TÜRK BASIN TARİHİ

İstanbul Gazeteciler Sendikası: 30 Eylül 1963’te yaptığı toplantıda adını Türkiye Gazeteciler
Sendikası (TGS) olarak değiştirir.

Çok partili geçiş döneminin basın açısından bir diğer önemli gelişmesi de Hürriyet’in sahibi Sedat Simavi’nin girişimleriyle 1946 yılında Gazeteciler Cemiyeti’nin kurulması olmuştur. İlk başkanı Sedat Simavi’dir. Burhan Felek, Cevat Fehmi Başkut, Nezih Demirkent, Necmi Tanyolaç, Nail Güreli, Orhan Erinç cemiyetin başkanlığında bulunmuş gazetecilerdir. Başkanlığı halen Turgay Olcayto yürütmektedir. Doğru cevap D’dir.

Temmuz 1950 tarihli Basın Kanunu, 1931 tarihli eski yasayı yürürlükten kaldırarak liberal bir yaklaşım getirir. Yeni Basın Kanunu’nun başlıca özellikleri şunlardır:

1952 Haziran’ında kabul edilen bir yasa ile gazetecilerin çalışma koşulları düzenlenir. Bu yasa uyarınca gazete çalışanları sendika kurabilme, sosyal güvenlik, iş sözleşmesi, kıdem tazminatı, ücretli izin gibi haklara sahip olmuştur. Gazeteciler aynı yıl, daha sonra Türkiye Gazeteciler Sendikası’na dönüşecek olan İstanbul Gazeteciler Sendikası’nı kurmuştur. Doğru cevap C’dir.

Televizyon, TRT ile yaygınlaşmış olsa da Türkiye televizyon yayınları ile 1950’lerde tanışmıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi’nin elektronik kürsüsü televizyon alanında öğrencilerini eğitmek için 1952 yılında haftada bir gün yayın yapan bir istasyon kurmuştur. Doğru cevap D’dir.

1974 petrol kriziyle dünyada patlak veren ekonomik bunalım Türkiye’yi derinden etkilemiş, enflasyon ve devalüasyon artmış, ülke döviz darboğazına girmiştir. Siyasi ve ekonomik bunalımlar, anarşi ve terörü yükseltmiş, sağ-sol çatışmaları kanlı eylemlere dönüşmüş ve siyasi cinayetler adeta sıradan olaylar haline gelmiştir. Bu süreçte ne yazık ki gazeteciler de terörün hedefine girmişler ve gazeteci cinayetleri işlenmiştir. 1980’lere uzanan ve 12 Eylül 1980’de askeri darbe ile sonuçlanacak olan bu yıllarda, gazeteci cinayetlerinin en çok etki uyandıranı, Milliyet gazetesi genel yayın yönetmeni Abdi İpekçi’nin 1979 yılında öldürülmesi olmuştur. Doğru cevap D’dir.

Türk dergiciliğinde 1970’lere asıl damgayı vuran 1972 yılında Oğuz Aral’ın yönetiminde yayıma başlayan mizah dergisi Gırgır’dır. Gırgır ulaştığı müthiş tirajlarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da en çok satan mizah dergileri arasında yer almıştır. Bu başarının izinden çok sayıda takipçi yürür, 1975’de Fırt, 1976’da Çarşaf, 1977’de Mikrop yayımlanır. Gırgır ekolü sonraki dönemlerde ve günümüzde de etkisini sürdürmüş, pek çok karikatürist ve mizah yazarı yetiştirdiği gibi mizah dergiciliği alanının ülkemizde her daim verimli ve etkin kalmasını sağlamıştır. Doğru cevap C’dir.

1982 Anayasası sonrasına rastlayan yeni bir yasa da 359 sayılı eski TRT yasası yerine getirilen 2954 sayılı “Türkiye Radyo Televizyon Kanunu”dur. Bu yasanın en önemli unsuru, TRT’nin yayın politikasını belirlemek ve yayınlarını denetlemek üzere yeni bir organı, Radyo Televizyon Yüksek Kurulu’nu oluşturmasıdır. Yasa uyarınca kurulun üyelerinin seçimi Cumhurbaşkanlığı ve Milli Güvenlik Kurulu’na bırakıldığından, bu düzenlemenin TRT’yi siyaseten daha çok baskı altına alacağı düşünülmüştür. Doğru cevap B’dir.

1952 tarihli Basın Mesleği Kanunu dini bayramlarda gazete yayımlanmasını yasaklamıştı. Kanuna göre bayramlarda gazete yayımını gazeteci dernekleri yapabiliyordu. 1992 yılının Kurban Bayramı’nda Sabah gazetesi yayınını sürdüreceğini açıklamış ve öyle de yapmıştır. Eski tarihli yasada öngörülen para cezası o günün koşullarında komik bir rakama tekabül etmektedir ve Sabah bu cezayı önemsemeyerek, dahası köklü bir gazetecilik geleneğini hiçe sayarak, bayramda gazetesini yayımlamıştır. Bu eylem büyük tartışma yaratmış, diğer gazete gruplarının ortak bildiriyle protestosuna, Gazeteciler Cemiyeti’nin müthiş tepkisine ve Sabah gazetesi sahibi ve yöneticilerini üyelikten ihraç etmesine neden olmuştur. Doğru cevap E’dir.

1980’lerin ortalarında özellikle üç büyük gazete, Milliyet, Hürriyet ve Sabah arasında her türden ürün ve hizmeti promosyon olarak sunmak konusunda rekabet baş göstermiştir. Milliyet, çekilişle beyaz eşyadan traktör, otobüs, daire vermeye varan promosyonlar geliştirdiği 1984-85 yıllarından sonra 1988 yılında kupon biriktiren bütün okurlara kitap-ansiklopedi türü kültür hizmeti sunmaya yönelmiştir. Aynı yıl karton ev maketlerinin verildiği bir kampanya ile Milliyet tirajını 1 milyona ulaştırmıştır. O güne değin yaz tatili, apartman dairesi, otomobil, müzik seti vb. promosyonlar vererek rekabet eden Hürriyet ve Sabah gazeteleri de bu başarıya ayak uydurarak karton evler promosyonuna girişmiş, böylece “karton savaşları” adı takılan bir mücadele yaşanmıştır. 1989’da promosyon mücadelesi iyice kızışmış, Günaydın, Güneş, Tercüman gibi gazetelerin de katılımıyla mücadele alanı büyümüştür. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’de radyo ve televizyon yayınlarını düzenleyen yasalar çeşitli değişikliklere uğradıktan sonra, 2011 yılı Şubat ayında kanunlaşan yeni yasa ile son halini almıştır. 6112 sayılı yeni yasanın 1. maddesi amacını “radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlüğünün sağlanması, medya hizmet sağlayıcılarının idarî, malî ve teknik yapıları ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluşu, teşkilâtı, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usul ve esasları belirlemektir” biçiminde açıklar. Doğru cevap E’dir.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin ilk başkanı Sedat Simavi’dir. Burhan Felek, Cevat Fehmi Başkut, Nezih Demirkent, Necmi Tanyolaç, Nail Güreli, Orhan
Erinç cemiyetin başkanlığında bulunmuş gazetecilerdir. Başkanlığı halen Turgay Olcayto yürütmektedir.

1948’de açılan ve orta öğretim düzeyinde eğitim veren İstanbul Özel Gazetecilik Okulu ile İstanbul Üniversitesi’ne bağlı Gazetecilik Enstitüsü Türkiye’deki iletişim eğitiminin tohumlarını atmıştır.

Temmuz 1950 tarihli Basın Kanunu, 1931 tarihli eski yasayı yürürlükten kaldırarak liberal bir yaklaşım getirir.

Temmuz 1950 tarihli Basın Kanunu, 1931 tarihli eski yasayı yürürlükten kaldırarak liberal bir yaklaşım getirir. Yeni Basın Kanunu’nun başlıca özellikleri şunlardır:

• Gazete ve dergi çıkartmak için hükümetin izin ve ruhsat vermesine gerek kalmamıştır, bir bildiri vermek yeterlidir.
• “Kötü şöhretli” kişilerin gazetecilik yapmasını yasaklayan yoruma açık eski hükümler kaldırılmıştır.
• Basın davaları özel basın mahkemelerinde görülecek, böylece gazeteciler yıllar süren davalardan kurtulmuş olacaktır.
• Cevap hakkı yeniden düzenlenmiş ve hakkın kullanılmasında basından yana tavır alınmıştır.
• Ceza sorumluluğu gazete sahipleri yerine yazar ve yazı işleri müdürleri üzerine
bırakılmış, gazete sahipleri sadece hukuki ve mali sorumluluk üstlenmiştir.

Televizyon, TRT ile yaygınlaşmış olsa da Türkiye televizyon yayınları ile 1950’lerde tanışmıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi’nin elektronik kürsüsü televizyon alanında öğrencilerini eğitmek için 1952 yılında haftada bir gün yayın
yapan bir istasyon kurmuştur.

Günaydın renkli ve magazinel yüzü, sansasyonel haberciliğiyle Hürriyet’ten sonra yeni bir çığır açmış, bulvar gazeteciliği denilen tarzı Türkiye’de yerleşikleştirmiştir.

Kadın dergileri Elele ve Kadınca 1970’lerin ikinci yarısında yayıma başlamıştır.

Türk dergiciliğinde 1970’lere asıl damgayı vuran 1972 yılında Oğuz Aral’ın yönetiminde yayıma başlayan mizah dergisi Gırgır’dır. Gırgır ulaştığı müthiş tirajlarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da en çok satan mizah dergileri arasında yer almıştır.

Soruşturmacı gazeteciliğin Türkiye’deki sembol ismi olmuş Uğur Mumcu’nun 1993’de katledilmesi ve bu cinayetin de hala aydınlatılamamış olması, basın tarihindeki kara sayfalardan biridir. (Bkz. Tellan 2009a, 2009b)