TÜRK BASIN TARİHİ

Bu yıllarda Doğu Anadolu’da başlayan Şeyh Sait İsyanı bahane edilerek 4 Mart 1925 tarihinde “Takrir-i Sükûn Kanunu” çıkarılır. Hükûmet böylece basını ve muhalefeti kısıtlama yoluna gider. İkinci kez kurulan İstiklâl Mahkemeleri ile gazeteciler üzerinde büyük bir baskı uygulanır. Hapse atılanlar ve sürgüne gönderilenler olur

Cumhuriyet’in coşkusuyla ilk yıllarda gelişen basın, 1 Kasım 1928 tarihinde ilân edilen Harf Devrimi’yle birlikte uzun sürecek bir duraklama devresine girer. Her şeyden önce, sınırlı sayıda olan okuyucu kitlesi ortadan kalkar.

İşgalcilerin safında yer alıp Millî Mücadele’ye ihanet ettikleri gerekçesiyle yurtdışına sürülen yüzelli kişi arasında 14 gazeteci-yazar bulunmaktadır. Yüzellilikler” diye anılan bu grup mensupları davaya ihanetle suçlanır ve bir süre yurtdışında yaşamak zorunda bırakılırlar.

Malta’ya sürülenler arasında milletvekilleri, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ileri gelenleri, paşalar, yazarlar ve profesörler vardır.

Türkçülük hareketinin önemli teorisyenlerinden olup fikirleri ile Cumhuriyet rejiminin güçlenmesine katkı sağlayan Ziya Gökalp Millî Mücadele’nin önemli destekçilerinden biridir. O kadar ki Mustafa Kemal bir konuşmasında: “Benim ruh ve bedenimin babası Ali Rıza Bey, heyecanlarımın babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp’tir.” dediği bilinmektir.

Bunun gibi Yeni Gün gazetesiyle mücadeleyi destekleyen Yunus Nadi, işgalci İngilizlerin baskısından kurtulmak için gazetesini Ankara’ya taşımak zorunda kalır. Millî Mücadele süresince, gazetenin logosu altına “Yunanistan yıkılmalıdır!” sloganını yayımlayan Yunus Nadi, başından itibaren bu hareketin yanında yer alır.

Matbaa kurmada, gazete çıkarmada geç kalan Türkler, maalesef haber ajansı oluşturmada da çok geç kalırlar. Oysa Batı’da kuruluş dönemleri çok eskiye dayanan ve dünya çapında etkinlikleri olan haber ajansları vardır. Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır

Yunus Nadi (Abalıoğlu)’nin İstanbul’da başlayıp daha sonra Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (1918-1920), Anadolu’da Yeni Gün (1920-1924) dışında 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir.

Mustafa Kemal’in fotoğrafları 1921 yılından sonra basında yer almaya başlar. Örneğin, Dergâh’ta 20 Eylül 1921 tarihinden itibaren “Mustafa Kemal Paşa’nın Fotoğrafları” başlığı altında yazılar yayımlanır. Onunla yapılan söyleşiler basında sık sık yer almaya başlar.

Haberlerin karartılması, yayımlanmaması ve kamuoyunun olan bitenden hebardar edilmesi sansür yoluyla engellenir. O kadar ki İstanbul’da çıkan Payitaht gazetesi 1919’da başlayan ulusal bağımsızlık mücadelesiyle ilgili haberleri ancak iki yıl sonra vermeye başlar. Dolayısıyla geçen iki yıl zarfında bu hareket yok sayılır ve üstü örtülmeye çalışılır.

1919 yılında yayına başlayıp 1938 yılına kadar kısa süreli ara vermelerine rağmen yayımlanan iki gazeteden biri Akşam, diğeri ise Karagöz’dür. Yunus Nadi (Abalıoğlu)’nin İstanbul’da başlayıp daha sonra Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (1918-1920), Anadolu’da Yeni Gün (1920-1924) dışında 7 Mayıs 1924 tarihinde yayına başlayıp günümüze kadar devam eden tek süreli yayın Cumhuriyet gazetesidir.

Tarihteki ilk haber ajansı, Charles-Louis Havas tarafından kurulan Havas Ajansı’dır. 1832 yılında Fransız ilancılık şirketi olarak kurulur, 1835 yılında haber ajansına dönüşür. 1944 yılında Agence France Presse (AFP) adını alan kuruluş halen dünyanın en yaygın ağa sahip ajanslarından biridir.

Millî Mücadele Dönemi’nde İstanbul basını ağırlıklı olarak iki gruba ayrılmış şekilde karşımıza çıkar. İlk grupta yer alanlar, ulusal hareketi destekleyen ve onu savunan gazetelerdir. Bunlar arasında İleri, Yeni Gün, Akşam ve Vakit gazeteleri ilk sırada yer alır. 

Bu ulusalcı görüşün karşısında olan gazete ve gazeteciler de vardır. Özellikle İstanbul’da faaliyet gösteren Peyam-ı Sabah, Alemdar ve İstanbul gazeteleri Millî Mücadele karşıtı yayınlar yapar.

Atatürk’ün yakın çevresinde yer alan Falih Rıfkı, yazılarında Cumhuriyet ilkelerini ve yeni devletin dayanması gereken temelleri işledi. Gazete yazılarının yanı sıra gezi yazıları ve anıları ile tanınan Falih Rıfkı, DP’nin iktidara gelmesinden iki yıl sonra İstanbul’da Dünya gazetesini kurdu (1952). Eserlerinde imparatorluktan cumhuriyete geçiş sorunlarını inceleyen yazar, Atatürk’ün gerçekleştirdiği reformları ve Batılılaşma’yı savundu.

Ali Kemal, Damad Ferit hükümetinde Eğitim ve İç İşleri Bakanlığı yapar. Çıkardığı Peyam-ı Sabah gazetesinde Millî Mücadele hareketini şiddetle eleştirir. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra İstanbul’da tutuklanır. Yargılanmak üzere Ankara’ya götürülürken İzmit’te linç edilerek öldürülür.

Bir noktada devrimlerin sözcüsü konumuna geçecek olan Cumhuriyet gazetesi, özel girişimciler vasıtasıyla yayın hayatına atılır (7 Mayıs). Cumhuriyet ilkelerini benimseyen ve Atatürk’ün işaret ettiği gibi onun fikrî zeminini oluşturan yazarlar, bu gazetenin yazı kadrosunda yer alırlar. Aralarında Ziya Gökalp, Yakup Kadri, Aka Gündüz, Selim Sırrı (Tarcan) gibi yazarların bulunduğu gazetenin ilk kurucuları Yunus Nadi, Zekeriya Sertel ve Nebizade Hamdi’dir. Mehmet Refet İzmir'de Köylü gazetesinde yazmıştır.

Mustafa Kemal, 1922 yılında çıkarılan sol görüşlü Kahkaha gazetesinin çıkmasını engellemek için şöyle bir talimat verir: “Trabzon’da Kahkaha namında bir mizah gazetesi çıkaranlar Bolşevik’tir. Orada kimseye birşey demedim. Fakat idare edenlerin gafleti... Uyku halindeler. Alâkadar olunuz, tahkikat yapınız. Bu gazeteyi çıkaranları anlamakla beraber gazetenin çıkmamasını temin ediniz (Reisicumhur Gazi M. Kemal).”

Mustafa Kemal'in bir konuşmasında: “Benim ruh ve bedenimin babası Ali Rıza Bey, heyecanlarımın babası Namık Kemal, fikirlerimin babası Ziya Gökalp’tir.” dediği bilinmektir.

Millî Mücadele karşıtı yazıları ile tanınan Refi Cevat, Galatasaray Lisesi’ni bitirir. Çeşitli gazetelerde çalışmaya başlar. 1912 yılında Alemdar gazetesini çıkarır. Siyasî nedenlerle Anadolu’nun farklı şehirlerinde sürgün hayatı yaşar. İstanbul’a döndükten sonra gazetesini yeniden çıkarmaya başlayan yazar Kurtuluş Savaşı’nın gereksizliğini savunduğu için savaş sonrası Yüzellilikler arasında yurtdışına sürülür. Aftan yararlanarak dönüp gazeteciliğe devam eder. Yeni Sabah ve Milliyet gazetelerinde köşe yazıları yayımlar.

19 Haziran 1919 tarihinde İzmir’de çıkarılan Ahenk gazetesi işgal kuvvetlerinin gönderdiği Yunan Askerî Bildirileri’ni yayımlayarak Kuva-yı Millîyecileri “haydut çetesi” olarak gösterir.