TÜRK BASIN TARİHİ

Kamuoyu yaratmanın önemini kavrayan Roma imparatoru Julius Sezar (MÖ 100-44) döneminde senato tutanaklarının Acta Senatus (Senato Haberleri) adıyla yayımlanması halka yönelik haber yayıncılığının ilk örneklerinden biri sayılır. Doğru cevap A’dır.

Roma imparatoru Julius Sezar döneminde bugünkü resmi gazetelerin atası sayılan Acta Publica (Halk Haberleri) adlı tek sayfalık bültenler yayımlanmaya başlanır. Doğru cevap B’dir

İlk matbaanın kullanıldığı Çin’de MS 618-907 yılları arasında yayımlanan Bao (Duyuru) devlet memurlarına dağıtılan ve bürokratik işleyişi konu alan raporlardır. Cevap D'dir.

1563 yılında Venedik’te basılan ve Fogli D’avvisi denen haber bültenleri Müslüman-Hırıstiyan savaşları hakkında bilgi içerirler. Doğru cevap E’dir.

1828 yılında Mısır’da yayımlanan Vekayi-I Mısriyye, Osmanlı Türkçesi ile çıkarılan ilk gazetedir. Doğru cevap A’dır.

Osmanlı ülkesinde ilk gazeteyi 1795 yılında Fransız büyükelçiliği çıkarır. Buletin de Nouvelles adıyla on beş günde bir çıkarılan gazete, Fransız çıkarlarını koruyan anlayışla yayın yapar. Doğru cevap B’dir

Matbaayı Kahire’ye taşıtan Napolyon burada 1798-1801 yılları arasında Courier de L’Egypte (Mısır Habercisi) ve La Decade Egyptienne (Mısır’da On Yıl) adlı gazete ve dergiyi çıkarır. Doğru cevap D’dir

Türk basın tarihinin önemli figürlerinden biri olan Alexandre Blacque, Fransız İhtilali’nde kralı destekleyen babasıyla birlikte kaçarak İzmir’e yerleşen ve Osmanlı tebaasına geçen bir aileye mensuptur. Gazetesinin kapatılması üzerine 1828 yılı Ocak ayında, Osmanlı hükümetinin desteğini alarak, İzmir’de Courrier de Smyrne adlı gazeteyi yayımlamaya başlar. Doğru cevap C’dir.

Bir yanda resmi gazete, öte yanda özellikle İzmir’de gelişen azınlık özel gazetelerin artması devleti bu Alana ilişkin düzenlemeler yapmaya sevk eder. 8 Şubat 1857 tarihinde yürülüğe giren Matbaa Nizamnamesi’nde bu alanla ilgili düzenlemeler yapılır. Doğru cevap C’dir.

Ali Kararname birkaç yıl içinde etkisini gösterir ve kapatılan yayınların sayısı artar. Bunlardan bir kısmı şöyledir: İbret (1871), Diyojen (1871), İbretnüma-yı Alem (1871), Letaif-I Asar (1873), Hadika (1873), İbret (1873), Hülasa-ı Efkar (1874), Şark (1874) ve Hayal (1874). Doğru cevap E’dir.

Sezar’ın MÖ 59 yılında Roma’da günlük olarak çıkarılan Acta Diurna (Günlük Haberler) gazetesini çıkardığına dair belgeler mevcuttur. Bir tarz el ilanı şeklinde düzenlenen Acta Diurna’da halka ilginç gelebilecek haberler yayımlanır.

Çin’de MS 618-907 yılları arasında devlet memurlarına dağıtılan ve bürokratik işleyişi konu alan Bao (Duyuru) adı verilen raporların da bu amaçla oluşturulduğu söylenebilir.

Dilsel açıdan sıradan halkın anlayabileceği sadelikte ilgi çekecek taze haberler el ilanlarıyla halka duyurulur. Örneğin Almanya’da el ilanları (Flugblatt) yazılı ve resimli olarak iki farklı türde üretilir.

Türk basın tarihi açısından Bulak Matbaası ve burada yayımlanan Türkçe kitaplar kadar, Vekâyi-i Mısriyye adlı gazete de önemlidir. Türkçe kısımları bulunan gazete ilk olarak 2 Aralık 1828 tarihinde çıkarılmaya başlanır. Mehmet Ali Paşa’nın yayın öncesi ve sonrası yakından ilgilendiği gazete, haftalık olarak çıkarılması planlansa da zaman içinde buna uyulmadığı görülür. 37x 22 cm. ebadındaki gazete 4 sayfadan oluşur. Her sayfasında sağ sütun Türkçe, sol sütun Arapçadır.

İzmir’de Alexandre Blacque (Blak Bey: 1797-1837) tarafından 1821 yılında çıkarılan Le Spectateur Oriental, Fransız politikalarını eleştiren ve Türklerin haklılığını savunan yazılar yazar.

II. Mahmud, Blak Bey’i İstanbul’a çağırarak ondan resmî bir gazete çıkarmasını istedi. Le Moniteur Ottoman (Osmanlı Aynası) gazetesi 1831 yılında çıkarılmaya başlandı. Osmanlı çıkarlarını savunan bir anlayışla yayın yapan gazetede, daha sonraları Takvim-i Vekâyi’deki yazıların Fransızca çevirileri de yayımlandı.

Doğru cevap A'dır.

Resmi Gazete: Takvim-i Vekâyi Basının gücünü ve önemini iyi kavrayan II. Mahmud’un asıl amacı, basın yolu ile kamuoyuna yenilikleri tanıtmak ve taşra ile merkez yönetimi arasındaki iletişim kopukluğunu giderebilmektir. Görünenin ardında yatan bir başka niyet ise basın yolu ile toplumu kontrol altında tutabilmektir.

Türk gazeteciliği veya Tanzimat Dönemi basını denilince akla ilk gelmesi gereken kişi şüphesiz İbrahim Şinasi’dir (1826-1871). Çağdaşlaşma Dönemi Türk Edebiyatı’nın kurucusu olan Şinasi, 1800’lü yılların ikinci nesli içinde doğar.

Hürriyet Önderi: Namık Kemal Tanzimat Dönemi’nin önemli aydınlarından biri olan Namık Kemal edebiyat dünyasında hürriyet şairi olarak tanınır. Şinasi ile tanıştıktan sonra düşünceleri daha çok siyasi ve toplumsal alana yönelir, şiirinin konusu değişir.

Hiciv Üstadı: Ziya Paşa 1829 yılında İstanbul’da doğan Ziya Paşa, özel hocalardan Arapça ve Farsça öğrenir, Beyazıt Rüştiyesi’nden mezun olur. Devlette çeşitli kademelerde memurluklar yapar, en son Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye üyeliğine yükselir. Özellikle siyasi yazıları ile dikkat çeken Ziya Paşa bu görüşlerini daha çok Yeni Osmanlı Cemiyeti’nin önemli yayın organlarından olan Hürriyet’te yayımlar.