TÜRK BASIN TARİHİ

Mustafa Kemal’in fotoğrafları 1921'den sonra basında yer almaya başlar.

Toplam 592 gazete yayımlanmıştır.

Yunus Nadi (Abalıoğlu)’nin İstanbul’da başlayıp daha sonra Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (1918-1920), Anadolu’da Yeni Gün (1920-1924) dışında, 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar yayını devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir.

hastaneler

Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır. 1832 yılında Fransız ilâncılık şirketi olarak kurulur.

Halide Edip ADIVAR

Refi Cevat ULUNAY'dır.

İbrahim Necmi'dir.

1919-1938 yılları arasında gazetelerin çıkış süreleri, bir başka söyleyişle ömürleri konusunda elde çok net bilgi bulunmamaktadır. Ancak, İstanbul gazetelerinin % 47’sinin, taşra gazetelerinin ise % 36’sının beş yıldan daha az ömre sahip oldukları görülmektedir. 1919 yılında yayına başlayıp 1938 yılına kadar kısa süreli ara vermelerine rağmen yayımlanan iki gazeteden biri Akşam, diğeri ise Karagöz’dür. Yunus Nadi (Abalıoğlu)’nin İstanbul’da başlayıp daha sonra Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (1918-1920), Anadolu’da Yeni Gün (1920-1924) dışında 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir. Doğru cevap D’dir.

Bu yıllarda basınla profesyonel olarak ilgilenen ve bu sektörden para kazanan girişimciler dışında gazete ve dergi çıkaranları şöyle gruplandırabiliriz: Resmî kurumlar: (valilik, halkevleri, il müdürlükleri), baro ve sendikalar, siyasî partiler, üniversite ve okullar, vakıf ve derneklerdir. Genellikle az sayfalı çıkan gazeteler tek renk olarak tipo baskı tekniğiyle basılır. Doğru cevap A’dır.

Matbaa kurmada, gazete çıkarmada geç kalan Türkler, maalesef haber ajansı oluşturmada da çok geç kalırlar. Oysa Batı’da kuruluş dönemleri çok eskiye dayanan ve dünya çapında etkinlikleri olan haber ajansları vardır. Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır. 1832 yılında Fransız ilâncılık şirketi olarak kurulur, 1835 yılında haber ajansına dönüşür. Yine 1846 yılında Amerika’da kurulan Associated Press (AP) aynı şekilde dünyanın en büyük ve en eski ajansları arasında yer alır. 1851 yılında Julius Reuter (1816-1899) tarafından kurulan İngiliz Reuter Haber Ajansı da en önemli ajanslar arasında bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Millî Mücadele Dönemi’nde İstanbul basını ağırlıklı olarak iki gruba ayrılmış şekilde karşımıza çıkar. İlk grupta yer alanlar, ulusal hareketi destekleyen ve onu savunan gazetelerdir. Bunlar arasında İleri, Yeni Gün, Akşam ve Vakit gazeteleri ilk sırada yer alır. Bu gazetelerde Anadolu ile ilgili haberler ilk sayfalarda yayımlanır. Bu ulusalcı görüşün karşısında olan gazete ve gazeciler de vardır. Özellikle İstanbul’da faaliyet gösteren Peyam-ı Sabah, Alemdar ve İstanbul gazeteleri Millî Mücadele karşıtı yayınlar yapar. Doğru cevap D’dir.

Millî Mücadele’yi destekleyen ve desteklemeyen basın mensupları, İstanbul ve Anadolu’da çıkan süreli yayınlarla görüş ve düşüncelerini kamuoyu ile paylaşırlar. Milli Mücadeleye destek veren yazarlar; Ziya Gökalp, Mehmet Akif Ersoy, Halide Edip Adıvar, Falih Rıfkı Atay ve Aka Gündüz’dür. Hareketi desteklemeyen yazarlar ise; Ali Kemal, Refik Halit Karay ve Refi Cevat Ulunay’dır.  Doğru cevap A’dır.

Kendine özgü şiir anlayışı ile dikkati çeken ve edebiyatımızın ekol şahsiyetlerinden biri olan Mehmet Akif, İslâmcı düşünceleri ile tanınır. I. Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti aleyhinde sonuçlanması, ağır mütareke şartları, yurdun parça parça işgal edilmesi, Âkif ’i Anadolu’da başlayan Millî Mücadele’ye katılmaya zorlar. Kendi isteğiyle gittiği Balıkesir, Kastamonu, Ankara, Konya ve Burdur’da cami kürsülerinden yaptığı vaazlar, halkta derin tesirler uyandırır. Doğru cevap E’dir.

Refik Halid, Peyam-ı Sabah’tan aldığı para geçimine yetmediği için yeni bir gazete çıkarmak ister. Ancak yeni gazetelerin çıkarılması sansür dairesi tarafından yasak edildiğinden izin almakta zorlukla karşılaşır. Galatasaray Lisesi Müdürü Monsieur Feuillet’in yardımıyla bu engeli aşar ve ünlü mizah dergisi Aydede, 2 Ocak 1922’den, 9 Kasım 1922’ye kadar 90 sayı çıkar. Aydede sahibi Refik Halid’i daha ilk ayda geçim sıkıntısından kurtaracak kadar tutunur. Padişah bile gazetenin okuyucuları arasındadır. Doğru cevap B’dir.

Zaferle sonuçlanan Millî Mücadele hareketini takiben ülkede yeni bir dönem başlar. Cumhuriyet’in ilânından 23 gün önce İstanbul’a giren Türk ordusu büyük bir sevinçle karşılanır (6 Ekim 1923). Bu sevinç, bir gün sonrasının basınında coşkulu bir şekilde yer bulur. TBMM İcra Vekilleri Heyeti aynı gün bir karar alarak, basında uygulanan sansürü kaldırır. Böylece, basın 1912 yılından beri süren sıkı sansür uygulamasından kurtulur. Bunun ardından basında bir temizlik hareketi başlatılır. Millî Mücadele sırasında, bu harekete karşı tavır alan gazeteciler yurtdışına gönderilirler. Yukarıda değinildiği gibi “Yüzellilikler” diye anılan bu grup mensupları davaya ihanetle suçlanır ve bir süre yurtdışında yaşamak zorunda bırakılırlar. Doğru cevap B’dir.

Cumhuriyet’in coşkusuyla ilk yıllarda gelişen basın, 1 Kasım 1928 tarihinde ilân edilen Harf Devrimi’yle birlikte uzun sürecek bir duraklama devresine girer. Her şeyden önce, sınırlı sayıda olan okuyucu kitlesi ortadan kalkar. Matbaalar yeni harfler bulmakta zorlanırlar. Her iki alfabeyi yarı yarıya kullanan gazeteler Arap harflerinin kullanımının yasaklanması ile birlikte, tamamen Latin alfabesine döner. Bu olumsuz durumu ortadan kaldırmaya çalışan yönetim, bazı büyük gazeteleri maddî olarak destekler. Girdikleri dar boğazdan kurtarmak için bazı gazetelere hükümet tarafından üç yıl süreyle prim verilir. Doğru cevap D’dir.

Matbaanın Türkler tarafından kullanılmaya başlandığı 1729’dan, Harf Devrimi’nin yapıldığı 1928’e kadar geçen 200 yılda yayımlanan Arap harfli Türkçe eser sayısı toplam 30- 40 bin arasıdır. Oysa 1928-2003 arasında geçen 75 yılda yayımlanan Latin Harfli Türkçe eser sayısı 400.000’dir. Aradaki bu muazzam fark, basın-yayın alanındaki gelişme yanında, bilim ve kültür hayatındaki gelişmeye de işaret etmektedir. Alfabe değişiminden birkaç yıl sonra gerek İstanbul’da gerekse Anadolu’nun farklı yörelerinde yeni süreli yayınlar çıkarılır. Özellikle eğitimcilerin önderliğinde çıkarılan okul dergileri Cumhuriyet ideallerini ve Atatürk devrimlerini tanıtmakta büyük rol oynar. Harf Devrimi’nin ardından yapılan dilde sadeleşme hareketleri ve tercüme faaliyetleri düşünce hayatımızı olumlu şekilde etkiler. Gerçek anlamda Türk Aydınlanması’nın Harf Devrimi’nden sonra yaşandığını söylemek, bu nedenlerden dolayı fazla abartılı olmayacaktır. Doğru cevap C’dir.

Ahenk gazetesi

592