımlı biçim birimlerdir

(-lık) biçim birimi  addan ad yapım ekidir. Kış-lık, yaz-lık, bahar-lık vb.

Türkçe altmış ve yetmiş sözcüklerindeki -mIş yeni türetim yapamaz, yani başka sözcüklerde kullanılamaz.

‘Yolcu’ sözcüğünde herhangi ad çekim eki görülmemektedir. ‘Yol’ sözcüğüne -cu yapım ki gelerek yeni bir sözcük türetilmiştir.

Sözcük yapımı ile ilgili başlıca yollar şu şekilde sıralanabilir: Birleştirme Türetme Kalıplaşma Örnekseme Kırpma, Karma Kısaltma Kasıtlı yaratma Ters türetme Derleme Tarama Genelleşme Kopyalama

Kimi zaman, bir sözcüğün ilk hecesi ya da bir bölümü ile anlam kaybı olmadan aynı kavram ifade edilebilir. Kırpma, çok heceli bir sözcüğün bir veya daha fazla hecesini kaldırarak yeni sözcük oluşturma yoludur: Kilo (< kilogram), motel (< motor otel), pop (< popüler), santim (< santimetre) vb.

Addan ad yapma ekleri ad kök ya da gövdelerinden köken anlamıyla bağlantılı yeni ad
gövdeleri yapan eklerdir.

a, b, c, d seçenekleri addan eylem yapan eklerdir. -ArI: dışarı, içeri addan ad yapma eki almış sözcüklere örnektir. Doğru yanıt E

Addan eylem yapma ekleri, ad tabanlarından köken anlamıyla bağlantılı yeni eylem gövdeleri yapan eklerdir.
-A1
-: kana-, oyna-, türe-. -A2
-: beze-, boşa-. -Al-: azal-, bun-al-, çoğal-, düzel-. -An-:
gücen-, utan-. -Ar-1: kar(a)-ar, kız-ar-, mor-ar-. -Ar2
-: başar-, ever-, onar-, suvar-. -A-ş-:
güreş-, yanaş-. -DA1-: aldat-, iste- (< izde-). -DA2
-: çatırda-, parılda-, şırılda-. -I-: ağrı- (<
ağır-ı-), sak-ı-(n)- (< ET sak + ı + n-), taşı (< ET taş-ı-). -k-: acık-, birik-, gecik-, gözük-.
-kIr-: fışkır-, hıçkır-, püskür-. -l-: incel-, kısal-, küçül-, sivril-. -lA(n)-: anla-, avlan-, evlen-,
gizle-, yolla-. -msA-: azımsa-, küçümse-. -r-: belir-, delir-. -rgA-: esirge-, yadırga-.
-sA-: boğasa- (ağız), önemse-, susa-. -sIn-: gereksin-, yüksün

A, B, C ve E seçeneklerinde eylemden ad yapma ekleri bulunmaktadır. Doğru yanıt D

Edilgen çatı: Edilgen çatı -l- eki ile kurulur. Ünlülerle veya -l- ünsüzü ile biten
eylemlerde ise edilgen çatılar -n- eki ile kurulur, boya- >boyan-, bil- > bilin- vb.
Edilgen çatı -l- eki ile kurulur. Aç-> açıl, kes- > kesil- vb. Geçişsiz eylemlerden
aynı eklerle yapılan ve öznesi belirsiz çatılara meçhul çatı adını vermektedir. 

A, B, D ve E seçenekleri buna örnektir. 

Her -(ı)-l- eki edilgenlik çatısı edilgenlik kurmayabilir. katılmak sözcüğü : bir kursa katılmak bir aktiviteye katılmak gibi edilgenlik söz konusu değildir. Doğru yanıt C

Dönüşlü çatı: Yıkandım, küreklere asıldık örneklerindeki gibi, yüklemin bildirdiği
eylemin özneye döndüğünü, eylemin özne tarafından kendi kendine yapıldığını
gösteren çatıdır. Dönüşlü çatı ekleri - n- ve -l-’dir. Yıka-> yıkan-, bak->bakın-, yor-
>yorul- vb. Dönüşlü çatılarda, yüklem çoğunlukla nesne alamaz, ancak “bavulu
yüklendim” örneğinde olduğu gibi geçişli eylem de olabilir.

Her –n- eki dönüşlülük çatısı kurmayabilir. örneğin kalkınmak. doğru yanıt A

Sıklık çatısı: Eylemin gösterdiği hareketin ardı ardına ya da sıklıkla yapıldığını
gösterir. Türkçede en sık kullanılan sıklık çatıları AlA- -IştIr-, -klA-. ov->ovala-,
silk-> silkele-, serp-> serpiştir-, ovuştur- vb. sür- > sürükle-, say- > sayıkla- vb. örnekler eylemin ardı ardına yapıldığını gösteren sıklık çatılarıdır. 

Doğru yanıt B

Aitlik eki (-ki): Aitlik eki adlardan zamir ve sıfat türünde adlar yapan, bağlılık,
içinde bulunma, aitlik anlamları taşıyan bir ektir. -ki aitlik eki sözcüklere yalın (akşamki,
yarınki), bulunma (evdeki, yoldaki) ya da ilgi (seninki, bizimki) durumlarından
biriyle eklenir. Aitlik eki ad çekim ekleri alabilir. -ki eki bugünkü gibi bir iki
sözcüğün dışında ünlü ve ünsüz uyumlarına girmez. 

a, b, d ve e seçeneklerinde aitlik eki bulunma anlamı taşırken c seçeneğinde yalın anlam katmıştır. Doğru yanıt C