TÜRK BASIN TARİHİ

İnsanların, çevrelerinde gelişen olaylar, değişen durumlar hakkında haber alma ve meraklarını giderme arayışlarının kökeni eski çağlara dayanır. Önceleri sözlü olarak iletilen haberler yazının icadıyla birlikte yerini farklı uygulamalara bırakır. MÖ 1890’larda Mezopotamya bölgesinde yaşayan Babiller, halkı ilgilendiren haberleri, fırınlanmış kil tabletlere yazıp duvarlara asarak halka duyururlar. Doğru yanıt A’dır.

Haber mektupları veya bültenlerinin hazırlanmasında haberleri derleyenler (muhabir), yazanlar, çoğaltanlar ve bunları dağıtanların bulunması bir noktada gazetecilik sektörünün nasıl oluşması edilmesi gerektiğini göstermektedir. Merkezî bir yerde yüksek sesle okunan bültenleri zenginler satın alıp okurken, parası olmayanlar cüzi bir ödeme yaparak yalnızca dinlemekle yetinirler. Halk bunları dinlemek için “Gazetta” adı verilen, en küçük değere sahip Venedik parası öder. Bu ücret, zaman içinde haber değeri taşıyan, günlük, haftalık veya daha farklı periyotlarda basılan ürünlerin ortak adı olarak kullanılmaya başlanır. Doğru yanıt C’dir.

İlk gazete 1605 yılında Strasbourg’da Almanca olarak Kutsal Roma İmparatorluğu’nda yayınlanmıştır. Doğru cevap A’dır.

Basının gücünü ve önemini iyi kavrayan II. Mahmud’un asıl amacı, basın yolu ile kamuoyuna yenilikleri tanıtmak ve taşra ile merkez yönetimi arasındaki iletişim kopukluğunu giderebilmektir. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı Devleti’nde 1840 yılında yayın hayatında başlayan yarı-resmi nitelikte olan gazetenin adı Ceride-i Havadis’tir. Doğru cevap C’dir.

1876 yılının verilerine göre Osmanlı Devleti’nde Abdülaziz döneminde Arapça, Rumca, Ermenice, Bulgarca, İbranice, Fransızca, İngilizce ve Almanca dillerinde süreli yayın yapılmakta ancak İspanyolca yayın bulunmamaktadır. Doğru cevap E’dir.

Türk gazeteciliği veya Tanzimat Dönemi basını denilince akla ilk gelmesi gereken kişi şüphesiz İbrahim Şinasi’dir (1826-1871). Çağdaşlaşma Dönemi Türk Edebiyatı’nın kurucusu olan Şinasi, 1800’lü yılların ikinci nesli içinde doğar. Yaklaşık 46 yıl yaşayan İbrahim Şinasi, kısa süren ömrüne rağmen önemli yeniliklerde öncü rolü oynar. Bu öncülük onu hem teorik hem de pratik anlamda kültürel çağdaşlaşmanın gerçek lideri konumuna çıkarır. İlk gazeteci, ilk tiyatro yazarı, ilk bilimsel derleyici olması yanında ilk ideolojik şiirlerin şairi olarak da bilinir. Doğru cevap A’dır.

Şinasi’nin, siyasi ve sosyal konuların işlendiği kısa-uzun toplam 24 makalenin üçü Tercüman-ı Ahvâl’de, diğerleri ise Tasvir-i Efkâr’da yayımlanmıştır. Bu yazıları içerik bakımından siyasi, sosyal, eğitim-basın ve ekonomik konularla ilgili olmak üzere dört gruba ayırmak mümkündür. Doğru cevap E’dir.

Ali Suavi yazılarında dilde sadelik, imla sorunu, dil-din münasebeti, Türk Dili’nin üstünlükleri, resmi dil konusu, kavramlar konusu, edebiyat ve tiyatro konularına ağırlık vermiştir. Ekonomi konusunu yazılarına taşıyan isim Ziya Paşa’dır. Doğru cevap D’dir.

1870 yılında Teodor Kasap (1835-1905) tarafından çıkarılan Diyojen ilk mizah gazetesi olarak kabul edilir. Doğru cevap B’dir.

Yaklaşık 46 yıl yaşayan İbrahim Şinasi, kısa süren ömrüne rağmen önemli yeniliklerde öncü rolü oynar. Bu öncülük onu hem teorik hem de pratik anlamda kültürel çağdaşlaşmanın gerçek lideri konumuna çıkarır. İlk gazeteci, ilk tiyatro yazarı, ilk bilimsel derleyici olması yanında ilk ideolojik şiirlerin şairi olarak da bilinir.

Türk hiciv edebiyatının önde gelen şahsiyetlerinden biri olan Ziya Paşa, Yeni Osman- lılar Cemiyeti’ne ön ayak olan, daha sonra onları ortada bırakan Mustafa Fâzıl Paşa’yı Kaside-i Raiye’sinde şöyle eleştirir:
Çekip bizi götürdüler şütür gibi katar ile;
İşin neticesi budur şu öndeki himar ile...

Son yapılan bir araştırmaya göre ilk mizah yayını 1868 yılında çıkarılan Terakki gazetesinin 1870 yılı Aralık ayında okuyucularına ek olarak verdiği Terakki Eğlence baş- lığıyla yayımlanan mizah ekidir.

Tanzimat döneminde, Anadolu’nun farklı şehirlerinde irili-ufaklı 15 adet süreli yayın çıkarılır. İntibah-İzmir, bunlardan birisidir.

Bu yıllarda Hürriyet, Suavi’nin bir yazısı nedeniyle mahkeme kararıyla kapatılır ve Ziya Bey İsviçre’ye kaçar. 13 Nisan 1870 tarihinde Cenevre’de gazeteyi litografi usulüyle yeniden çıkarmaya başlar.

Devir Gazetesi, 6 Eylül 1872 tarihinde İzmir’de Mehmed Sâlim tarafından yayımlanır. İlk sayıda bu Türkçe gazetenin İzmir’de yayımlanma nedeni hakkında bir yazı basılır. Mehmed Sâlim’e göre asıl sebep şehirdeki azınlık basınının etkinliğini kırmaktır.

1865 yılında yayına başlayan Tuna gazetesi, taşrada çıkarılan ilk resmî gazete olur.

1865 yılında Şinasi, Paris’e gidince Namık Kemal Tasvir-i Efkâr gazetesini kendi başına devam ettirmeye çalışır. Gazete bir süre ha- ber ve resmî ilan ağırlıklı olarak çıkar. Daha sonra Namık Kemal şehircilik, eğitim, mali- yenin ıslahı gibi konulara el atmaya başlar. Kadınların okutulması konusunu ortaya atar.

Gazete yazarlarından Namık Kemal, Erzurum Vali Muavinliği’ne, Ziya Bey ise Kıbrıs Mutasarrıflığı’na atanır.

Şinasi, Fuat Paşa’nın arzusu ile yeni çıkarılan Ceride-i Askeriye gazetesinin tanıtımına ilişkin bir makale yayımlar.