TÜRK BASIN TARİHİ

Bilinen ilk sosyalist yayın, 1908 yılında İzmir’de Boykotaj Cemiyeti’nin yayımladığı haftalık Gave gazetesidir. Diğer bir sosyalist yayın da 1909 yılında Selanik’te yayımlanan Amele gazetesidir.

I. Meşrutiyet Dönemi’nde İkdam, Sabah ve Tercümân-ı Hakîkat yeni gelişen yayın hayatına uyum sağlayan yayın organlarıdır. Tanin ve Yeni Gazete 1908 yılında yayın hayatına başlar.

Dönemin önde gelen gazetelerinden biri Tanin’dir. 1 Ağustos 1908’de yayımlanmaya başlayan gazete Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit Yalçın ve Hüseyin Kâzım Kadri tarafından çıkarılır.
Kısa süre sonra Tevfik Fikret ve Hüseyin Kâzım
Kadri’nin ayrılması ile gazetenin yönetimi tamamen Hüseyin Cahit’e kalır. İttihat ve Terakki’nin
yarı resmi yayın organı sayılan gazete birçok kez
kapatılır.

II. Meşrutiyet Dönemi’nde İkdam, Sabah ve Tercümân-ı Hakîkat yeni gelişen yayın hayatına uyum sağlayan yayın organlarıdır. Tanin ve Yeni Gazete 1908 yılında yayın hayatına başlar. Servet-i Fünûn bu yıllarda bir süreliğine günlük çıkarılır. İttihat ve Terakki muhalifliğiyle bilinen Hukûk-ı Umûmiyye (1908), Serbestî (1908), Sadâ-yı Millet (1909) gibi gazeteler yayımlanır. Beyânü’l-hak (1908), Sırât-ı Müstakîm (1908), Resimli Kitab (1908), Şehbâl (1909), Cerîde-i Sûfiyye (1910), Genç Kalemler (1911), Donanma (1914) ve Yeni Mecmua (1917) dönemin tanınmış dergileri arasında yer alır.

II. Meşrutiyet Dönemi basınını İttihatçı ve İtilafçı olmak üzere iki gruba ayırabiliriz.
Başta Tanin olmak üzere Yeni Tasvir-i Efkâr, Hukuk-ı Umûmiye, Şûrâ-yı Ümmet, Rumeli, Silah vb. gazeteler yayınlarında İttihatçı görüşü savunur. Buna karşılık Osmanlı, Serbestî, Murat Bey’in Mizan’ı, Ali Kemal’in öncülüğündeki İkdam, Derviş Vahdeti’nin Volkan’ı ve Beyânü’l-Hak gazeteleri, İtilafçı görüşte olmasalar da muhalif görüşte yayınlarını sürdürürler.

İttihat ve Terakki muhalifliğiyle bilinen Hukûk-ı Umûmiyye (1908), Serbestî (1908), Sadâ-yı Millet (1909) gibi gazeteler yayımlanır. II. Meşrutiyet Dönemi basınını İttihatçı ve İtilafçı olmak üzere iki gruba ayırabiliriz.
Başta Tanin olmak üzere Yeni Tasvir-i Efkâr, Hukuk-ı Umûmiye, Şûrâ-yı Ümmet, Rumeli, Silah vb. gazeteler yayınlarında İttihatçı görüşü savunur. Buna karşılık Osmanlı, Serbestî, Murat Bey’in Mizan’ı, Ali Kemal’in öncülüğündeki İkdam, Derviş Vahdeti’nin Volkan’ı ve Beyânü’l-Hak gazeteleri, İtilafçı görüşte olmasalar da muhalif görüşte yayınlarını sürdürürler.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonraki on ay içinde ülkenin tümünde toplam 726 yayın organı imtiyaz hakkı alır. Bu 726 yayın organının yayın dillerine göre dağılımı şöyledir:
36 salt Fransızca, 20 Türkçe-Fransızca, 36 (Biri Fransızca olmak üzere) 3-4 dilli, 67 salt Arapça, 41 Türkçe-Arapça, 109 Rumca, 16 Türkçe-Rumca, 6 Farsça, vb. toplamda 1908-1914 yılları arasında yayımlanan 399 adet Arapça süreli yayın bulunmaktadır.

Etkileri günümüze kadar süren fikir akımları II. Meşrutiyet yıllarında daha da belirginleşir. Özellikle Aydınlanma Dönemi ve Fransız İhtilâli ile başlayan fikir hareketleri, Osmanlı içindeki azınlıklar arasında milliyetçilik fikrinin uyanmasına sebep olur. Ülkenin kötüye gidişini engellemek isteyen aydınlar, bu duruma son vermek için çeşitli ideolojilere sarılırlar. Bunlar sırasıyla Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık, Türkçülük, Dayanışmacılık ve Sosyalizm’dir.

Temelleri II. Mahmut Dönemi’ne dayanan Osmanlıcılık fikri, Avrupa’da
cereyan eden milliyetçilik düşüncesini engellemek amacıyla ortaya atılır. Çünkü Osmanlı Devleti çok sayıda ulusu bünyesinde barındırmaktadır. 1865’te Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin kurulması ile siyasî ve hukuki bir zemine oturan Osmanlıcılık akımı, ülkede siyasî ve ekonomik bütünlüğün sağlanabilmesi için din ve soy farkı gözetmeden bütün Osmanlı teb’asını Osmanlıcılık fikri etrafında toplamayı hedefler.

Sebilü’r-Reşad: İlk 182 sayısı “Sırat-ı Müstakîm” adı ile yayımlanan dergi ahlakî, dinî, edebî, ilmî ve siyasî konuları ele alır. İslamcı hareketin en önemli yayın organıdır. İlk sayısı 14 Ağustos 1908’de yayımlanır.

Ebu’l-Ula Zeynelabidin ile Eşref Edip (Fergan) tarafından kurulan derginin başyazarı Mehmet Akif (Ersoy)’tir. İlk sayısındaki giriş yazısında derginin çıkarılma sebebi “İslam’a hizmet etmek” ve “İslam aleyhine yapılan saldırılara cevap vermek” şeklinde gösterilir.

Haftalık olarak yayımlanır. “İttihad-ı İslam” görüşünü benimseyen dergide, dönemin önde gelen İslamcı yazarlarından Babanzade Ahmet Naim, Bursalı Mehmet Tahir, Manastırlı İsmail Hakkı, Mehmet Akif (Ersoy), Mithat Cemal (Kuntay) ve Şeyhülislam Musa Kâzım gibi isimler yer alır.

Dergi, Osmanlı coğrafyasının yanı sıra diğer İslam ülkelerinde de beğenilir ve takip edilir. 1925 yılına kadar çıkan uzun bir aradan sonra 1948-1966 yılları arasında yeniden yayımlanır.

Her fikir akımı kendi tezlerini halka duyurmak ve görüşlerini ispatlamak amacıyla basın ve edebiyattan yararlanır. Örneğin Sırât-ı Müstakîm, Abdülhamid’e başkaldıran ilk İslamcı yayınlar arasında yerini alır. Aralarında bu fikrin edebî mimarlarından sayılan Mehmet Akif (Ersoy)’in de bulunduğu çok sayıda yazar, yalnızca Osmanlı coğrafyasındaki olaylara değil,
bütün İslam âlemiyle ilgili gelişmelere yazılarında yer verir.

II. Meşrutiyet’te Batıcılık akımının başlıca savunucuları arasında Abdullah Cevdet, Ahmet Rıza, Celal Nuri, Kılıçzâde Hakkı, Tevfik Fikret, Mustafa
Asım, Mahmut Sadık sayılabilir. Bu yazarlara göre Osmanlı’nın gerilemesi Batı uygarlığından kopuk kalmasından kaynaklanmaktadır. Bu kopukluğun
başlıca nedeni İslam dinidir. Tanzimat’tan bu yana Batıcı Türk aydınlarının büyük kısmı İslam’ı şarklı olmanın esası, yenileşmenin ve ilerlemenin önündeki en büyük engel olarak görür

23 Temmuz 1908 tarihinde

II. Abdülhamid

Çok az yayın organı önemli tirajlara ulaşmayı başarır.

Sedir

Rumeli

Akılcılık

Milliyetçilik

İslam’a hizmet etmek ve İslam aleyhine yapılan saldırılara cevap vermek

Terakki-i Muhadderat