TÜRK BASIN TARİHİ

12 Eylül 1980 darbesi sonrasında eski siyasiler, konuşma yasağı getirildiği için ortalarda görünmez olmuşlardır. Ancak, Bülent Ecevit, bu sıkıntılı ortam içinde de sesini duyurabilmenin yollarını aramaktadır. 21 Şubat 1981’de birkaç arkadaşıyla birlikte "Arayış" adlı bir dergi çıkarmaya başlar. Doğru cevap B’dir.

29 Eylül 1983’de, Basın Kanunu’nda değişiklik yapan bir yasa önerisi Danışma Meclisi’nde, yalnızca bir dakika süren oylama ile kabul edilir. Antidemokratik hususlar içeren ve basını zora koşacağı bilinen bu yasalarla halkın haber alma özgürlüğü önemli ölçüde kısıtlanmaktadır. Bu yasa gereğince birkaç gün sonra gazetelerin halktan para toplayarak eşya vermesi yasaklanır. Resmi Gazete ’de yayımlanan tebliğe göre, gazetelerin doğrudan doğruya veya pazarlama firmaları aracılığı ile buzdolabı, televizyon, fırın, video, otomobil vs. vermesi men edilir. Aksini yapacakların cezalandırılacağı belirtilir Doğru cevap C’dir.

1980-1990 yılları arasında Anadolu’daki basın hayatını etkileyen birtakım gelişmeler yaşanır. Merkezi İstanbul ve Ankara’da bulunan birkaç ulusal basın kuruluşu Anadolu’da yayıncılık faaliyetlerine başlarlar. Örneğin, 28 Nisan 1984 tarihinde Hürriyet gazetesi Doğu Anadolu’da satılacak gazetelerin baskısı için Erzurum’da bir basım tesisi faaliyete geçirir. Kısa zaman sonra ise Güneş ve Hürriyet gazeteleri burada basılmaya başlanır. Bundan iki yıl sonra, 10 Ekim 1986’da Tercüman; gazetesi benzer bir teşebbüse girişir. Burada basılan gazetelerin birkaç sayfası Doğu Anadolu kaynaklı haberlere ayrılır. Ancak bölgenin satış kotasının düşük oluşu ve geliştirmeye yönelik girişimlerin azlığı nedeniyle, birkaç yıl sonra Hürriyet ve Tercüman gazeteleri buradaki tesislerini kapatmak zorunda kalırlar. Doğru cevap D’dir.

1990’lı yıllar özellikle çağdaş Atatürkçü düşünceyi ve laikliği savunan aydınlara karşı saldırılarla başlar. Bunun ilk örneği 30 Ocak 1990’da yaşanır ve hukuk profesörü Muammer Aksoy öldürülür. Bu cinayeti birkaç ay sonra gazeteci Çetin Emeç’in öldürülmesi takip eder (8 Mart). Aydınların hunharca öldürülmesi kamuoyunda büyük infial yaratır. Cinayetlerin uluslararası ilişkilere sahip organize bir terör hareketi olduğu iddia edilir.  Doğru cevap D’dir.

1990 yılının başlarında gündeme gelen önemli konulardan biri de özel radyo ve televizyon kanallarının açılması meselesidir. İlk özel televizyon Magic Box’ın Avrupa merkezli uydular kullanarak deneme yayınlarına başlaması, diğer girişimcileri de harekete geçirir. Çok sayıda kuruluş bu alanda yatırım yapmak için yasal düzenleme beklediklerini açıklar. Ancak TRT, ülke çapında yayın yapma yetkisinin kendisinde olduğunu belirterek, özel radyo ve televizyonlara karşı olduğunu açıklar. 7 Mayıs 1990’da test yayınına başlayan Star 1 TV’nin, Cumhurbaşkanı Özal’ın desteğini alması, TRT’nin yayın tekelinin kırılmasında etkili olur. Böylece günümüzde önem kazanan ve gittikçe gelişen özel elektronik yayıncılık için büyük bir adım atılır. Cumhurbaşkanının girişimleri ile bu konuda yasal düzenlemeler yapılması için harekete geçilir. Doğru cevap B’dir.

1990’lı yıllarda basın organları arasında sıkı bir rekabet ortaya çıkar. “Ansiklopedi Savaşları” diye adlandırılan bu rekabetin başlatıcısı Sabah gazetesi olur. Okurlarına kupon karşılığı Meydan Larousse vereceğini vadeden gazetenin tirajı bir anda 500 binden, 1 milyon 250 bine ulaşır. Bunu gören Hürriyet ve Milliyet gazeteleri de okurlarına ansiklopedi vereceklerini ilân ederler. Doğru cevap E’dir.

Temelleri İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası arasındaki çekişme ile başlayan politik yayıncılık, çok partili hayata geçişten sonra daha yoğun şekilde yaşanır. Dönemin etkili partileri olan CHP ve DP mensupları, birbirlerine karşı yayıncılığı bir silah olarak kullanır. Partilerin, kamuoyunu etkilemek için basını önemli bir araç görmeleri ve bu girişimi desteklemeleri sonucunda, “parti basını” diye adlandırılabilecek politik yayıncılık genişler. Bugün bile etkisini hissettiren politik yayıncılık anlayışı, temelde kendi partisinin çıkarını savunan bir zihniyete sahiptir. Doğru cevap E’dir.

1990’lı yıllardan sonra holdinglerin basın sektörünü ele geçirme teşebbüsü ardından ülkede çok seslilik adeta felce uğrar. Mass Medya adı verilen ve holding patronlarının kontrolünde olan basın, manipülasyona daha açık hale gelir. Patronlar, önce sendikasızlaştırma hareketi ile kendi çıkarlarını gözetmeyen veya kontrol edilemeyen gazetecileri iş başından uzaklaştırırlar. Ardından, hemen her görüşte yayın yapıp dağıtım tekelini kurarak farklı görüşlerin ülkede ses çıkarmalarını engellerler. Televizon, radyo ve gazetelerini ekonomik çıkarları doğrultusunda kullanırlar. Doğru cevap C’dir.

Basın, Türkiye’de belki de en büyük etkisi ve gücünü elektronik yayıncılıktan sonra
ortaya koyar. Bakış açısına göre farklı şekillerde değerlendirilecek bu değişimin olumsuz yönleri de vardır. Bunlardan en önemli olumsuz yönü merkez ve taşra kültürü arasındaki kopukluktan ortaya çıkan “kültürel boşluk ve yozlaşma”dır. Zaman içinde göç dalgalarıyla karşılaşan İstanbul’da, taşra kültürünü bile yeterince hazmedememiş insanlar yüzünden kültürel bir anomi (kuralsızlık) hâkim olmaya başlar. Hâlen etkisini sürdüren bu anomide, basının, özellikle de elektronik medyanın önemli katkısı olur. Kendi doğduğu yörenin kültürünü bile yeterince bilmeyen bu insanlar, geldikleri metropolün kültürüne de entegre olamazlar. Sonuçta, hayatın her alanında görülen “arabeskleşme ve kimlik bunalımı” ortaya çıkar. Doğru cevap A’dır.

Türk halkı, 12 Eylül 1980 sabahı uyandıklarında evlerinin önünde askerî araçlar, tanklar ve tepeden tırnağa silahlarla donatılmış askerlerle karşılaşır. Radyo ve televizyonlarda ihtilâl lideri konumunda olan Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in konuşmaları duyulmaktadır. Ordunun sabah 05.00’ten itibaren yönetime el koyduğu haberini ve gerekçesini halka duyuran Kenan Evren, Millî Güvenlik Konseyi adına yayımlanan çeşitli bildirilerle yapılacakları anlatır.

Türk halkı, 12 Eylül 1980 sabahı uyandıklarında evlerinin önünde askerî araçlar, tanklar ve tepeden tırnağa silahlarla donatılmış askerlerle karşılaşır. Radyo ve televizyonlarda ihtilâl lideri konumunda olan Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in konuşmaları duyulmaktadır. Ordunun sabah 05.00’ten itibaren yönetime el koyduğu haberini ve gerekçesini halka duyuran Kenan Evren, Millî Güvenlik Konseyi adına yayımlanan çeşitli bildirilerle yapılacakları anlatır. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve hükümet feshedilir, bütün ülkede sıkıyönetim ve sokağa çıkma yasağı ilan edilir. Doğru cevap B'dir.

Bülent Ecevit, bu sıkıntılı ortam içinde de sesini duyurabilmenin yollarını aramaktadır. 21 Şubat 1981’de birkaç arkadaşıyla birlikte "Arayış" adlı bir dergi çıkarmaya başlar. Doğru cevap B'dir.

1983 yılına gelindiğinde yazarlara ve basına karşı davalar ilk aylarında yoğunlaşmaya başlar. Türkiye Yazarlar Sendikası yöneticileri ideolojik toplantılar yaptığı ve halkı sınıflara ayırmaya çalıştıkları gerekçesi ile yargılanırlar. Doğru cevap B'dir.

Ayrıca silahlı çatışmalarda önemli rol oynayan silah kaçakçılarından 12 kişi “Babalar” operasyonu ile gözaltına alınır.

Yalçın Küçük, Bir Yeni Cumhuriyet İçin adlı kitabında komünizm propogandası yaptığı gerekçesiyle sekiz yıl hapisle cezalandırılır.

Başbakan Özal ve Demirel arasında GAP’ın sahiplenilmesi konusunda bir polemik yaşanır. Turgut Özal, üzerine acımasızca gelen muhalefeti “Haçlı İttifakı” olarak nitelendirip kamuoyunun desteğini almaya çalışır.

12 Eylül hareketinden sonra, yani 1980-1987 arasında İstanbul mahkemelerinin verdiği müsadere kararı gereğince 39 ton ağırlığında kitap, dergi, gazete ve benzeri yayın SEKA’da imha edilir.

1990’lı yıllar özellikle çağdaş Atatürkçü düşünceyi ve laikliği savunan aydınlara karşı  saldırılarla başlar. 30 Ocak 1990’da öldürülen ilk aydın, hukuk profesörü Muammer Aksoy'dur.

İlk özel televizyon Magic Box’ın Avrupa merkezli uydular kullanarak deneme yayınlarına başlaması, diğer girişimcileri de harekete geçirir.

1990'lı yıllarda gazeteler arasında “Ansiklopedi Savaşları” diye adlandırılan rekabetin başlatıcısı Sabah gazetesidir.